تفکرسلفی- تکفیری ؛ دیروز ، امروز ، فردا

سیدپویان پیشوایی –کارشناس ارشد اندیشه سیاسی

جمهوریت :

دیروز(تاریخچه تفکر سلفی- تکفیری)

چنانچه مایل باشیم تا برای اندیشه و جریان فکری سلفی سیری تاریخی قائل شویم، به اتفاق آرا اکثر مورخین و پژوهشگران، نام احمدبن حنبل را می توان در صدر و آغاز اندیشه ورزی سلفی قرارداد. ابن حنبل به عنوان چهارمین امام اهل سنت و مقارن با آغاز خلافت عباسیان دربغداد می زیست؛ از تفسیر و تاویل گریزان بود و علوم نقلی را بر علوم عقلی مرجح می دانست؛ از اندیشه معتزله و شیعیان به علت آنچه وی آن را وارد کردن بدعت در دین می پنداشت تبری می جست؛ ظاهرگرایی، مخالفت با علم کلام ، مردود دانستن فلسفه و عرفان و تاکید بر عدم خروج و قیام برعلیه خلیفه T ولو خلیفه فاسق، ازجمله ستون های فکری ابن حنبل هستند.

پس از احمدبن حنبل که به عنوان موسس و بنیان گذار تفکر سلفی – تکفیری است، با فاصله ای درحدود پنچ قرن ، این بار درترکیه (منطقه حران) مشهورترین عالم سلفی – حنبلی به نام ابن تیمیه متولد می گردد.

با تورقی درآثار و اندیشه های ابن تیمیه به وضوح آشکار میگردد که وی فرهنگ شیعی را که آمیزه ای از اسلام، زرتشت و مسیحیت می خواند، شرک آمیز قلمداد می کرد. ابن تیمیه که کانون اندیشه دینی خود را برموضوع توحید و تاکید برآن مفهوم استوار ساخته بود براین باور بودکه تنها در زمان سلف صالح پیامبر این سان بوده که مفهوم توحید درکانون و مرکز توجهات قرار داشته و پس از وفات پیامبر تاکید بر این موضوع کمرنگ گردیده است. از این گذر وی طرح روایات نقلی را جایگزین اجتهادات عقلی می نماید.

درباب اندیشه سیاسی نیز ابن تیمیه دو رساله مهم به نامهای: السیاسه الشرعیه و منهاج السنه النبویه فی نقض الکلام الشیعه را تالیف نموده است. او نیز همانند استاد و پدرمعنوی خویش ابن حنبل بر وجود حاکم و خلیفه حتی حاکم جائر تاکید ورزیده ومی گوید: « امورمردم نمی تواند سروسامان بگیرد مگر به مدد وجود حکام؛ علیرغم اینکه احدی از سلاطین بیدادگر به حکومت برسد، بهتر از آن است که هیچ کس حاکم نباشد».

با مطالعه در آثار ابن تیمیه می توان او را نظریه پرداز خلافت درمیان علمای اهل سنت رادیکال و پدرخوانده جریانات بنیادگرایی اسلامی معاصر به ویژه داعش دانست.

از ابن تیمیه هم که گذرکنیم ، باز با فاصله ای زمانی در حدود پنچ قرن ، ولی این بار در جزیره العرب تفکر سلفی گرایی ظهوری مجدد یافته با این تفاوت که این بار تنها درمقام اندیشه ی صرف و عالم انتزاع باقی نمی ماند، بلکه سردمدار جریان سیاسی می گردد که درنهایت حکومت درجزیره العرب را از آن خود کرده و ریاض را به عنوان پایتخت نوظهورخود تسخیر می نماید. محمد بن عبدالوهاب که خود را شاگرد و وامدار ابن حنبل و ابن تیمیه می دانست؛ در قرن دوازدهم هجری با اتحاد با محمدبن سعود که هر دو از شیعه ستیزان و مخالفان سرسخت تعقل ، تاویل و اجتهاد بودند و البته با چاشنی تحریکات دول استعماری به ویژه انگلستان جهت تجزیه امپراتوری روبه زوال عثمانی اقدام به حرکات جهادی نمودند که همانگونه که اشاره شد، نتیجه این جنگ طلبی ها ، تشکیل دولت وهابی مذهب آل سعود در عربستان بود، لازم به ذکر است که تشکیل این حکومت خود تبدیل به نقطه عطفی در پراکنده سازی و پیاده سازی تفکر عقل گریز سلفی – تکفیری درجهان اسلام شد.

