برندگان شکست برجام چه کسانی هستند؟

حسین موسویان/ حسام رحمانی

در 14 جولای 2016 ایران و قدرتهای جهانی موفقیت در حصول توافق هسته ای بنام برجام را اعلام کردند با این وجود اجرای این توافق همچنان با ریسک مواجه است. کنگره آمریکا با اکثریت جمهوریخواهان مخالف توافق هسته ای است و آن را نشانه آشکار ضعف رییس جمهور اوباما تلقی می کند. از طرف دیگر منتقدین برجام در ایران هم آن را فصل دیگری از تاریخ خیانت و خصومت آمریکا علیه ایران قلمداد می کنند.
حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم ایران اخیرا در سخنرانی خود برجام را نمونه بیهوده بودن مذاکره با آمریکا دانستند. ایشان و بسیاری از دیگر مقامات رسمی ایران معتقدند که آمریکا به تعهداتش در قالب برجام عمل نکرده است. باوجودی که ایران از نتایج ملموسی همچون دوبرابر شدن صادرات نفت، دسترسی به 30 میلیارد دلار از سرمایه های بلوکه شده و عقد 60 میلیارد دلار قراردادهای جدید سرمایه گذاری و اقتصادی و صنعتی بهره مند شده، اما نشانه های دلسردکننده ای در رفع کامل تحریمها بویژه در بخش بانکی مشاهده می شود که مانع عادی سازی روابط اقتصادی ایران با جهان غرب شده است. زیرا شرکتهای جهان غرب برای تجدید روابط اقتصادی خود با ایران،نگران مجازاتهای مجدد آمریکا بخاطر سایر تحریمهای یکجانبه غیر هسته ای این کشور علیه ایران هستند.
باوجودیکه اوباما قول داده که مصوبات کنگره در نقض برجام را وتو خواهد کرد، اما لابی ضد برجام در واشینگتن به تلاشهای خود برای جلوگیری از عادی شدن روابط اقتصادی جهانی با ایران ادامه میدهد. با توجه به فشارها در واشینگتن برای شکست برجام و نشانه های ناامیدی در تهران، باید توجه داشت که برندگان اصلی شکست برجام چه کسانی هستند؟

**اسراییل:
نتانیاهو، نخست وزیر فتنه انگیز اسراییل با رسوایی تمام برجام را یک اشتباه تاریخی آمریکا خوانده است. اخیرا هم یاکوامیدرور، مشاور سابق امنیت ملی نتانیاهو برجام را موجب از دست رفتن فرصت تاریخی نابود کردن توان هسته ای ایران دانست. لابی اسراییل در واشینگتن همچون' بنیاد دفاع از دموکراسی'، مستمرا درپی فلج کردن برجام است زیرا دولت دست راستی تل آویو بهبود روابط آمریکا با ایران و عادی شدن شرایط جهانی ایران را تهدیدی میداند که باید از طریق تخریب برجام این تهدید را کاهش داد. درصورت شکست برجام ایران ظرفیت هسته ای خود را به قبل از برجام ارتقاء داده و قدرتهای جهانی هم تحریمها و فشارهای گذشته را تجدید خواهند کرد. این وضعیتی است که تل آویو درراستای منافع خود دانسته و منتفع خواهد شد.

**عربستان:
تنش بین ایران و عربستان در چندساله اخیر شدت گرفته در حالیکه دوطرف سیاستهای متضادی را در یمن، سوریه و بحرین دنبال می کنند. روابط این دوکشور با شهادت هزاران ایرانی در مناسک حج گذشته و اعدام شیخ نمر، روحانی عالی مقام شیعه و تعداد دیگری از شیعیان حق طلب توسط سعودیها و متعاقبا حمله به سفارت سعودی در تهران وخیم ترشد. حمایت اخیر سعودیها از گروهک تروریستی منافقین، وضعیت را به گونه ای تخریب کرده که شانس بهبود روابط دوکشور در آینده نزدیک را بسیار کاهش داده است. اتحاد سعودی با اسراییل علیه ایران وخامت روابط را بگونه ای تشدید کرده که روابط ریاض-تهران با ' جنگ سرد' توصیف می شود. درچنین شرایطی لازم به توضیح نیست که چگونه شکست برجام موجب تضعیف ایران و تقویت جایگاه منطقه ای سعودی خواهد شد.

