پيشنهادات و راهكارهاى استاد حقوق بین‌الملل درباره فرمان محدوديت ويزا توسط ترامپ

یک استاد حقوق و روابط بین‌الملل با بیان این‌که "ترامپ اعلامیه جهانی حقوق بشر و پیمان‌نامه حقوق مدنی و سیاسی را با اعمال ممنوعیت از ورود اتباع هفت کشور مسلمان نقض کرده است" گفت: ایران می‌تواند در اعتراض، پیش‌نویس قطعنامه‌ای را به کمیته سوم مجمع عمومی سازمان ملل ارایه کند.

دکتر مهدی ذاکریان در گفت‌وگو با ایسنا، با تاکید بر این‌که دستور ترامپ برای ممانعت از ورود اتباع هفت کشور به خاک آمریکا یک فرمان اجرایی است، نه یک قانون گفت:‌ این دستور می‌تواند حتی در مراحل بعدی تمدید شود.

وی گفت: آن‌چه از سوی ترامپ نسبت به اتباع هفت کشور مسلمان انجام شد در درجه اول عملی قانونی است و برای مقابله با حقوق بشر یا در تعارض با قانون اساسی نیست بلکه برای حفظ امنیت ملی و جان شهروندان ایالت متحده است. با این حال از جهت مقررات و اصول اولیه بین‌المللی نقض صورت گرفته است.

این استاد دانشگاه با بیان این‌که تیم ترامپ متشکل از کارشناسان برجسته حقوق بشری و بین‌المللی نیست بلکه بیش‌تر تیمی اقتصادی و به نسبت سیاسی است، اظهار کرد: ضعف نگرش حقوقی و قضایی در این تیم به خوبی دیده می‌شود. البته میان نئوکان‌ها و جمهوری‌خواهان حقوق‌دانان برجسته‌ای سراغ داریم اما با بررسی همه ابعاد حقوق بشری و بین‌المللی تصمیم اخیر تیم ترامپ متوجه می‌شویم که این تیم چندان حرفه‌ای عمل نکرده است؛ هر چند اقدام اخیر ترامپ انگیزه ضد حقوقی نداشت اما عملی که انجام شده با بررسی کارشناسی و حقوقی نبوده است.

وی در پاسخ به این پرسش که فرمان اخیر ترامپ مغایر قانون اساسی آمریکا است؟ گفت:‌ در علم حقوق جرم زمانی اتفاق می‌افتد که دو عنصر مادی و معنوی در آن شکل گرفته باشد. عنصر معنوی همان انگیزه‌ای است که بخواهد قانون اساسی را نقض کند و عنصر مادی نتیجه‌ای است که از آن عمل به دست می‌آید. در فرمان اخیر ترامپ عنصر معنوی وجود ندارد، اما به لحاظ مادی به نظر می‌آید نقض صورت گرفته است.

ذاکریان گفت: هر فرمان، دستور و قانونی که حقوق گروه‌های نژادی،‌ مذهبی، قومی، رنگین پوستان و یا افراد با زبان‌های خارجی را تهدید کند، نقض قانون اساسی آمریکا است. اما اگر هدف از تصویب یک قانون یا اجرای فرمانی مقابله با اقدام مظنونان یا حامیان گروه‌های تروریستی مورد ادعای آن کشور باشند، نقض قانون اساسی نیست و همان‌طور که می‌دانیم لیستی از کشورهای مورد ادعای آمریکا در حمایت از گروه‌های تروریستی از زمان بیل کلینتون وجود داشته است که بر اساس همان لیست، روسای جمهور آمریکا تا کنون اقداماتی را انجام داده‌اند. از این رو معتقدم فرمان اخیر ترامپ هم جای اعتراض دارد و هم ندارد. همان‌طور که روسای جمهور قبلی اقداماتی را علیه حامیان تروریست مورد ادعایشان انجام دادند، ترامپ هم چند روز پس از شروع ریاست جمهوری‌اش قوانینی سخت‌گیرانه را در رابطه با کشورهای مورد ادعا در آن لیست اعمال کرد.

