یک توافق، و روزهای سخت پیش روی ما

 
نواندیش: سمیرا فرخ منش* - سوییس همیشه سرزمین صلح لقب داشته. صبح پاییزی یکشنبه سوم آذر نیز یکی از شهرهای این کشور میزبان اتفاقی بود که توافقی مسالمت آمیز را در خود داشت. ایران که سالهاست برای فعالیت هسته ای خود هزینه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، و اجتماعی چشمگیری را صرف نموده، پس از روزها مذاکره و چانه زنی با کشورهای غربی، در اتفاقی خوشایند، به نتایج قابل توجهی دست یافت . نتایجی که در نخستین نگاه نیز، می توان جنبه های مثبت قابل تاملی در آن دید .


اما این اتفاق برای همگان پیام آور یک "توافق" نبود. هستند کسانی هم که از آغاز اعلام حاصل این اتفاق تفاهیم آمیز میان ایران و مذاکره کنندگان آمریکایی و اروپایی، نگران امروز و فردای خود شده اند. کشورها و دولتمردان داخلی و خارجی که یا از تقابل ایران و غرب منفعت کسب میکنند و یا از تفاهم این دو، آسیب می بینند.

اگر از کنار سیاسیون داخلی، که آگاهانه یا ناخواسته آب به آسیاب دشمن روانه می کنند بگذریم، به دو قطب قدرتمند میرسیم، که توجه به جنس تقابل سیاسی آنها با ایران و نوع روابط بین اللمللی شان در عرصه جهانی ضروری به نظر می رسد. این دو بازیگر سیاسی عربستان و اسراییل هستند که مدتهاست ظاهرا در رویارویی دیپلماتیک با هم قرار دارند. اما گویا توافق این روزهای ایران و غرب، رنگ دشمنی این دو را تا حدی بی رنگ کرده و تقابل سیاسی آنها را مبدل به تفاهمی اتحاد آمیز نموده است.

اسراییل و نگرانی از یک ایران قدرتمند

"اگر پنج سال دیگر یک چمدان حاوی بمب های کوچک هسته ‍ ای در قلب نیویورک یا مادرید منفجر شد، نتیجه قرارداد میان ایران و 5+1 ژنو است" این جمله یکی از اعضای کابینه اسراییل پس از شنیدن خبر توافق ایران و 1+5 است که در کنار بقیه واکنش های مردان اسراییل گفته شد.

سخنان آغازین نتانیاهو، وزرای اطلاعات، تجارت و خارجه اسراییل، ساعات اندکی پس از اعلام جهانی توافق، همگی نشان از نگرانی، ترس و عدم رضایت همه جانبه این کشور از رویداد اخیر است. درک دلیل آن هم  از فهم کسی خارج نیست. ایران و اسراییل از جمله بازیگرانی در خاور میانه به شمار می روند که سابقه رویارویی آنها با هم، ریشه های سیاسی، فرهنگی و ارزشی فراوان دارد.
 
اسراییل به خوبی دریافته که ایران از جهات متفاوت در هیچ شرایطی حاضر به دوستی با این کشور و دولتمردانش نبوده و در جهت این تقابل ، اسراییل خطر جدی برای ایران به شمار می رود. در همین راستا در چند سال اخیر رژیم تل آویو تلاش همه جانبه ای را در جهت بسیج کردن بازیگران دیگر عرصه جهانی علیه ایران نمود تا بدینوسیله به کمک دیگر کشورها، خطر ایران را برای خود کم کند.

 در این مسیر، معضل هسته ای ایران و همچنین تحریم و انزوای اقتصادی - سیاسی کشور منفعت بسیار برای اسراییل به همراه داشت و همراهی کشورهای اروپایی نیز در کنار این کشور، باعث شده بود تا ایران فشار غیر قابل انکاری را در عرصه بین الملل متحمل شود.

 بی تردید ادامه چنین روندی می توانست خطرات جدی تری را برای ایران به دنبال داشته باشد، تا جایی که به گفته بسیاری از دولتمردان غربی و داخلی،در چند سال اخیر احتمال اجرای گزینه نظامی، که مطلوب ترین گزینه برای اسراییل به شمار می رفت، صورت جدی به خود گرفته بود. اما این روزها، به یکباره مسیر پیشبرد اهداف برای اسراییل عوض شده و احتمال آن می رود دولت تل آویو ، به میزان قابل توجهی همراهی بازیگران اروپایی و امریکایی را از دست بدهد؛ در حالی که تقابل با ایران سر جای خود باقیست.

