نبرد سخت سديري ها در سلسله سعودي ها

مترجم: بنفشه غلامي

ملک سلمان بن عبدالعزيز، مردي که سه ماه است بر تخت پادشاهي عربستان جلوس کرده، هفته گذشته دست به تغيير و تحولاتي بنيادين در هرم قدرت سعودي زد تا اطمينان يابد، قدرت پس از او همچنان در دست برادران سديري خواهد ماند. اين تصميم شايد براي آنان که آن سوي درهاي کاخ پادشاهي عربستان نشسته اند، اقدامي غيرمنتظره قلمداد شد، اما براي ساکنان اين کاخ عملکردي کاملاً قابل انتظار بود. کاخ آل سعود، کاخي است با اسرار پشت پرده فراوان که ساختارهاي ديرين عرب بر آن حکمفرما است. در اين کاخ، برادران تني و ناتني شايد گوشت و پوست يکديگر را بدرند، اما استخوان هاي همديگر را عزيز مي دارند و از همين رو است که تاکنون اسرار اين کاخ در هزار توي اين پيمان نانوشته قبيله اي پنهان مانده است. اما ملک سلمان با همه پادشاهان عربستان که از سال 1932 ميلادي تاکنون بر اين کشور حکومت کرده اند، تفاوت دارد.

ملک سلمان با تصميمي که گرفت، واکنش نشان داد مخالفت هاي کنوني با سياست خارجي تهاجمي اش که نماد آن را مي توان در يمن جست و جو کرد، گفته مي شود. سلمان پادشاهي بيمار است که خود مي داند، سلطنتش خيلي زود با مرگ اش به پايان خواهد رسيد. از همين رو در فراميني که صادر کرد مقرن، برادر ناتني خود را که از مادري يمني است، از مقام وليعهدي کنار گذاشت تا محمد بن نايف را پس از خود بر تخت شاهي بنشاند و محمد پسر خود را نيز جانشين او ساخت. سلمان با اين فرامين، نشان داد عزمي راسخ براي تبيين سياست خارجي تهاجمي خود و البته بازيابي اصل و نسب سلطنتي برادران تني خود دارد. او به اين ترتيب گردونه پادشاهي عربستان را به دست نسل دوم شاهزادگان آل سعود و البته فرزندان هفت برادر سديري شامل فهد، سلطان، عبدالرحمان، نايف، ترکي، سلمان و احمد سپرد. هفت برادري که حاصل پيوند عبدالعزيز بن عبدالرحمان آل سعود، نخستين پادشاه عربستان و حصه بنت احمد السديري، محبوب ترين همسر او هستند.

مادري مقتدر و هفت پسرش

حصه بنت احمد السديري که بجز اين هفت پسر، از ازدواج با عبدالعزيز صاحب چهار دختر نيز بود، علاوه بر زيبايي اش که زبانزد همه خاندان سعود بود، زني سياستمدار و صاحب نفوذ فراوان بود. او که متولد سال 1900 ميلادي بود، دو بار با عبدالعزيز که بعدها موسس پادشاهي سعودي شد، ازدواج کرد. نخستين بار سال 1913 بود؛ زماني که حصه تنها 13 سال داشت. ازدواج آنها بيش از آنکه از روي علاقه باشد، به منظور برقرار کردن صلح بين قبايل بزرگ آن زمان در نجد بود. ازدواج آنها خيلي زود به دليل اعتراض علما که تاکيد مي کردند، مرد مسلمان نمي تواند همزمان پنج زن عقدي داشته باشد، به طلاق انجاميد و حصه به عقد برادر ناتني عبدالعزيز درآمد. حصه در سال 1920 بعد از جدايي از همسر دوم خود، يکبار ديگر با عبدالعزيز ازدواج کرد. ازدواج آنها اين بار دوام آورد و حصه نه تنها تا آخر عمر عبدالعزيز همسر او باقي ماند که تبديل به محبوبترين همسر او در ميان 22 همسري که داشت، شد. بخشي از اين محبوبيت به دليل آن بود که وي توانسته بود هفت پسر براي شاه به دنيا آورد. ملک عبدالعزيز در کل صاحب نزديک به 100 فرزند بود که 45 نفر از آنان پسر بودند.

