معرفی کتاب «هویت و سیاست خارجی در ایران و خاورمیانه»

کتاب «هویت و سیاست خارجی در ایران و خاورمیانه» اثر «رحمن قهرمانپور» توسط انتشارات «روزنه» منتشر شده و در آن از رابطه بحث برانگیز هویت و سیاست خارجی سخن به میان آمده است.

به گزارش خبرنگار مهر، انتشارات «روزنه» کتابی را تحت عنوان «هویت و سیاست خارجی در ایران و خاورمیانه» اثر دکتر «رحمن قهرمانپور» منتشر کرده که در آن به رابطه بحث برانگیز هویت و سیاست خارجی پرداخته شده است.

بر اساس این گزارش، سالهاست شاهد اشکال مختلف سیاست هویت در جهان هستیم. حوادث بالکان و قتل عام های روآندا و جدایی تیمور شرقی از اندونزی، مسأله کردها در ترکیه، اختلافات قبطی ها و مسلمانان در مصر و بسیاری از موارد مشابه را می توان تجلیات گوناگون سیاست هویت در نظام بین الملل دانست. اما چرا این اتفاقات رخ می دهند؟ آیا هویت منشأ تعارض و اختلاف است یا می تواند منبع تفاهم هم باشد؟ چرا اغلب افراد حاضر به معامله بر سر هویت خود نیستند و حتی تا پای جان از آن حمایت می کنند؟ در دهه های بعد از جنگ جهانی دوم تصور این بود که مسأله هویت حل و فصل شده است اما سر بر آوردن جنبش های ناسیونالیستی و بعد ها اسلام گراها نادرستی این باور را اثبات کرد.

این کتاب علاوه بر بحث مفصل نظری در باب رابطه هویت و سیاست خارجی از منظر نظریه سازنده گرایی مطالعه این رابطه در چهار مورد ایران، ترکیه ، مصر و رژیم صهیونیستی را در دستور کار خود قرار داده است؛ کتابی که بی شک در میان متخصصان و حتی مخاطبان عمومی بحث برانگیز خواهد بود. حرف و شاید یکی از چند حرف اصلی این کتاب آن است که بن بست هویتی یکی از اصلی ترین دلایل بروز بحران در خاورمیانه است. وقتی دولت ها در بازتولید هویت مسلط خود در داخل دچار مشکل می شوند برای حل برخی معضلات هویت متوجه سطح منطقه ای می شوند. داستان پان عربیسم و پسا کمالیسم هم مستثنای از این قاعده کلی نیست.

نویسنده ابعاد مختلف سیاست های هویتی و چالشهای ایجاد شده برای آن را در کانون توجه خود قرار داده است. البته نویسنده توجه ویژه ای به رابطه هویت و سیاست خارجی در ایران داشته و آن را در بیش از صد صفحه به تفصیل بررسی کرده است. مبانی هویت دولت جمهوری اسلامی ایران، چرایی مسلط شدن هویت اسلام سیاسی شیعی با محوریت قرائت روحانیون، هویت و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تا پایان جنگ عراق با ایران، چالش های ایجاد شده برای هویت مسلط در ایران و بازنگری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران عناوین اصلی این بخش از کتاب را تشکیل می دهد.

نویسنده در این فصل نتیجه می گیرد که دو خوانش یا قرائت اصلی از هویت جمهوری اسلامی ایران وجود دارد که عبارتند از اسلام سیاسی و اسلام پساسیاسی و این دو هویت در سیاست خارجی به ترتیب مقاومت و تنش زدایی را در اولویت می دانند.

در فصلی دیگر گذار از کمالیسم به پساکمالیسم در ترکیه مورد مطالعه قرار گرفته است. به نظر نویسنده تورگوت اوزال را می توان اولین دولتمردی دانست که مبانی کمالیسم اقتدارگرا را زیر سوال برد. حزب رفاه مرحوم اربکان نتوانست این مسیر را ادامه دهد و اردوغان جوان که آن روزها شهردار استانبول و عضو حزب رفاه بود دریافت که باید شیوه کار خود را تغییر دهد . این بود که با تاسیس حزب عدالت و توسعه خود را به اصلی ترین نماینده منتقدان کمالیسم و سیاست کمالیستی در ترکیه تبدیل کرد. نویسنده با بررسی مبانی کمالیسم چالشهای ایجاد شده برای آن را به تفصیل بررسی کرده است.

فصل دیگری از کتاب به بررسی بن بست هویتی موجود در مصر پرداخته است، مصری که ناصریسم در آن تضعیف شده اما جریان های پسا ناصریستی هم به حد کافی قوی نبوده اند که بتوانند جایگزین آن شوند.

مطالعه بن بست استراتژیک ناشی از تقابل صهیونیسم و پساصهیونیسم فصل دیگری از کتاب است. نویسنده معتقد است تل آویو بعد از جنگ ۱۹۶۷ در مسیری گام نهاد که به تضعیف صهیونیسم به عنوان منبع اصلی هویت دولت یهودی منجر شد اما جریان های هویتی صهیونیستی برای آنکه سلطه خود را حفظ کنند دست به دامن تهدیدات امنیتی فلسطینی ها و اعراب شدند.

این اثر در همان حال که آکادمیک است چیزهای زیادی برای خوانندگان غیر آکادمیک دارد. انبوه اطلاعات و داده های جالب درباره کشورهای خاورمیانه از جمله این جذابیت هاست.