همین امر زنگ خطری برای  اسراییل به شمار می رود که به دنبال آن بی شک بیکار ننشسته و نظاره گر اتفاقات اخیر نخواهد بود. آنچه شکی در آن نیست ، ادامه تلاش های اسراییل برای ایجاد موانع در مسیر بهبود اوضاع برای ایران و غرب و جستجوی این کشور برای گزینه های جدیدتر است.

اسراییل در شرایط کنونی که همراهی آلمان، انگلیس و از همه مهمتر آمریکا را در زمینه حمله نظامی به ایران با خود نمی بیند و از سویی برنامه هسته ای ایران ، ماهیت "معضل بودن" خود را از دست داده است، قطعا به دنبال یار جدید و کارآمد خواهد گشت. چون هم ایران و هم اسراییل به خوبی واقفند که تقابل در عرصه بین الملل با کشوری همچون ایران به تنهایی امکانپذیر نیست.

دشمن دشمن عربستان دوست او می شود؟

اغراق نیست اگر عربستان را یار جدید اسراییل در اتفاقات اخیر بدانیم. گرچه این دو کشور در ظاهر " دشمن " هم به حساب می آمدند، اما گویی حکایت " دشمن دشمن من دوست من است" درباره این دو بازیگر خاورمیانه ای به راحتی صدق کند.

 عربستان سرزمین پهناوریست که داعیه پرچمداری کشورهای عربی را دارد و خود را رییسی در منطقه می پندارد که یک ایران قدرتمند ، می تواند موانع جدی را بر سر راه این ریاست ایجاد کند. بی تردید ایرانی که در تحریم های نفتی به سر ببرد و توان فروش بشکه های نفت خود را نداشته باشد، همسایه عزیزتری برای عربستانی خواهد بود که همیشه میخواسته عنوان "نفر اول"  در مناسبات نفتی خاورمیانه را حفظ کند.

 اما در شرایطی که برخی تحریم ها از حوزه انرژی ایران برداشته شود و از سویی دیگر، وضعیت اقتصادی ایران بهبود یابد و متعاقب آن شرایط پالایشگاه ها، صنایع پتروشیمی و خرید و فروش مواد خام تسهیل گردد، ایران از انزوای نفتی خارج شده و می تواند رقیب جدی برای عربستان به حساب آید. از سویی دیگر در شرایطی که نگاه آمریکا و اروپا به ایران ، ماهیت خصمانه خود را تعدیل کند، بی شک عرصه برای بروز قدرتنمایی ایران، به عنوان یک بازیگر تاثیرگذار در منطقه هموار خواهد شد و همین امر یعنی "خطر" برای سرزمینی که خود را پرچمدار مناسبات مذهب سنی می داند و نفوذ شیعه را در کشورهای عرب نشین بر نمی تابد.

اما در کنار همه اینها نیباید فراموش کرد که هم اسراییل یار چندین ساله و تاثیرگذار آمریکاست و هم همسایه جنوبی ایران یک هم پیمان وفادار به آمریکا، تا جایی که بخش های متعددی از این کشور میزبان پایگاه های نظامی و موشکی آمریکا به حساب می آید. بنابراین ساده لوحانه است اگر تصور کنیم عربستان و اسراییل در آینده به هیچ گزینه جدیدی برای ناهموار ساختن مسیر تفاهم ایران وغرب روی نیاورده و روش های جدیدی برای سنگ اندازی در عرصه دیپلماسی بین المللی در سر ندارند.

متعاقب این پیش بینی ساده، انتظار می رود تیم مجرب سیاست خارجی ایران، در کنار برنامه های خود این نکته را نیز از خاطر نبرد که روزهای سختی در پیش روی همه ما قرار دارد. روزهایی که دو کشور خطرساز برای ایران که یکی دشمن  به حساب می آید و دیگری در ظاهر دوست و همسایه نزدیک ما ، اما هر دو به جهت حفظ منافع خود بی وقفه در جهت آسیب رسانی به ما تلاش خود را جدی تر کرده و قدمی از منافع خود عقب نخواهند نشست.

بنابراین یکی از اساسی ترین برنامه های تیم روابط خارجی ایران در حال حاضر باید تنظیم رابطه با همسایگان عرب باشد ، به نوعی که نه از موضع ضعف قلمداد شود و نه عربستان را در دشمنی با ایران تحریک کند، از سویی دیگر تیم وزیر کارآمد خارجی ایران، بی شک متوجه تحرکات جدید اسراییل در منطقه ، یارگیری های تازه آن، تحریک فزاینده انگلیس و فرانسه و تحت فشار قرار دادن آمریکا از جهات اقتصادی، خواهد بود و ساده لوحانه از کنار آن نخواهد گذشت.

* کارشناس ارشد علوم سیاسی