پیامها و پیامدهای دگردیسی مجلس!

جمهوريت: علی لاریجانی با کسب 237 رای برای سومین بار متوالی به ریاست مجلس رسید تا حضورش در این جایگاه را در مجلس دهم نیز تثبیت کند. مسعود پزشکیان با 158 رای و علی مطهری با 133 رای نواب رئیس مجلس شدند.

به صورت طبیعی و در چارچوب ساختار حقوقی قدرت، انتخاب هیات رئیسه مجلس برایند صف آرایی نیروهای سیاسی و تعاملات درونی فراکسیون های داخلی و مناسبات قدرت آنان در درون مجلس است و البته در فرایندی دموکراتیک و درون جوش صورت می گیرد. اما این فقط بخشی از واقعیات موجود است. زیرا در در چارچوب ساختار حقوقی قدرت، نیروهای سیاسی بسیاری در بیرون از مجلس و در بدنه ساختار نهادی قدرت نظام ج ا ا در تحول صف آرایی نیروهای سیاسی و انتخاب هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی ایفای نقش می کنند.

بر این اساس، انتخاب هیات رئیسه موقت و سپس گزینش هیات رئیسه دایم مجلس دهم حاوی نکات و پیام های مهمی است. به گونه ای که آن را مستعد تحلیل و تبیین های متفاوتی می سازد. البته این ترکیب، صف آرایی نیروهای سیاسی در صحن مجلس را در خلال چهار سال آتی رقم خواهد زد. بر همین اساس، آثار و پیامدهای مهمی در پی خواهد داشت.

 در این یادداشت، این پیامها و پیامدهای سیاسی در دو بخش جداگانه مثبت و منفی یا ایجابی و سلبی بررسی و تبیین می گردد.

1.    پیامها و پیامدهای نویدبخش و فرصت آفرین

بخشی از پیام¬های ترکیب جدید مجلس و انتخاب هیات رئیسه مجلس دهم برای بسیاری از ایرانیان امیدوار کننده است و پیامدهای سیاسی آن بسی نویدبخش و فرصت آفرین تلقی می شود.

1.1.    محمدرضا عارف با اثبات پای بندی سیاسی و وفاداری اخلاقی خود به تعهدات ملی و مطالبات عمومی رای دهندگان، سرمایه اجتماعی و اعتبار سیاسی خویش را افزایش داد و اعتماد عمومی رای دهندگان را بار دیگر به سوی خود جلب کرد تا در آینده نقش های سیاسی مهمتری ایفا نماید. اما در حال حاضر مهم‌ترین وظیفه وی هدایت فراکسیون امید است.

1.2.    علی لاریجانی بار دیگر توانایی بازی سازی و بازیگردانی سیاسی بلامنازع خویش را به رخ دشمنان درون گفتمانی و رقبای برون گفتمانی خویش کشید و با تکیه مقتدرانه بر کرسی ریاست مجلس آماده رکودشکنی در این مقام گشت تا مهیای کسب مقام ریاست جمهوری در دوره های بعدی گردد.

1.3.     پس از سه دوره حاکمیت فضای تک قطبی افراطی در مجلس، بار دیگر رقابت دو فراکسیون امید و ولایت، فضای سیاسی مجلس را دو قطبی - تا حدی سه قطبی - و اندکی شفاف کرد و مرزبندی گفتمانی نمایندگان اصلاح طلب و نمایندگان اصول گرا و نمایندگان مستقل را متمایز نمود.

1.4.    با توجه به سیالیت آرای 55 نفره نیروهای مستقل در مجلس، بار دیگر ضرورت ساختار نهادینه نظام سیاسی دو یا سه حزبی و فعالیت های سیاسی و رقابت های انتخاباتی متکی بر نیروهای سیاسی رسمی و احزاب شناسنامه دار بازنمایی شد.

1.5.    با کنترل رویکرد افراطی پیشین از سویی و مهار نسبی نیروهای افراطی موجود از سوی دیگر، چشم انداز مطلوبی از تشکیل مجلسی معتدل و متشکل از نمایندگان میانه رو ترسیم شده است که به همکاری نزدیک و تعامل سازنده با قوه مجریه برای گذار از انباشت مشکلات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دهه گذشته و عبور از تنگناهای گوناگون دوران پسابرجام گرایش دارد.

1.6.    با دگرگونی 70 درصدی ترکیب نمایندگان و تحولات قابل قبول در ترکیب هیات رئیسه مجلس،  به مطالبه عمومی مبنی بر تغییر و تحول در ساختار قدرت مجلس پاسخ نسبی داده شد. به گونه ای که موجبات یاس و احساس حرمان نیروهای موجود فراهم نگردد.

1.7.    در این چارچوب، ورود نمایندگان جدید و ناشناخته اما با انگیزه به مجلس، در چارچوب رویش نیروهای سیاسی جدید قابل تحلیل است. به گونه ای که ظرفیت های نوینی برای جناح ها و نیروهای سیاسی کشور، به ویژه برای اصلاح طلبان فراهم شده و امکان بازسازی مطلوب و کسب اعتبار پیشین را فراهم نموده است.

1.8.    ورود نمایندگان جدید فضای هیاهو و جار و جنجال نیروهای افراطی را کاهش داده و ساختار کارشناسی مجلس را تقویت نموده است. ترکیب هیات رئیسه نیز که از نیروهای هر دو فراکسیون تشکیل شده و گرایشی معتدل دارد، نسبتاً منطقی است و بیانگر تمایلات اعتدال گرایانه مجلس دهم است و چشم انداز همکاری تخصصی دولت و مجلس را تقویت می کند.