در دنياي پر رقابت خاندان سلطنتي عربستان هفت برادر سديري آل سعود اتحادي مستحکم را بين خود برقرار ساختند که ماحصل آن دوام و بقاي آنان در هرم قدرت سعودي است. ملک فهد بزرگترين فرزند اين زوج شاه شد، سلطان و نايف ديگر فرزندان آنان که سال 2011 و 2012 درگذشتند، وليعهد بودند و سلمان نيز که اکنون پادشاه شده است. به جز اين چهار نفر، سه برادر ديگر نيز صاحب پست هايي عالي در عربستان بوده اند. در 10 سال مابين سلطنت ملک فهد و ملک سلمان، ملک عبدالله شاه شد. هرچند که او از احترام و توجه خاصي بين سديري ها برخوردار بود. اما به هر صورت اکنون که يک سديري ديگر (ملک سلمان) شاه شده، اين طايفه از آل سعود نمي خواهد براحتي قدرت را از دست بدهد. علت تصميمات هفته پيش سلمان نيز همين نکته بود.

يک فرمان و چند پرسش

در همه تغييراتي که رخ داد، آنچه بر سر مقرن آمد، اهميتي بيشتر دارد و به همان نسبت سوالات در مورد آن نيز بيشتر است. مقرن به عنوان پسر يک زن برده يمني، هميشه چهره هاي شاخص خاندان سعود بوده است. اما با وجود اين صلاحيت او هيچگاه مورد ترديد نبوده است. منابع وابسته به خاندان سلطنتي عربستان مي گويند پيشتر هم بدون هيچ توضيحي از مقرن خواسته شده بود برکنار شود. تا کنون نيز هيچ شاهزاده اي در تاريخ عربستان در موقعيتي که مقرن قرار گرفت، قرار نداشته است. زماني که سلمان بر تخت نشست، مقرن را وليعهد خود معرفي کرد. تصاوير خندان سلمان، مقرن و نايف اصلاً نشان نمي داد زلزله اي در کار باشد. حدس و گمان ها در مورد علل برکناري مقرن بسيار است. او بشدت تحت حمايت ملک عبدالله قرار داشت. اما با مادر يمني خود، هيچ قرابتي با سلمان و ريشه هاي سديري اش نداشت. مقرن در چند ماه گذشته شايد بر زبان نمي آورد اما نگران آن بود که مسير عربستان تحت کنترل سلمان از جاده اصلاحات خارج شود و يمن نيز تبديل به عرصه جنگ کشورش و باتلاق آن شود.

يک سوال مهم ديگر به شاهزاده متعب، پسر عبدالله بر مي گردد . او هنوز هم مثل سابق به عنوان فرمانده گارد سلطنتي فعاليت مي کند. اين گارد از جايگاهي ويژه در دستگاه هاي امنيتي عربستان برخوردار است که وظيفه حفظ و حراست پايتخت، خانه کعبه و مسجدالحرام و اماکن مذهبي مدينه و همچنين امنيت تاسيسات نفتي عربستان را برعهده دارد. اين گارد همچنين حضوري اشغالگرانه در بحرين دارد. با اين حال برادران متعب که فرمانداران مکه و رياض بودند، از سمت هاي خود برکنار شدند. اکنون سوال اين است که آيا متعب در سمت خود دوام خواهد آورد؟

نکته ديگري که بايد به آن توجه داشت، اين است که آيا وليعهد کنوني در حاشيه امنيت قرار دارد؟ محمد بن نايف 55 ساله به دليل مبارزه با القاعده که يک دهه قبل گفته مي شد قصد سرنگوني آل سعود را دارد، معروف است. او تاکنون 4 بار مورد سوء قصد قرار گرفته که هر بار از آن جسته است. پدر او شاهزاده نايف که وليعهد عبدالله بود، مردي مستبد و مرتجع بود که به او شاهزاده سياه مي گفتند. آيا پسر او مي تواند متفاوت از پدر باشد؟ محمد بن نايف تحصيلکرده دانشگاه اورگون است و پيش از رسيدن به وزارت کشور روابط نزديکي با اف بي اي امريکا و اسکاتلنديارد داشته است. اما همواره مورد اعتراض مجامع حقوق بشري به خاطر نقشي که در دستگاه امنيتي عربستان داشته، بوده است.

