واکاوی روابط عربستان سعودی و روسیه؛ «بحران سوریه» محور تنش‌ها

روابط میان عربستان سعودی و روسیه حداقل طی یک سال گذشته با تشدید بحران سوریه و پافشاری سعودیها بر حمایت از تروریست های تکفیری، بیش از پیش تیره و تار گشته است.

به گزارش مهر، طی سال‌های اخیر روابط میان بسیاری از کشورها در سطح منطقه و جهان به دنبال ظهور و بروز رویدادهای غیرمنتظره از جمله جنگ‌های متعدد و پی در پی داخلی و خارجی دستخوش تغییر شده است. در این میان، روسیه و عربستان از جمله کشورهایی هستند که روابط آنها به دنبال تحولات منطقه رو به تیرگی نهاده است.

درست که ریشه های تیرگی روابط میان عربستان سعودی و روسیه ـ هرچند که این روابط همچنان برقرار است ـ به عوامل متعددی بازمی‌گردد، اما می توان به ضرس قاطع گفت که بحران سوریه و مواضع دو کشور در قبال این بحریان، محور تنش های میان دو طرف بوده است. از یک سو عربستان سعودی با حمایت بی وقفه از تروریست های تکفیری چه از لحاظ مالی و چه از لحاظ تسلیحاتی، بر لزوم کناره گیری «بشار اسد» رئیس جمهوری سوریه از سِمَت خود تأکید دارد و از سوی دیگر، مقامات مسکو حاضر به عقب نشینی از مواضع خود در حمایت از دولت دمشق نیستند.

بر همین اساس، اختلافات ریشه ای میان مسکو و ریاض در خصوص بحران سوریه روابط میان دو طرف را بیش از پیش پیچیده و تنش‌آلود ساخته است. این در حالی است که دو طرف همچنان به دلیل برخی منافع مشترکی که دارند، حاضر نیستند به صورت علنی با یکدیگر وارد مناقشه و مجادله رسانه ای شوند.

هدف عربستان سعودی از پافشاری بر حمایت از تروریسم در کشوری نظیر سوریه تنها با هدف به زیر کشیدن رئیس جمهوری سوریه و ساقط کردن دولت قانونی این کشور صورت نمی‌گیرد؛ بلکه سعودیها هدفی بسیار بالاتر از این را در منطقه دنبال می کنند. ریاض در صدد است تا با جدا کردن حلقه ای از زنجیره به هم پیوسته مقاومت در منطقه ـ یعنی سوریه ـ زمینه لازم برای وارد کردن ضربه نهایی بر پیکره محور مقاومت را برای خود فراهم آورد. درست به همین دلیل است که حاضر نیست تحت هیچ شرایطی از مواضع خود در سوریه عق بنشیند.

در طرف مقابل، روسیه نیز بارها اعلام کرده است که دمشق یک متحد سنتی و استراتژیک برای مسکو در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی بوده و حاضر نیست با سعودیها بر سَر دست کشیدن از مواضع خود در قبال دولت سوریه وارد معامله شود.

مقامات عربستان سعودی بارها به اشکال مختلف تلاش کرده اند تا مسکو را قانع سازند که از حمایت دولت سوریه دست بکشد. آنها برای تحقق این هدف خود سیاست «تطمیع و تهدید» را در قبال مسکو به کار گرفتند اما هیچگاه موفق نشدند. در این میان، پیشنهادات مالی وسوسه‌انگیزی نیز از سوی سعودیها به مقامات روسی شد تا در ازای آن به نوعی پای خود را از سوریه بیرون بکشند.

هنگامی که ارائه بسته های مالی وسوسه انگیز از سوی سعودیها برای روسها کارگر نیفتاد، مقامات ریاض در اقدامی از پیش طراحی شده یکی پس از دیگری در مناسبت‌های مختلفی اقدام به اظهارنظر علیه مقامات روسی و کرده و به آنها در خصوص پیامدهای حمایتشان از بشار اسد هشدار دادند. شدت اظهارنظرهای مقامات سعودی علیه روسیه به حدی رسید که واکنش قاطعانه این کشور را به دنبال داشت.