این استاد دانشگاه درباره انتقادهایی که از سوی برخی دادستان‌های آمریکا نسبت به این فرمان مطرح شده است گفت: شماری از حقوقدانان آمریکا معتقدند از آنجایی که هفت کشور مورد نظر در تصمیم اخیر ترامپ همه "مسلمان" هستند این اقدام رئیس‌جمهور آمریکا را در مغایرت با قانون اساسی این کشور که تبعیض نژادی را رد می‌کند،‌ دانسته‌اند و البته انتقاد درستی هم است. هم‌چنین شماری از حقوقدانان آمریکا معتقدند فرمان اخیر ترامپ مغایر با دو کنوانسیون حقوق پناهندگان و اعلامیه جهانی حقوق بشر است که در هر دو کنوانسیون تاکید شده است، اگر دولت‌ها می‌خواهند اقدام یا تصمیمی را به انجام برسانند نباید مسائل و موضوعات مذهبی، قومی، نژادی و ... را در بر گیرد.

این کارشناس روابط بین‌الملل در پاسخ به این پرسش که اتباع این هفت کشور که در فرودگاه‌ها یا خارج از خاک آمریکا هستند، می‌توانند علیه این اقدام دولت آمریکا شکایتی را در دادگاه‌های داخلی آمریکا مطرح کنند؟ اظهار کرد: بر اساس قوانین آمریکا تا زمانی که فرد وارد خاک این کشور نشده است، حق شکایت ندارد. از این زاویه اتباع این کشورها برای طرح شکایت محدودیت دارند اما آن‌ها که داخل آمریکا هستند می‌توانند مبتنی بر اصل محدودیت مذهبی و مورد هدف قراردادن افراد به خاطر دین‌شان یا اعمال محدودیت در اصل رفت و آمد آزاد به کشورها شکایت کنند. این افراد هم‌چنین می‌توانند به سازمان‌های مردم نهاد در همین چارچوب شکایت کنند. علاوه بر این دستگاه دیپلماسی ایران به سهم خود با توجه به توانمندی‌ها و ظرفیت‌های زیادی که دارد بسیار فعال در دفاع از حقوق شهروندانش عمل کند.

وی با استقبال از واکنش وزارت خارجه کشورمان در مقابل تصمیم اخیر دولت آمریکا خاطرنشان کرد: واکنش وزارت خارجه دقیق، حرفه‌ای و درست بود. بیانیه وزارت خارجه مبنی بر این‌که «از این به بعد رفتار متقابل خواهیم داشت» پاسخی بسیار دقیق و حرفه‌ای بود. این به آن معنا است که جمهوری اسلامی ایران نه راسا بلکه صرفا به خاطر عملی که دولت آمریکا انجام داده است، اقدام متقابل انجام می‌دهد. هم‌چنین جمله دقیق‌تری که در بیانیه وزارت خارجه بود به این مساله اشاره کرده است، افرادی که از قبل (قبل از اعمال قانون منع ورود اتباع هفت کشور به خاک آمریکا) ویزای ایران را دریافت کرده‌اند می‌توانند وارد خاک ایران شوند، چرا که بر اساس قوانین بنیادین حقوق بشر در هیچ شرایطی قوانین عطف به ماسبق نمی‌شود؛ نقضی که از سوی ترامپ انجام شد.

ذاکریان گفت که بند 2 ماده 4 پیمان‌نامه حقوق مدنی و سیاسی که اتفاقا آمریکا نیز آن را امضا کرده است، با دستور اخیر ترامپ نقض شده است.

این استاد دانشگاه در ادامه به دستگاه دیپلماسی کشور پیشنهاد داد: پیش‌نویس قطعنامه‌ای در کمیته سوم مجمع عمومی سازمان ملل و پیش‌نویس قطعنامه‌ای مبنی بر این‌که کشورها حق ندارند مفاد اعلامیه جهانی حقوق بشر و پیمان‌نامه حقوق مدنی و سیاسی را نقض کنند یا در آن اعمال محدودیت کنند را ارائه کند.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: ترامپ ماده 13 اعلامیه جهانی حقوق بشر را جدای از بند 2 ماده 4 پیمان‌نامه حقوق مدنی و سیاسی نقض کرده است. بر اساس بند یک ماده 13 اعلامیه جهانی حقوق بشر هر کس حق دارد در داخل هر کشوری آزادانه رفت و آمد کند و محل اقامت خود را انتخاب کند.