و اما پر مجادله ترين دستور ملک سلمان اختصاص به شاهزاده محمد بن سلمان، پسر پادشاه دارد. مردي که گفته مي شود چهره اصلي پشت جنگ يمن است. او فاقد تجربه است و برخلاف بسياري از شاهزادگان عربستان تحصيلکرده غرب نيست و درس قانون را در دانشگاه ملک سعود خوانده است. در مورد سن او نيز نقل قول هاي فراواني وجود دارد. برخي او را 29 ساله و برخي 34 ساله مي دانند. او در بين همسن و سالان خود هميشه علاقه داشته است خود را به عنوان رهبر نسل بعد عربستان معرفي کند.

سکان قدرت در دست جوانان بي تجربه

به هر صورت تغييرات اعمال شده هفته قبل چرخشي آشکار در انتقال قدرت به نسل جوان را در جامعه اي که سن و تجربه اهميت وافري دارد، رقم زده است.از سال 1902 به اين سو عربستان همواره توسط مرداني اداره شده که پير و با تجربه بوده اند و به نسل اول خاندان سعود تعلق داشته اند. ظاهراً سلمان آخرين فرد از اين نسل از حکمرانان عربستان است.

دربار سلطنتي عربستان مي گويد تمام تغييرات اعمال شده هفته قبل توسط اکثريت شوراي وفاداري، کميته اي شامل پسران و نوادگان ابن سعود تاييد شده است، اما مشروعيت کسي که نسل بعدي را انتخاب مي کند و معيارهاي او براي انتخاب، علامت سوالي است که سال ها است در فرايند جانشيني وجود داشته است. اکنون نيز اين سوال مطرح است که آيا براستي اجماع نظري درمورد اين تغييرات وجود دارد؟ بويژه که با توجه به بيماري آلزايمر ملک سلمان پرسش هاي زيادي در مورد سلامت عقلاني و رواني او وجود دارد که مي تواند تصميمات او را زير سوال ببرد.

به هر حال همه اين اتفاقات در حالي در يکي از پادشاهي هاي جهان رخ مي دهد که نيروهاي امنيتي اين کشور تعداد زيادي از عناصر داعش را در خاک خود دستگير کرده اند. شماري از اين افراد قصد حمله به سفارت امريکا در عربستان را داشتند؛ امريکايي که سعودي ها ديگر به ديده ترديد به دوستي آنان با خود مي نگرند. آنان استراتژي امريکا در عراق را فاقد استحکام مي بينند و معتقدند واشنگتن در سوريه به کل فاقد استراتژي است.

علاوه بر اين همه آنها درباره جنگ يمن ونقش عربستان در آن نگران هستند. در تاريخ اين کشور هرگز مشاهده نشده، رياض آغازگر جنگ عليه کشوري باشد. اما اکنون اين جنگ به پاي عربستان نوشته شده است و همه آن را جنگ سلمان مي شناسند، همان طور که آن را جنگ محمدبن سلمان نيز مي دانند. اين جنگ مي تواند کل اعتبار آل سعود را زير سوال ببرد.

سلطنت مطلقه، سيستم حکومتي که اکنون در عربستان حاکم است، به پادشاه قدرت کامل و مطلق مي دهد تا درباره هرچيزي از جنگ و صلح گرفته تا جانشيني و عدالت تصميم گيري کند. با اين حال عربستان سعودي داراي سابقه اي طولاني از اجماع نظرها است که احتمال اختلاف نظر در مسائل کلان را به حداقل کاهش مي دهد. اما سلمان در شروع حکومتش نشان داده است به اين گونه اجماع نظرها پايبند نيست و مي خواهد خود را از قيد و بند وفاداري به قوانين گذشتگان رها کند.

□ روزنامه ايران

گزارش خطا