**بلوک شرق:
دردوران تحریمهای هسته ای روابط اقتصادی ایران با غرب شدیدا کاهش و متقابلا این روابط با شرق افزایش چشمگیر یافت. چین بعنوان شریک اول اقتصادی ایران جایگزین اروپا شد درحدیکه روابط اقتصادی پکن با ایران به 60 میلیارد دلار افزایش یافت.
بعد از برجام روسیه و هند گامهای بلندی بسمت توسعه روابط با ایران برداشته اند. روسیه بسیار فراتر از چالش جاری رفع تحریمها، مسیرروابط استراتژیک با ایران را تقویت مینماید. مسکو سیستم موشکهای دفاعی اس 300 را در اختیار ایران گذاشت، از یکی از پایگاههای هوایی ایران برای تسهیل برای عملیات علیه داعش استفاده کرد وساخت دونیروگاه هسته ای جدید با ایران را کلید زد. هند خرید نفت از ایران را افزایش داد و در صدد 500 میلیون دلار سرمایه گذاری در بندر چابهار است. پس از برجام ایران تلاش می کند روابط اقتصادی خود را متنوع کند. طبیعتا با شکست برجام، این تلاشها هم بی نتیجه خواهد ماند و روابط اقتصادی با شرق افزایش بیشتر و روابط اقتصادی با غرب با عقبگرد بیشتر مواجه خواهد یافت.
علاوه برمنافع زیادی که کشورهای متعدد از اجرای برجام بهره مند خواهند شد،موفقیت برجام به نفع کل جامعه جهانی خواهد بود زیرا از ظرفیتهای توسعه روابط با ایران در سطح وسیعتری منتفع خواهد شد.
اوباما رییس جمهور آمریکا در پیام 15 جولای 2015 خود گفت که برجام فرصتی برای حرکت بسمت پیش است که باید آن را محقق ساخت. چنین فرصتی نه فقط برای آمریکا و ایران بلکه کل جهان وجود دارد که امروز و بیش از همیشه لازمه آن پایبندی به اجرای برجام و دستاوردهای آن است.
جامعه جهانی باید برای اجرای کامل برجام همت والایی بخرج دهد زیرا که این جامعترین توافق در تاریخ عدم اشاعه سلاحهای هسته ای است.در حالیکه ایران به تمام تعهداتش در اجرای برجام عمل کرده، این وظیفه آمریکاست که قدمهای لازم جهت پرکردن خلاء موجود در اجرای کامل برجام را بردارد. با چنین روندی میتوان از تجربه برجام برای حل سایر بحرانهای منطقه از طریق دیپلماسی استفاده کرد.
فرای منافع خاص برخی از کشورها، شکست برجام شانس سیاستهای معتدل در تهران و واشینگتن را کاهش و روند تخاصم و دشمنی بیشتر را افزایش خواهد داد. مخالفین برجام درکنگره آمریکا، اسراییل و عربستان برای اعمال سیاستهای ضد ایران مشروعیت لازم را کسب خواهند کرد. در ایران هم بی اعتمادی دیرینه تقویت شده و لذا شانس هرگونه گفت و گو کاملا منتفی و راه برای جنگ طلبان گشوده خواهد شد. لذا هزینه های جهانی شکست برجام بسیار فراتر از منافع محدود برخی از کشورها خواهد بود.

***اخبار آنلاين مرتبط با اين مطلب را در كانال نوانديش دنبال كنيد***

-حسین موسویان محقق ارشد دانشگاه پرینستون و معاون پیشین سیاست خارجی دبیرخانه شورایعالی امنیت ملی
-حسام رحمانی دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه ایروین کالیفرنیا

** این یادداشت در هافینگتون پست منتشر شده است

گزارش خطا