2.    پیامها و پیامدهای چالش برانگیز و بیم آفرین 

در مقابل، بخشی از پیام¬های ترکیب مجلس و انتخاب هیات رئیسه مجلس دهم شاید برای بخشی از ایرانیان ناامید کننده بوده و پیامدهای سیاسی چالش برانگیز و بیم آفرینی در بر داشته باشد.

2.1.    با رقابت عارف و لاریجانی برای تصاحب کرسی ریاست، ماه عسل ائتلاف و همکاری نیروهای معتدل دو جناح به پایان رسید. بنابراین، چشم انداز ائتلاف حداقلی و همگرایی امیدبخش نیروهای اصلاح طلب با نیروهای معتدل اصول گرایی تیره و تار شد و حتی احتمال واگرایی آنان را شدت بخشید.

2.2.     تشتت نظری و عملی و پراکندگی نسبی آرای اعضای فراکسیون امید در فرایند انتخاب هیات رئیسه موقت و هیات رئیسه دایم مجلس عیان گشت و ضعف تشکیلاتی، ناتوانی مدیریتی و کم تجربگی این فراکسیون را نمایان ساخت. نامزدی خودسرانه مصطفی کواکبیان و انصراف نابهنگامش نیز سندی بر این مدعاست. سندرم الهه راستگو هنوز بر فضای سیاسی ایران سایه افکنده است. البته چنین تشتی در میان نیروهای مستقل نیز قابل مشاهده است و باعث سیالیت آرای آنان شده است.

2.3.     در هنگام انتخاب هیات رئیسه موقت که اصول گرایان نه کرسی از دوازده کرسی را تصاحب نمودند، احتمال ناکامی اصلاح طلبان و از کف رفتن آثار پیروزی انتخاباتی بر بدنه اجتماعی اصلاح طلبان و اعتدال گرایان سایه افکند و غریو شعف و شادی افراط گرایان بر فضای مجازی و شبکه های اجتماعی طنین افکند. اما کرسی های مذکور در مرحله انتخاب هیات رئیسه دایم به طور نسبی تقسیم شد. به ویژه کسب دو کرسی نایب رئیسی توسط پزشکیان و مطهری بر هیاهوی رسانه ای و جار وجنجال سیاسی غوغاسالاران مهر پایان زد.

2.4.    در این میان، ناامیدی عارف از کسب جایگاه سیاسی در خور شان خویش می تواند باعث دلسردی و حاشیه نشینی وی گردد و سناریوهای منفی و سلبی نقش وی را قوت بخشد. به گونه ای که عارف نقش سیاسی آتی خویش را در تقابل با نقش لاریجانی تعریف کند و در برابر وی کارشکنی نماید یا این که فعالیت در مجلس را جدی تلقی نکند و فعالیت علمی و پژوهشی در دانشگاه را بر سیاست ورزی ملی ترجیح دهد.

2.5.    تفاوت شیوه سیاستمداری و جهت گیری گفتمانی و ناهماهنگی رویکرد سیاسی رئیس مجلس با نایب رئیس اول و دوم می تواند بستر مساعدی برای رشد گرایش های واگرایانه در هیات رئیسه مجلس و به طور طبیعی در کمسیون های تخصصی و صحن علنی مجلس ارزیابی گردد و چالش های مهمی در برابر مجلس دهم قرار دهد.

2.6.    ترکیب هیات رئیسه مجلس، به ویژه حضور پزشکیان به مثابه اصلاح طلبی صریح و شفاف و مطهری به عنوان اصول گرایی شجاع ، منصف و منتقد، هیچگاه خوشایند نیروهای افراطی نبوده و نخواهد بود و مواضع و عملکرد اصلاح طلبانه آنان همواره با واکنش های شدیدی مواجه خواهد شد.

2.7.    در این میان، روحیه آزادمنشانه و صدای اصلاح طالبانه مطهری برای لاریجانی هزینه آفرین خواهد بود. اما آیا لاریجانی توان پرداخت چنین هزینه هایی را دارد یا در جهت کسب خوشایند اصول گرایان به مهار مطهری خواهد اندیشید؟

2.8.     حضور نمایندگان متمایل به جبهه پایداری در مجلس و حضور برخی از آنان در هیات رئیسه احتمال بحران های تصنعی و بروز تنش های گاه و بیگاه در مجلس را دور از انتظار نمی سازد. بنابراین، انتظار مجلسی هماهنگ و آرام انتظار به جایی تلقی نمی شود.

3.    فرجام سخن

صرف نظر از ارزیابی های مثبت و منفی از سناریوهای احتمالی مجلس دهم، ترکیب نمایندگان و صف آرایی نیروهای سیاسی و ترکیب هیات رئیسه آن شباهت چندانی با مجالس نه گانه پیشین ندارد و فقط اندکی شبیه مجلس پنجم است. ضمن آن که در مقایسه با مجلس نهم یک مجلس قابل قبول و حتی رویایی تلقی می شود. بنابراین، هیات رئیسه قوی مجلس دهم می تواند با ایجاد هماهنگی سیاسی و نظم ساختاری از ظرفیت آشکار و پنهان مجلس در راستای کسب اعتبار از دست رفته در ادوار پیشین بکوشد و دوباره مجلس را به راس امور کشور بازگرداند. زیرا تنها چنین مجلسی می تواند در پشت سر نهادن مشکلات موجود و گذار جامعه ایران به شرایط مطلوب نقشی در خور نامش ایفا نماید.