عدالت آموزشي بيشتر ناهنجاري هاي اجتماعي كمتر

دكتر سعيد معيدفر

برخلاف گذشته که توسعه ريشه در سرمايه مادي داشت، امروزه سرمايه انساني نقش موثري در توسعه جوامع ايفا مي کند.

در اين جوامع که پايه آنها دانش نيروي انساني است، معضلات کاهش پيدا کرده و ثروت بيشتري در ميان جامعه توليد و توزيع مي شود. اين امر خروج افراد را از موقعيت هاي فقر و نابرابري به دنبال داشته و موجب مي شود، هر کدام از افراد نقش موثري در رشد جامعه داشته باشند. افزايش حضور افراد در جامعه نيز کاهش آسيب ها و ناهنجاري هاي اجتماعي را به دنبال خود دارد.

از نگاه جامعه شناسان به ميزاني که افراد پيوندهاي اجتماعي خود را از دست دهند و از جامعه طرد شوند، گرايش آنها به سمت انحراف بيشتر مي شود؛ براي رفع اين معضل آنها افزايش نقش آفريني را پيشنهاد مي دهند، با اين رويه افراد در جامعه متناسب با نقش خود از احترام برخوردار شوند.

بنابراين با اين تعاريف، اگر ما جامعه اي را در نظر بگيريم که در آن دانش به شکلي برابر بين جمعيت توزيع شده و نيروي انساني توسعه يافته اي را پرورش مي دهد، در چنين جامعه اي نيروي انسان شان و جايگاه خود را پيدا کرده و مسلما نمي تواند به سمت انحرافات کشيده شود. نيروي انساني اهل دانش در اين جامعه پايگاه اجتماعي مناسبي در کنار درآمد و شغل قابل قبول دارد و درعين حال نيز مورد پذيرش گروه هاي اجتماعي است.

البته در ايران شرايط کمي متفاوت است، به اين معنا که گرچه در ايران تحصيلات، موجب ايجاد يک پايگاه اجتماعي خوب در کنار شان و احترام به افراد است، اما به دليل فسادهاي مديريتي و اقتصادي تامين کننده شغل مناسب براي افراد نيست. شاهد اين سخن نيز انبوه تحصيلکردگان دانشگاهي است که بسياري از آنها نيز از يافتن شغل نااميد شده اند. اما با وجود اين معضل، همچنان پژوهش ها بيانگر اين نکته اند که ميزان ناهنجاري در ميان تحصيلکردگان در ايران بسيار کمتر از افراد بي سواد يا کم سواد است. بنابراين گسترش آموزش و سواد در جامعه و نظام عادلانه آموزشي مي تواند، فرصتي براي نيروي انساني توسعه يافته ايجاد کند. در غير اين صورت بخش هايي از جامعه از رشديافتگي لازم و از فرصت هاي آموزش عالي براي پايگاه هاي اجتماعي بالاتر برخوردار نمي شوند.

اما نظام آموزشي در ايران آيا کارنامه قابل قبولي دارد؟ من معتقدم به رغم همه ضعف هايي که آموزش و پرورش در جامعه ما دارد، اما اين نهاد توانسته است نقش موثري در دهه هاي گذشته در گسترش سواد در کشور ايفا کند. امروزه آموزش و پرورش تقريبا اغلب مناطق کشور را زير پوشش خود دارد، اگرچه در برخي از اين مناطق به واسطه مشکلات اقتصادي بچه ها ناچار به ترک مدارس و مدارج علمي هستند. اما در ظهور اين مشکل، مقصر فساد اقتصادي و رانت هايي است که توزيع ثروت در جامعه را دچار اختلال کرده و موجب بي انگيزه گي در ادامه آموزش براي رسيدن به مدارج بالاي اجتماعي و اقتصادي در ميان افراد جامعه شده اند.

در کنار ويژگي هاي مثبت آموزش و پرورش ايران، نقد مهمي نيز به آن وارد است و آن به تناقض هاي ابعاد پرورشي نهادهاي تعليم و تربيت با جهت گيري هاي خانواده و جامعه بازمي گردد.

متاسفانه نهادهاي آموزشي ما طي چند دهه گذشته با خانواده همسويي نداشته و نتوانسته اند، از قالب ايدئولوژيک خود خارج شده و با واقعيت هاي خانواده و جامعه هماهنگ باشند.

مشکل ديگري که در آموزش و پرورش به ويژه در سال هاي اخير به انتقال وظايف مالي اين نهاد به خانواده ها بازمي گردد. ما شاهديم که هر ساله بر تعداد مدارس غيرانتفاعي افزوده و به اين ترتيب يک بار هزينه اي اضافي به خانواده ها افزوده مي شود.

اين امر موجب گسترش نابرابري در ميان مناطق مختلف جامعه شده و تبعيض ها را گسترش مي دهد که بايد مسوولان براي رفع آن چاره اي بينديشند و در راستاي کاهش اين شکاف ها و نابرابري ها حرکت کنند.

* استاد جامعه شناسي دانشگاه تهران

* روزنامه دنياي اقتصاد

گزارش خطا