توافق؛ فرصت یا تهدید؟

نگاهی به تاریخچه مذاکرات غرب بالاخص ایالات متحده با رقبا یا دشمنان خود نشان می‌دهد که فرجام و تبعات یک توافق نه فقط در محتویات آن بلکه در میزان توانایی نهادها و گروه‌های ذی‌نفوذ آن کشور برای استفاده از فرصت‌های حاصل از توافق مذکور است. شوروی سابق و چین دو مثال بارز از کشورهایی هستند که در برهه‌هایی تن به مذاکره با غرب دادند و این مذاکره نیز فراز و فرودهای خاص خودش را داشته است.

سعید عليخاني: پیش‌بینی رفتار آتی کشورهای موسوم به 1+5، سخن گفتن از درستی یا نادرستی فلان بخش از توافق یا حتی ارائه راهکار به تیم هسته‌ای خارج از گود نفسگیر مذاکره، کارهایی است که این روزها در سطح مطبوعات یا از طریق تریبون‌های مختلف رایج است. مفروض چنین ابراز نظرهای توأم با اعتماد به‌نفس نیز این است که هر آنچه در جریان پرونده هسته‌ای و توافق قریب‌الوقوع تیم مذاکره کننده کشورمان رخ خواهد داد، بالمآل وابسته به رفتار این چند نفر و عواقب احتمالی نیز متوجه این افراد است. این نگاه ساده‌اندیشانه که قادر به درک درستی از پروسه توافق نیست البته در ضمیر ناخودآگاه خود می‌داند آن گره‌ای که امروز به دست توانمند مذاکره‌کنندگان هسته‌ای و با حمایت رهبری در حال تحقق است، همان چیزی است که در چهارراه سرگردانی برخی دیگر، کشور را در معرض تحریم‌ها و محدودیت‌های جدی قرار می‌داد. پرداختن به ابعاد دقیق و توأم با پیچیدگی توافقی که دستیابی بدان چندان دور از انتظار نیست، البته در این یادداشت میسر نیست اما می‌توان در کنار نتایج ناخوشایند ناشی از حاصل نشدن توافق که به گسترش تحریم‌ها، وخیم‌تر شدن اوضاع اقتصادی، قدرت گرفتن جریان‌های پوپولیستی و تقویت موضع جمهوریخواهان در انتخابات آتی ریاست جمهوری امریکا منجر می‌شود، این پرسش را هم مطرح کرد که توافق حاصل چگونه توافقی خواهد بود و چه کسانی مسئول اثرات بلندمدت آن خواهند بود؟ تردیدی نیست موضوع مهمی که بیش از یک دهه و نیم، هم و غم جامعه جهانی را معطوف خود کرده، برای حصول به نقطه پایانی توافق صرفاً در چارچوب یک پروسه قابل فهم است و آثار و تبعات آن را نمی‌توان احاله به موضعگیری چند رسانه یا ادعاهای جناحی این و آن کرد.

به عبارت دیگر به هیچ وجه نمی‌توان تصور کرد منظور از توافق متن 80 صفحه‌ای امضا شده‌ای است که عنوان توافق جامع را یدک می‌کشد و پس از آن، ملت‌ها باید به انتظار نتایج توأم با خیر یا شر آن باشند. نگاهی به تاریخچه مذاکرات غرب بالاخص ایالات متحده با رقبا یا دشمنان خود نشان می‌دهد که فرجام و تبعات یک توافق نه فقط در محتویات آن بلکه در میزان توانایی نهادها و گروه‌های ذی‌نفوذ آن کشور برای استفاده از فرصت‌های حاصل از توافق مذکور است. شوروی سابق و چین دو مثال بارز از کشورهایی هستند که در برهه‌هایی تن به مذاکره با غرب دادند و این مذاکره نیز فراز و فرودهای خاص خودش را داشته است.

نکته مهم اما در اینجاست که این توافق‌ها هیچ کدام به تنهایی سرنوشت توأم با موفقیت یا ناکامی این دوکشور را رقم نزدند بلکه صرفاً به منزله آغاز دوران جدیدی تلقی شدند که در هر کدام از این دو مدل، سرنوشتی جداگانه یافت. شوروی سابق به واسطه تطابق نداشتن توانمندی‌های خود با نیازهای دنیای جدید بالاخص در مقوله توسعه منابع انسانی، مبارزه با فساد و نیز به‌روزرسانی آرمان‌های خود با واقعیت‌های موجود حتی از قبل موفقیت‌های نسبی که در مذاکرات مهم منجر به توافق «سالت» با ایالات متحده بدان دست یافت، باز هم قادر به مدیریت مشکلات اساسی خود نبود حال آنکه چین دوران شیائوپینگ با انجام اصلاحات اساسی در حوزه منابع انسانی، مشارکت و نیز توسعه زیرساخت‌ها و محدود کردن نیروهای تندروی داخلی بخوبی توانست از فرصت مذاکره با غرب به سوی مرحله‌ای که اکنون با افتخار در آن قرار دارد، پل بزند. از این منظر می‌توان گفت که بخش اعظم مسئولیت تیم مذاکره کننده هسته‌ای بعد ازانجام توافق به گروه‌ها و نهادهای ذی‌نفوذی حوالت داده می‌شود که در شرایط جدید دیگر همچون گذشته قادر به فرافکنی و نگاه از بیرون نیستند و جامعه بعد از این منتظر است تا توانایی‌های آنان را در به‌روزرسانی خود با مطالبات و نیازمندی‌های جدید و مدیریت منابع مالی یا نظارت بر تخصیص درست آن در کنار ایجاد زمینه‌های لازم برای رشد و توسعه انسانی و نظایر آن، مشاهده کند.

-ايران

گزارش خطا