زيبايي چيست ؟ زيبا كيست؟

نويسنده: اسماعيل محمودي

همه ما به طور روزمره با مسائلي روبه رو هستيم. مسائلي که شادي روزانه ما وابسته به آنهاست. اينکه ديگران درباره ما چه قضاوتي دارند و نسبت به ما چگونه فکر مي کنند، براي همه ما مهم است. اين پديده گاهي چنان حالت افراطي پيدا مي کند که ما نيازها و ذوق اصيل خودمان را فراموش مي کنيم و به طور کامل از معيارهاي بيروني تبعيت مي کنيم. يکي از دغدغه هاي هميشگي انسان ها زيبايي است. هر چند اين دغدغه در زنان نسبت به مردان بيشتر ديده مي شود ولي امروزه مردان نيز به طور قابل توجهي به زيبايي خود اهميت مي دهند و درباره آن فکر مي کنند. يکي از دلايلي که باعث مي شود همه ما به دنبال زيبايي باشيم اين است که زيبايي ما را شاد مي کند. تماشاي زيبايي و احساس زيبا بودن با ايجاد مقبوليت، امنيت رواني و نهايتاً احساس خرسندي را براي ما به ارمغان مي آورد. زيبايي ما را شاد مي کند. شادي نرم و عميقي که ناشي از به دست آوردن نيست، بلکه نتيجه درک زيبايي است. اين گونه شادي تجربه اي معنوي است که به روح ما بستگي دارد و روح است که در نتيجه کشف زيبايي لبخند را بر چهره ما نقاشي مي کند. زيبايي از گذشته هاي دور از مهمترين دلمشغولي هاي انسان بوده است. از مردمان کوچه و بازار گرفته تا انديشمندان ژوليده مويي که در سپهر انديشه سير کرده اند؛ همه و همه سعي در فهم زيبايي داشته اند و دارند. اينکه زيبايي چيست و چگونه زاده مي شود، مساله مشترک همه انسان هاست. شايد بشود گفت که دغدغه زيبايي از قشنگ ترين ويژگي هاي انساني است. در تمامي فرهنگ ها تکاپو براي زيبايي در قالب هاي مختلف ديده مي شود. در هزاره هاي پيشين هم گوشه اي از ذهن انسان اوليه در جست و جوي زيبايي مشغول بوده است. نمونه هاي باقيمانده اين تلاش هنوز هم براي ما زيبايند. انسان امروز به اندازه اي خود را نيازمند زيبايي مي داند که براي درک احساس زيبايي حاضر است هزينه هاي زيادي را بپردازد. هزينه اي که براي پوشاک، دکوراسيون منزل و جراحي هاي زيبايي مي شود رقم هنگفتي است که تنها نشاندهنده ميزان تقاضاي جوامع انساني براي زيبايي است.

درباره زيبايي

بسياري زيبايي را پديده اي تصادفي تصور مي کنند و با آن برخوردي سطحي دارند. فکر مي کنند يک پديده يا زيباست يا زيبا نيست و اين تقسيم بندي به طور تصادفي با ديدن و تماشاکردن اتفاق مي افتد. بي شک پديده هاي زيبا واجد ويژگي هايي خاص هستند که آنها را از ساير پديده ها ممتاز مي کند. اما واقعاً زيبايي چيست و چه رمز و رازي دارد؟ بيشتر ما بدرستي نمي دانيم با مقوله زيبايي چه کنيم. حس مي کنيم در زندگي فاقد زيبايي هاي خاصي هستيم که نمي شود ناديده اش گرفت. فقدان زيبايي و درک آن ما را دچار کرختي همراه با حزن مي کند. بخشي از ناشادي امروزه ما ناشي از اين است که زندگي مان زيبا نيست يا آن را زيبا نمي بينيم.

متفکرين و فيلسوفان درباره زيبايي نظرات متفاوتي داشته اند. در بين غربيان مي توان گفت تا پيش از ديويد هيوم اعتقاد بر اين بوده که زيبايي جداي از ذهن انسان در پديده هاي زيبا وجود داشته است و از اين منظر زيبايي کيفيتي فيزيکي فرض مي شد. پيش از هيوم ديدگاه غالب اين بود که زيبايي ويژگي و کيفيتي مشاهده شدني است و بر اساس اين ديدگاه استانداردهايي براي زيبايي مشخص مي شد. در اين نگاه زيبايي بيشتر سمت و سويي مهندسانه مي يابد. برخورد هر فرد با پديده برخوردي با واسطه معيارهاي هنرمندانه است و فرد درکي شخصي از زيبايي نمي تواند داشته باشد يا به عبارت بهتر تنها هنرمندان به درک زيبايي نايل مي شوند و ساير طبقات جامعه تکليف شان با پديده ها روشن نيست. بي شک اين تعريف در جاي خود (محيط هاي آکادميک و گالري هاي هنري) تعريف درستي است و امر هنر و زيبايي نيز مثل ساير امور حيطه اي تخصصي است که نيازمند برخورد کارشناسانه با آن است. ديويد هيوم ايده «ذوق» را که بر آمده از تفکرِ غالبِ قرنِ هجدهم در مورد هنر بود توسعه داد. اصل حرف او اين بود که زيبايي کيفيتي در شيء نيست بلکه زيبايي کيفيتي در ذهن ناظر است که به شيء نگاه مي کند. با اين نظريه نگاه به زيبايي و حتي هنر دگرگون شد.

