آلبوم تصویری: خانم‌باشي، زنی که محبوبه ناصرالدین شاه بود

امين‌اقدس گرچه زيبايي همسران ديگر شاه را نداشت، اما محبوبيت وي نزد شاه شهره بود و صدراعظم ميرزا علي‌اصغرخان امين‌السلطان نيز از دوستان وي محسوب مي‌شد.

نواندیش- محمدحسن سلیمانی: در زمستان سال 1336 خورشیدی، زنی سالخورده در خانه ای در سه راه ژاله تهران چشم به روی دنیا بست. زنی که اسرار بسیاری را در دل نهان داشت، اما هرگز پرده از اسرار زندگي خود برنداشت و ناگفته های بسیاری را با خود به گور برد. دیگر هیچ کس بیاد نداشت که این زن، روزگاری محبوبه ناصرالدین شاه قاجار بوده و شاه در عشق او که چشمانش به چشمان جيران فروغ‌السلطنه، همسر محبوب و در گذشته اش شباهت داشت، چه شعرها که نگفته بود.

به گزارش نواندیش، فاطمه‌ سلطان باغبانباشي معروف به باشي و خانم باشي از همسران ناصرالدين شاه در سال هاي آخر عمر او بود. دختر بزرگ محمدحسين ‌بيک، باغبانباشي اقدسيه؛ باغي که صاحب آن يکي از همسران محبوب و مقتدر ناصرالدين‌شاه بود. امين‌اقدس گرچه زيبايي همسران ديگر شاه را نداشت، اما محبوبيت وي نزد شاه شهره بود و صدراعظم ميرزا علي‌اصغرخان امين‌السلطان نيز از دوستان وي محسوب مي‌شد.

امين اقدس بينايي يکي از چشمان خود را از دست داد و به تدريج از سوي آن چشم ديگر هم کاسته شد، ولی هيچ يک از اين مسائل از نفوذ و محبوبيت او در نزد شاه کم نکرد. در اواخر سال 1305قمری بود که شاه در ملاقاتي که با امين اقدس داشت چشمش به دختر باغبانباشي افتاد و دل به او بست و دختر نوجوان را به عقد غير دائم خود درآورد. امين اقدس خوشحال از اينکه وجود فاطمه سلطان جوان بيش از گذشته شوي را به نزد وي مي‌آورد، تربيت او را برعهده گرفت.

زندگي در کنار امين ‌اقدس مزايايي چون دوستي با دوستان مقتدر وي همچون ميرزا علي‌اصغرخان امين‌السلطان را براي باغبانباشي که حالا باشي يا خانم‌باشي خوانده مي‌شد به ارمغان آورد. دوستي که چندان مورد پسند نزديکان ناصرالدين ‌شاه و شخص وي نبود.

محبوبيت خانم باشي رو به افزايش بود و او که چشمانش به چشمان جيران فروغ‌السلطنه، همسر محبوب و در گذشته ناصرالدين ‌شاه، شباهت داشت خواستار لقب فروغ‌السلطنه شد. شاه به خانم باشی برای اجابت خواسته او وعده داده بود، اما مانده بود چگونه باید رضايت زناني مانند انيس‌الدوله و امين ‌اقدس که پيش از وي صاحب قدرت بودند و هيچگاه اين لقب را تقاضا نکرده بودند، جلب کند. گرچه تلاش خانم‌باشي براي دريافت اين لقب بي‌نتيجه ماند و او همچنان باشي و خانم‌باشي خوانده شد، اما در واقعيت کم از فروغ‌السلطنه نداشت و هر جا لازم بود از اقتدار و نفوذش بهره می برد.

با مرگ امين ‌اقدس در 28 ذي‌الحجه 1311قمری، خانم باشی در اوج محبوبیت در اوج اقتدار و لذت از آن بود و در روزگاري که صبح ناصرالدين ‌شاه فقط چشم به روي او باز مي‌کرد متوجه شد خواهر کوچکترش، ماهرخسار، دختري سرخ و سفيد با چشمهاي درشت و سیاه توجه همسر تاجدارش را به خود جلب کرده است. شاه بي‌توجه به مسائل شرعي در خصوص عقد همزمان دو خواهر، مدام و متصل اشعار عاشقانه مي‌خواند و دقيقه‌اي از خيال او بيرون نبود. باغبانباشي تحمل حريفي هم خون را نداشت و تحت هيچ شرايطي رضايت به اين وصلت نمي‌داد، هدايايي چون چهار دست لباس بسيار اعلا و جواهر، دو هزار تومان و يک ملک و يک نيم تاج و يک بازوبند و يک حلقه انگشتري او را راضي نکرد و کار به جايي رسيد که تهديد کرد: «هر آينه اين فقره صورت گيرد ترياک خورده خود را هلاک مي‌کنم» و بار ديگر به شاه پيغام داد که: «اگر اين کار را بکند من هم بدتر از اين خواهم کرد ... يقين بدانيد که طوري فرار کرده زير بيرق عثماني و روس خواهم رفت». جار و جنجال خانم‌باشي در حالي روي مي‌داد که پيش از اين نيز ناصرالدين ‌شاه دو خواهر، عايشه و ليلي، را همزمان به عقد غيردائم خود در آورده بود و انتظار اين هياهو را نداشت و بعد از چندي راهي ديگر را انتخاب کرد و آن هم واسطه قرار دادن افراد مختلف براي گفت‌و‌گو با خانم باشي بود. سرانجام اما، خانم‌باشي به اجبار رضايت خود را از اين وصلت اعلام ‌کرد، اما شرطش عدم حضور ماهرخسار در اندرون و تهيه منزلي در شهر بود که شاه پذيرفت.

با ترور ناصرالدين ‌شاه در سال 1275 خورشیدی، که برخی دسیسه چی آن را به خانم باشی نسبت دادند، تاج و تخت سلطنتی به مظفرالدين ‌شاه رسيد و زنان حرمسرای ناصری، هر یک سرنوشتی دیگرگون یافتند. فاطمه ‌سلطان خانم‌باشي که حالا از اوج عزت، فاصله گرفته بود، پس از مدتی بنا به حکم مظفرالدين شاه، تن به ازدواج با قهرمان خان اميرآخور وليعهد، محمدعلي ميرزا، داد. حاصل اين ازدواج سه پسر به نامهاي اميرغلام‌حسين خان، احمدخان و علي خان و نام خانوادگي حاجبي براي خانم باشي بود. او در ميانه سن سي سالگي همسر خود را از دست داد و چندي بعد با رضا‌خان بصيرالدوله هروي، مشاور مخصوص احمدشاه، ازدواج کرد و از او نيز صاحب دختري به نام افسرالملوک شد.