مقارن با زوال و سقوط امپراتوری عثمانی ، با تاسی و الهام گرفتن از اندیشمندان سلفی این بار از درون دولت عثمانی رشیدرضا با ایده بازگشت به سیره ی پیامبر و سلف صالح و دوری از بدعت های واردشده دردین درپی پیدا نمودن راه علاج واحیای خلافت اسلامی و مداوای ضعف وبیماری گریبان گیر خلافت با مشی سلفی-حنبلی-وهابی پابه عرصه نظریه پردازی می نهد. تفکر تشکیل خلافتی آرمانی در محدوه جغرافیایی مابین ترکیه ( اسلامبول) به عنوان پایتخت سیاسی خلافت و جزیره العرب ( مکه- مدینه) به عنوان پایتخت فکری معنوی خلافت ؛ یعنی منطقه عراق امروزی و به بیان دقیق تر شهر موصل که رشید رضا از آن با نام محل وصل و آشتی میان دو پایتخت سیاسی و معنوی خلافت یاد می کند ، از جمله ابتکارات او در جهت احیاء و تجدید حیات خلافت اسلامی می باشد.

عجیب نیست که امروز داعش و خلیفه خود خوانده آنان ابوبکر البغدادی در میان تمامی متصرفات خود در عراق و شام ، مسجد جامع موصل را برای خطبه خواندن و پایتختی برمیگزیند. و اما در انتهای این محور تاریخی – اندیشه ای به داعش و سرمدار آن یعنی البغدادی بر می خوریم ، بر خلاف تصور عوام که البغدادی را مردی کم سواد ، دور از تمدن و حوزه فکر میپندارند ؛ وی فردی تحصیل کرده و دارای مدارک علمی بالا در حوزه اندیشه اسلامی میباشد که با استفاده از پیشینه سلفی گرایی و امکانات موجود و البته با حمایت های دول مرتجع و بعضاً غربی و فرامنطقه ای دست به پیاده سازی قرائت جدیدی از مفهوم خلافت زده که با رنگ و بویی هراس انگیز و خشن سعی در گرد هم آوردن اهل سنت رادیکال به گرد خویش و اجرای آنچه که آنرا اسلام به دور از بدعت و خوانش اصیل از اسلام قلمداد میکند ؛ نموده است .

حال با دانستن این تاریخچه تطوری در بنیان های فکری سلفیان خالی از معنا نمیباشد.

بنیان های فکری- نظری اندیشه ی سلفی – تکفیری

1- مفهوم عدو یا دشمن: در اندیشه سلفی اعداء یا دشمنان به دو گروه قریب ( نزدیک ) و بعید( دور) تقسیم میگردند. گروه اول شیعیان یا رافضیون و گروه دوم غرب یا به اصلاح کلی جهالت مدرن خوانده میشوند.

این گروه این گونه استدلال مینمایند که چون جهاد با دشمن نزدیک ( شیعیان) به علت در دسترس بودن و مجاورت جغرافیایی سهل تر است ، مقدم بر جهاد علیه عدو بعید میباشد.

2- مفهوم هجرت: در ساختار فکری سلفیان هجرت بدین معناست که آن گروه ازمسلمانان که قصد جهاد و جنگ دارند میباید محل سکونت ، زندگی و خانواده خود را رها کرده و به دورترین نقطه ای که در آن مظاهر تمدنی و رفاه باشد مانند بیابان سفر نموده و سکنا گزینند.

3- مفهوم جماعت: گروهی که اقدام به هجرت کرده اند پس از سازماندهی و آماده شدن ، تشکیل جماعت داده و منتظر صدور حکم جهاد می گردند.