قشنگ يعني چه؟

بي هيچ ترديدي ايران يکي از گهواره هاي تمدن بشري است. بخش ارزشمندي از ميراث تمدن بشري متعلق به کشور ماست. براي اثبات اين ادعا لازم نيست به گذشته هاي دور بازگرديم. توجه به بقاياي ارزشمند صفويه که فاصله زماني چنداني با زمانه ما ندارد نشاندهنده اين واقعيت است که ايران و فرهنگ ايراني تا چه حد مي تواند هويتي ممتاز و مستقل براي خود و جهانيان بسازد.

بي شک فرهنگ ممتاز کشور ما قادر است معيارهاي زيباشناسانه بومي خود را بسازد. اين امر ميسر نمي شود مگر اينکه نگاهي نو به داشته هاي خود بيندازيم. متاسفانه بيشتر ما ارتباطي موثر با انبان فربه فرهنگي خود نداريم و هويت فرهنگي مان را در کتابخانه هايمان نگهباني مي کنيم. نگاهي به گنجينه پر و پيمان ادبيات ما نشان مي دهد که فرهنگ بومي ما تا چه اندازه در اين باره غني است. سهراب سپهري شاعر نوپردازي که شعرهايش در بين ايرانيان امروز اقبال بسياري دارد تعريف بسيار دقيقي از زيبايي ارائه داده است که مي تواند چراغ راهي براي شناسايي ويژگي هاي زيبايي ايراني باشد. سهراب در شعر مسافر درباره زيبايي مي گويد: قشنگ يعني تعبير عاشقانه اشکال. اين عبارت را مي توان يکي از دقيق ترين تعريف هاي زيبايي در فرهنگ ايراني به حساب آورد. با دقت در اين عبارت عمق درک و توقع ايرانيان را از زيبايي مي توان فهميد. دقت در اين عبارت نشان مي دهد که براي درک زيبايي بايد نگاهي عاشقانه داشت. نگاه عاشقانه نگاهي است که در نتيجه يک زيست خاص ايجاد مي شود. زيستي که نتيجه تفکري خاص است. با اين تعبير تا زماني که نگاه ما با مولفه هاي اصيل تربيت نشود ما به درک زيبايي اصيل نايل نمي شويم. اين شعر آنچنان گويا و درست و لطيف است که تنها خوانش آن هم به خواننده لذت درک زيبايي را مي بخشد. نکته کليدي اين تعريف اين است که درک زيبايي اتفاقي است که بيشتر دروني و مربوط به روح شخص است تا مربوط به پديده هاي بيروني. مدگرايي با ترويج اين انديشه که فرد زيبايي را بايد در بيرون جست و جو کند عملاً انسان ها را از درک عميق زيبايي محروم مي کند. وقتي فرد از طريق تکاپوي فردي و با توجه به مولفه هاي شخصي خويش در پي زيبايي مي رود آنچه به دست مي آيد لذت نابي است که مطلقاً در نتيجه تبعيت از مدگرايي حاصل نمي شود. بي شک پرداخت اين گونه به مقوله هاي متفاوت از جمله زيبايي و... بوده است که در گذشته هاي نه چندان دور هر گوشه از هويت فرهنگي ما را چنان به اوج رسانده که هنوز هم از تماشايش سرخوشيم.

هر انساني براي درک زيبايي و حتي شادي نياز به سيري دروني دارد. انسان چه بخواهيم و چه نخواهيم وابسته به معناست. بدون حضور معنا در زندگي تنها مي توان لذت را صيد کرد ولي شادماني را هرگز. شادي و زيبايي مقوله هايي بيشتر معنوي و فرافيزيکي اند. اين گونه است که زندگي به سبک امروزين انسان هايي مرفه ولي عصبي توليد کرده است چرا که با فاصله گرفتن انسان از معنا، شادي و زيبايي مطلقاً دست نيافتني اند. بازگشت به معنا از هر طريق ممکن به احياي سلامت روحي و رواني منجر مي شود.

□ روزنامه ايران

گزارش خطا