در همین ارتباط، وزارت خارجه روسیه با صدور بیانیه ای ضمن محکومیت اظهارات ضد روسی مقامات ریاض، به آنها نسبت به «بازی با آتش» در تعامل با مسکو هشدار داد. این وزارتخانه از مقامات ریاض خواست تا هرچه سریعتر از تهدید روسیه به انجام اقدام متقابل به دلیل حمایت مسکو از دمشق، دست بردارد.

در طول مدتی که شاهد ادامه بحران سوریه بودیم، «بندر بن سلطان» رئیس سابق دستگاه اطلاعات عربستان سعودی دو مرتبه به «مسکو» پایتخت روسیه سفر کرد. بدون شک هدف اصلی بن سلطان از سفر به روسیه گفتگو با مقامات این کشور جهت تغییر مواضع آن در قبال بحران سوریه بوده است. طبق شواهد موجود، «بندر بن سلطان» در سفرهای خود به مسکو در طول بحران سوریه، از سوی مقامات ریاض مأمور انجام مأموریتی ویژه شده بود؛ مأموریتی که هیچگاه به موفقیت نرسید و حمایت های مسکو از دمشق ادامه پیدا کرد.

دخالت نظامی روسیه در سوریه به منظور مقابله با تروریسم آن هم بر اساس درخواست رسمی دولت دمشق نیز از جمله دیگر عوامل تشدید تنش ها میان مسکو و ریاض بود. وزارت خارجه رژیم سعودی پیشتر در واکنش به اقدام نظامی روسیه در سوریه مدعی شده بود که این اقدام موجب پیچیده تر شدن بحران سوریه می شود. این ادعا در حالی بود که روسها با چراغ سبز دولت قانونی سوریه وارد این کشور شده بودند.

علت خشم سعودیها از دخالت نظامی روسیه در سوریه در آن برهه از زمان، به هدف قرار گرفتن دقیق مواضع تروریست های تکفیری حمایت شده از سوی ریاض در سوریه بازمی‌گشت. جنگنده‌های ارتش روسیه طی مدت زمان محدودی که علیه تکفیریها در سوریه حملات هوایی انجام می دادند، موفق شدند ضربات جدی و سهمگینی را به منافع ترکیه و رژیم سعودی در سوریه وارد آورند. همین مسأله موجب شد تا سعودیها بیش از پیش با ریاض وارد تنش شوند.

علاوه بر این، همگرایی ایران و روسیه در مسأله سوریه نیز ضربه دیگری را بر پیکره رژیم سعودی وارد آورد. سعودیها به خوبی می دانند که همکاری‌های گسترده نظامی میان ایران و روسیه سرمنشأ تحقق بسیاری از دستاوردها به نفع سوریه در عرصه میدانی بوده است. بر همین اساس، اختلافات میان روسیه و عربستان سعودی بیش از پیش عمیق شد، چراکه سعودیها که خود کارنامه سراسر ننگینی در حمایت از تروریسم در سراسر منطقه و جهان دارند، در کمال تعجب مدعی حمایت ایران از تروریسم هستند؛ در واقع هر گروهی که در منطقه در برابر سیاست های توسعه طلبانه و جنگ طلبانه رژیم سعودی مقاومت کند، از دیدگاه ریاض «تروریست» است.

پافشاری روسیه بر حمایت از دولت قانونی سوریه موجب شد تا طی ماه های اخیر مقامات عربستان سعودی به جنگ تبلیغاتی علیه مسکو و ایجاد حاشیه برای آن روی آورند. به عنوان نمونه می توان به اظهارات «عادل الجبیر» وزیر خارجه سعودی اشاره کرد که گفته بود: «در جریان دیدار اخیرم با وزیر خارجه روسیه بر سَر زمان کناره گیری اسد توافقی نکردیم»! این اظهارنظر عجیب الجبیر با واکنش جدی مقامات روسی مواجه و مشخص شد چیزی جز یک فضاسازی رسانه ای به منظور ایجاد یک جنگ روانی علیه مسکو نبوده است.