4- مفهوم جهاد: پس از آنکه هجرت صورت پذیرفت و جماعت شکل گرفت ، شیخ یا مفتی ، اقدام به صدور حکم تکفیر برای گروهی که قصد حمله به آنان را دارند مینماید و پس از آن جهاد یا مبارزه آغاز می گردد.

امروز(پدیده ای به نام داعش)

بااندک تاملی درمفاهیم ذکرشده درمی یابیم که نماینده تفکرسلفی –تکفیری امروز که همان داعش است؛دقیقا براساس یک برنامه و سامان فکری خاص و از پیش تعیین شده ای عمل می کند. خواه ناخواه امروز جهان اسلام با پدیده ای به نام تکفیریان و نمود عینی و خشن آن یعنی گروه داعش رو به روست؛ که با در دست داشتن علم احیای خلافت به شیوه ای که در زمان سلف صالح و تابعین وجود داشته است، آرمانی را دنبال می کند که در ذیل آن سعی بر این است تا سایر گروه های حتی غیر تندروی اهل سنت را باخود همراه گرداند.

براین اساس باید این واقعیت را پذیرفت که دربازه زمانی بین سالهای 2003تا 2006 که جبهه النصره و داعش از القاعده فاصله گرفته و درپی رشد و سازماندهی بودند ، با توجه به شرایط مناسب و فقدان قدرت مرکزی متمرکز و مقتدر در عراق و همچنین فراهم آمدن شرایط مناسب درسوریه توام با حمایت های مالی-اطلاعاتی بعضی از دول منطقه ؛ امروز سرزمین هایی در عراق و سوریه با جمعیتی نزدیک به 5/2 تا 3 میلیون نفر را تحت کنترل داشته و با تسلط بر منابع زیرزمینی و چاه های نفت آن مناطق همچنین فروش ارزان نفت حتی به قیمت بشکه ای حدود 10 دلار توانسته است ، پتانسیل اقتصادی – مالی بهتری پیدا نماید.

نکته جالب توجه و عامل اصلی افتراق میان داعش و القاعده این است که القاعده اولویت جهاد و جنگ را در مبارزه با امریکا ، اروپا ، اسرائیل و بطور کلی غرب می داند ؛ اما داعش همان گونه که بیان شد اولویت خود راجهاد با تشیع دانسته و از مشی آنان اینگونه مستفاد می گردد که آنها به دنبال آزاد سازی بغداد به جای آزاد سازی قدس و فلسطین هستند و یا حداقل اینکه اولویتشان براین منوال است.

فردا ( فرجام سلفی گرایی)

در انتها برای فرجام شناسی این جریان فکری اگر مایل به سناریو سازی باشیم ؛ این نکته قابل ذکر خواهد بود که با توجه به فضای فعلی منطقه خاورمیانه و مداخلات قدرت های بزرگ فرا منطقه ای متاسفانه زمینه بروز و ابراز خشونت و اقدامات قهر آمیز درمنطقه فراهم شده و باعنایت به این که آرمان تشکیل یک خلافت اسلامی و ایجاد یک جامعه اسلامی اتوپیایی هم درمیان جوانان و هم درمیان سایر افراد جوامع این منطقه که خود بدیلی است بر مدل های حکومتی گذشته که اکثرا مورد نقد و نکوهش می باشند؛ پرورش یافته و می یابد.

با توجه به مستنداتی که به بخشی از آنها اشاره شد، توقف و ریشه کنی اینگونه جریانات مسلح تکفیری درآینده ای نزدیک بسیار بعید می نماید؛ حال این که مبارزه، کنترل و جلوگیری از رشد این گروه ها مستلزم تلاش، اتحاد، همفکری و همکاری عملی کشورها، علما، نظریه پردازان و سایر اقشار می باشد.

گزارش خطا

X Share

Telegram Google Plus Linkdin

Cloob Facenama

لینک کپی شد

نظر شما

پربازدید ها
پربحث ترین

آخرین اخبار
عکس و فیلم

وکیل طلاق توافقی تهران

دانلود جنگل آسفالت

مجوز نشر دیجیتال

پرطرفدارترین