اوكراين و ادامه بازي بزرگ

دکتر احمد نقيب زاده

در نيمه هاي دوم قرن نوزدهم رقابت گسترده اي بين انگلستان و روسيه براي نفوذ در آسياي ميانه در گرفت كه انگليسي ها از آن به بازي بزرگ ياد كردند. اين بازي بار ديگر بين غرب و روسيه جريان يافته است با اين تفاوت كه جاي انگلستان را كليت غرب گرفته و دامنه بازي هم به آسياي ميانه محدود نمانده است. زماني كه شوروي فروپاشيد روس ها روياهاي خود را در سر مي پروراندند و غربي ها هم استراتژي هاي خود را طراحي مي كردند ولي چنان بود كه گويي هيچ كدام از طرفين از نيات يكديگر خبر ندارند. روس ها در پي همان استراتژي بودند كه 50 سال پيش از آن انگليسي ها با موفقيت طراحي و به اجرا گذاشته بودند. يعني رها كردن مسئوليت اداره مستعمرات و افكندن رشته جديدي به نام كشورهاي مشترك المنافع بر گردن آن ها.

اما غربي ها در پي ادخال كشورهاي از بند كمونيسم رسته به اردوگاه خود بودند. ابزارهاي اوليه غربي ها عبارت بود از سازمان همكاري هاي اقتصادي اروپا (بازمانده از طرح مارشال)، شوراي اروپا (تاسيس 1949)، ناتو و در نهايت اتحاديه اروپا. غربي ها به سرعت توانستند همه كشورهاي اروپاي خاوري و كشورهاي حوزه قفقاز بجز بلاروس و ارمنستان را در نهادهاي اروپايي ادغام و دست روسيه را از آن ها قطع كنند. اما اوكراين وضعيتي متفاوت داشت و درميانه كشمكش ها دست به دست مي شد. علت اين امر وجود علقه هاي قومي و مذهبي نسبت به روسيه در نيمه خاوري اين كشور از يك سو و استمرار فرهنگ كمونيستي و وجود طرفداران نظام پيشين در بخش هايي از جامعه از سوي ديگر بود.

اين عامل اخير يعني حالت نوستالژيك نسبت به نظام كمونيستي در بين ميان ساله هاي ديگر كشورهاي سابقاً كمونيست هم مشاهده مي شد. اما به تدريج اين اقشار به بازنشستگي و به حاشيه رفتن نزديك شدند و از نظر سياسي- اجتماعي آن ها نيز رو به افول گذاشتند و پيروزي طرفداران غرب را تضمين كردند. حال اين سوال مطرح مي شود كه بلاروس، اوكراين و ارمنستان به عنوان آخرين خاكريزهاي روسيه تا كي در برابر جاذبه هاي اروپاي باختري مقاومت خواهند كرد. دست كم در مورد اوكراين مي توان پيش بيني كرد كه دامنه نفوذ فرهنگي و اقتصادي غرب در حال گسترش بوده و نظام نيمه بسته روسيه همراه با فناوري و فرهنگ روسي آخرين جاذبه هاي خود را از دست مي دهد.

جهاني شدن از يك سو و شيوه هاي تبليغاتي غرب از سوي ديگر فرهنگ سياسي جوانان اغلب اين كشورها را به مفاهيمي مانند آزادي و حقوق بشر و مبادله آزاد اطلاعات جلب كرده است. و از سويي شيوه هاي نيمه استبدادي روسيه و رژيم هاي طرفدار آن مانند دستگيري و زنداني كردن روزنامه نگاران و حتي بدتر ازآن مسموم كردن و سر به نيست كردن هاي مخالفان به شيوه هاي <كا.گ.ب> اي نه تنها جاذبه اي ايجاد نمي كند بلكه با نفرت و واكنش منفي بسياري از جوانان اين كشورها روبه رو مي شود.

درچنين حالتي تنها اقبال روسيه، دادن كمك هاي مالي و وام هاي دست و دلبازانه به كشورهايي مانند اوكراين است كه فعلاً از عهده روسيه خارج است. عقب نشيني روسيه به اروپا محدود نمانده و بزودي شاهد ادامه بازي بزرگ در آسياي ميانه خواهيم بود. دراين قسسمت از جهان كه فرهنگ غربي از نفوذ كمتري برخوردار است به دليل سركوب هاي شديد، رژيم هاي حاكم و حامي آن ها يعني روسيه در يك طرف و توده هاي مردم در طرف ديگر قرار خواهند گرفت و در نتيجه، بازي پيچيده تر و برخوردها خونين تر خواهد بود.

آنچه بازهم بازي را پيچيده تر خواهد كرد حضور چين است. جايي كه سه ابر قدرت امريكا، روسيه و چين رو در روي يكديگر قرار خواهند گرفت تا تقدير يكي از مناطق سرنوشت ساز جهان كه بيش از 60درصد منابع انرژي جهان را در خود جاي داده است تعيين كنند.

*استاد علوم سياسي دانشگاه تهران

*ایران

گزارش خطا