مسأله دیگری که به نظر می رسد سعودیها را به شدت نگران کرده، بهبود روابط میان روسیه و دولت ترکیه است. از آنجایی که دولت ترکیه اخیرا مواضعی را ـ هرچند به صورت ظاهری ـ مبنی بر تصمیم برای تغییر دیدگاه خود در قبال سوریه و آغاز همکاری ها با ایران و روسیه جهت حل بحران این کشور مطرح کرده است، موجی از نگرانی در صفوف سعودیها حاکم شده است. سعودیها تصور می کنند که ترکیه قصد دارد به محور ایران، روسیه و حزب الله در سوریه نزدیک شود و از این بابت به شدت احساس خطر می کنند. این عامل نیز طی هفته های اخیر تنش میان مسکو و ریاض را تشدید کرده است.

علاوه بر آنچه که گفته شد، حمایت غیرقابل پیش‌بینی و غیرمنتظره روسیه از تشکیل «شورای عالی سیاسی» در یمن نیز ضربه مهلکی را بر پیکره رژیم سعودی وارد کرد، چراکه تشکیل این شورا به اندازه ای برای سعودیها گران تمام شد که آنها را وادار کرد تا مذاکرات صلح اخیر در کشور کویت را به شکست بکشانند. پس از تشکیل شورای عالی سیاسی در یمن، کاردار سفارت روسیه در صنعا اعلام کرد که کشورش تشکیل این شورا در یمن را که حاصل اتحاد و ائتلاف میان جنبش انصارالله و حزب کنگره ملی است، تأیید و از آن حمایت می کند.

در همین ارتباط، پایگاه عرب زبان «أخبار الساعه» با انتشار مطلبی، نوشت: «مسئولان ائتلاف سعودی علیه یمن هیچگاه انتظار نداشتند که روسیه از شورای عالی سیاسی این کشور حمایت کند». این پایگاه تصریح می کند: «حمایت صریح مسکو از شورای عالی سیاسی یمن موجبات شگفتی ائتلاف سعودی و غافلگیری آن را فراهم آورد».

«أخبار الساعه» در ادامه می نویسد: «اعلام حمایت روسیه از شورای عالی سیاسی یمن توسط کاردار مسکو در صنعاء، ضربه سختی بر پیکره منصور هادی و ائتلاف سعودی وارد آورد». این پایگاه همچنین می نویسد: «روسیه پیشتر نیز با مخالفت با برخی طرح ها و قطعنامه ها در خصوص یمن در شورای امنیت سازمان ملل، ضرباتی را به ائتلاف سعودی وارد کرده بود».

بر اساس آنچه که گفته شد، به نظر می رسد که روسیه نیز قصد دارد به دلیل تنش های گسترده در روابط با سعودیها به ویژه در مسأله سوریه را به میدان های دیگر نیز بکشاند و با ریاض در عرصه تحولات دیگر به نوعی تسویه حساب کند.

در هر صورت، آنچه که در حال حاضر به خوبی به چشم می خورد، تشدید تنش ها میان روسیه و عربستان سعودی است؛ تنش هایی که اخیرا با حمایت مسکو از شورای عالی سیاسی در یمن وارد مرحله جدیدی نیز شده اند. به نظر می رسد که هر نوع اصلاح روابط میان عربستان سعودی و روسیه مرهون حل و فصل بحران سوریه باشد. با توجه به آنچه که طی سالهای اخیر در روابط دو کشور اتفاق افتاده است، بسیار بعید به نظر می رسد که بدون توافق بر سر حل و فصل بحران سوریه، روابط مسکو و ریاض ترمیم شود.

گزارش خطا