این استاد حقوق و روابط بین‌الملل در پاسخ به این پرسش که در چارچوب قانون اساسی آمریکا قوانین داخلی این کشور بر قوانین بین‌المللی و سایر کنوانسیون‌ها اولویت دارد، گفت:‌ برخی کشورها قوانین بین‌المللی را مثل قوانین داخلی خود می‌دانند اما برخی دیگر از جمله آمریکا قوانین داخلی‌شان به قوانین بین‌المللی اولویت دارد، اما در برخی موارد هیچ کشوری در نظام بین‌الملل حق انحراف و عدول از قوانین بین‌المللی را ندارد و آن قوانین بنیادین حقوق بشر مثل منع بردگی، شکنجه،‌ عطف به ماسبق شدن قوانین، آزاد بودن رفت و آمد به کشورها و ... است و ترامپ در دستور اخیر خود حداقل چند مورد را نقض کرده است. معتقدم تا وقتی ترامپ یک تیم حقوقی درجه یک را از میان نئوکان‌ها انتخاب نکند هم‌چنان با تصمیمات گنگ و غیرکارشناسی رو به رو خواهیم بود. به نظر من حتی اگر جان بولتون در این رابطه مورد مشورت قرار می‌گرفت به این شکل این دستور اجرایی نمی‌شد.

ذاکریان با بیان این‌که دستور اخیر ترامپ بسیار عجولانه، غیرحقوقی و غیرکارشناسی بوده است اظهار کرد: به نظر می‌آید مشاوران حقوقی ترامپ بینش حقوقی لازم را ندارند و این دستور را قبل از اعلام و اجرا به درستی بررسی نکرده‌اند و شاهد هستیم که بعد از اجرا، اقدام به اصلاح بخش‌ها و مواردی از شمول این دستور کردند. متاسفانه در دولت دهم در ایران هم شاهد این‌گونه تصمیمات بودیم که ابتدا تصمیمی گرفته و اعمال می‌شد و بعد تبعات آن مدنظر قرار می‌گرفت.

این استاد حقوق و علوم سیاسی در پاسخ به این پرسش که اکنون اتباع ایرانی که بیرون از مرزهای آمریکا یا داخل آمریکا با این محدودیت مواجه شده‌اند چه کاری از دست‌شان بر می‌آید؟ گفت:‌ در دنیای امروز که دنیای ارتباطات است این افراد به راحتی می‌توانند صدایشان را به مجامع بین‌المللی از جمله سازمان ملل متحد و کمیساریایی عالی حقوق بشر برسانند و شکایات خود را از طریق ایمیل، تلفن یا فکس مطرح کنند. هم‌چنین این افراد می‌توانند به سازمان‌های مردم نهاد بین‌المللی از جمله عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر مراجعه کنند. این سازمان‌ها دارای کارشناسان حقوقی و وکلای بین‌المللی هستند.

وی در ادامه به شهروندان ایرانی که با مشکل ورود به آمریکا از سراسر دنیا مواجه شده‌اند توصیه کرد که از طریق دوستان یا بستگانی که در داخل آمریکا دارند به وسیله لابی‌های طرفدار و حامی ایران مثل نیاک و شورای روابط خارجی ایران و آمریکا صدای خود را به مقامات این کشور برسانند. این مساله مهم است که دولتمردان و افکار عمومی آمریکا بدانند ایرانی‌ها در هیچ یک از عملیات تروریستی در کشورهای مختلف نقشی نداشته‌اند.

این استاد دانشگاه هم‌چنین به دستگاه دیپلماسی کشورمان توصیه کرد: از طریق مراجعه به نهادهای بین‌المللی و نیز اعتراض به دولت آمریکا از طریق حافظ منافع این کشور در ایران حقوق شهروندان ایرانی را پیگیری کنند.

وی گفت: متاسفانه وضعیت ایران امروز  در سازمان همکاری‌های اسلامی با توجه به اختلافاتی که میان ایران و عربستان به وجود آمده است خوب نیست وگرنه از طریق این سازمان هم می‌توانستیم اعمال محدودیت و تبعیض علیه هفت کشور مسلمان به ویژه کشورمان را به گوش دنیا برسانیم.