عزلت‌گزیدگان را نادیده نگیریم

زيستگاه جاي زندگي با هم است. چنان كه زيستگاه طبيعي از آن همه جانداران آن زيست بوم است، در زيستگاه انسانی «روستايي يا شهري» بايد براي همه شهروندان بافت زندگي سازگارانه فراهم شود. زندگي اجتماعي سالم، دربردارنده حرفه، سرگرمي، آسايش، گردش و خريد و تعامل سازگارانه است و شهر و روستا بستر اين كارها به شمار می‌رود. طراحي، برنامه ريزي و مديريت شهرها بايد به گونه‌اي انجام شود كه همه بخش‌ها، گروه‌ها و قشرهاي جامعه، زنان و مردان از حداقل دسترسي و برخورداري از فضاها، فرايندها و تعامل‌هاي زندگي اجتماعي برخوردار باشند. با ارزيابي زندگي روزمره شهري و روستايي، كالبد شهري و روستايي و ساز وكارهاي مديريت شهري می‌توان دريافت بسياري از زيستگاه‌هاي انساني كشورمان دسترسي و برخورداري همه شهروندان را ناشدني كرده‌اند. نابرابري فضاها و فرايندهاي شهري براي زنان و مردان، كودكان و نوجوانان و بزرگسالان و كهنسالان در مقايسه با ديگر گروه‌‌هاي سني، گروه‌هاي شغلي متفاوت، بخش‌هاي اقتصادي- اجتماعي مختلف و از همه برجسته‌تر افراد با نيازهاي ويژه، چشمگير است. با نگاهي در زندگي جاري در شهرها مي‌بينيد كه بخشي از جامعه در فضاهای شهري غایب هستند. نبود بستر كالبدي شهري مناسب، كاستي‌هاي فرهنگي شهروندان و آشفتگي و فشردگي فرايندهاي زيست‌ شهري زمينه‌ساز اين وضعيت هستند.

حق شهروندی برابر

بر پايه قانون اساسي‌جمهوري اسلامي ايران همه شهروندان از حق شهروندي برابر برخوردارند. از اين رو همه شهروندان بايد عادلانه به حداقل هايي از امكانات مشترك شهر دسترسي داشته باشند. این حداقل‌ها براي يك زندگي سالم بايسته هستند. برخورداري از فضاي سبز مشترك، تعامل با ديگران، شغل، گردش و خريد در شهر و آسايش فيزيكي و رواني حداقل‌هاي زندگي همه شهروندان هستند. نبود بخش عزلت‌گزيده و به انزوا رانده شده جامعه در زندگي روزمره از چشم مديران شهر و نگاه شهروندان پنهان مانده است. ساخت وساز و برنامه‌ریزی‌های شهری نادرست استفاده اقشار مختلف جامعه از فضاهای شهری را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. در این میان زنان به سبب محدودیت‌های اجتماعی و فرهنگی موجود در کشور عمدتا امکان بهره‌مندی از فضاهای شهری را ندارند. از سوی دیگر این فضاها عموما فضاهایی مردانه بوده و به سبب ویژگی‌های کالبدی خود امکان حضوری ایمن را برای زنان را فراهم نمی‌سازند. در نتیجه عدم حضور زنان در فضاهای عمومی صرف نظر از کاهش پویایی و سرزندگی شهرها، تحرک، شادابی و سلامت زنان شهری را مورد آسیب قرار دهد. با در نظر داشتن دو مولفه اساسی کالبد و جان فضا باید نسبت به مناسب‌سازی فضاهای عمومی شهری برای حضور زنان اقدام کرد. مناسب سازی فضاهای عمومی شهری از جهت کالبد و جان فضا، برای فراهم‌سازی زمینه‌های حضور زنان با تاکید بر چهار ویژگی مطلوبیت دسترسی، آسایش، استفاده و فعالیت‌ها و همچنین اجتماعی بودن صورت می‌گیرد. زنان در انتخاب فضاهای مورد استفاده بسیار نکته‌سنج و سختگیر بوده و به ویژه بر جنبه‌های امنیتی حضور در فضا متمرکز می‌شوند. طراحی فضا به‌گونه‌ای که تامین‌کننده دید کافی بوده و نیز حضور افراد را تشویق کند، می‌تواند راهکاری مناسب در برنامه‌ریزی شهری محسوب گردد. راهکار دیگری که به ویژه در کشور مورد توجه قرار دارد، طراحی فضاهای شهری صرفا برای استفاده زنان است که در حال حاضر عموما به شکل بوستان نمود یافته است. زنان به سبب محدودیت‌های اجتماعی، فرهنگی و نیز قوانین مذهبی حاکم بر جامعه در مقایسه با مردان امکان حضور کمتری را در فضاهای عمومی شهری دارند. در واقع فضاهای موجود عموما برای استفاده مردان طراحی شده و نیازهای خاص زنان در آنها نادیده گرفته شده است.

تقسیم‌بندی عادلانه

با توجه به نسبت جمعیتی، نیمی از جامعه را زنان تشکیل می‌دهند، اما آن‌طور که باید تقسیم‌بندی‌ها عادلانه نبوده است. برای مثال سهم زنان از فضاهای ورزشی بسیار کم است و در باشگاه‌های ورزشی سطح شهر، زنان سهم کمتری نسبت به مردان در استفاده از امکانات این فضاها دارند یا در تقسیم‌بندی‌های مترو و اتوبوس فضای بزرگ به آقایان و قسمت‌ کوچک‌تر به خانم‌ها اختصاص داده شده است. ويژگي‌هاي فرهنگي از جمله مدارا، سازگاري، پذيرش ديگري و غيرخود، بردباري، شفقت و همدلي از راه فرايندهاي جامعه پذيري پديد می‌آيند و استوار مي‌شوند. جامعه‌پذيري را مي توان از راه الگودهي توسط چهره‌هاي مشهور، آموزش و رسانه پيگيري و دستكاري كرد. افزون بر ضرورت مناسب‌سازي كالبدشهري براي همه گروه‌هاي اجتماعي، بايد به بهبود ويژگي‌هاي فرهنگي شهروندان از راه آموزش مهارت‌هاي زندگي بها داد. اگرچه ساختار شهرهای ما بر محوریت حضور مردان شکل گرفته است اما هیچ‌گاه برای اصلاح دیر نیست. اميد است تقاضاي بازآفريني شهر براي همه شهروندان، يكي از خواسته‌ها و برنامه‌هاي ما براي برقراري برابري شهروندي باشد. سازگارسازي بافت و فرايندهاي شهر و روستا، فرهنگسازي براي مشاركت بيشتر گروه‌ها با نيازهاي ويژه و زمينه سازي براي كاريابي اين افراد بخشي از اولويت‌هاي برقراري برابري شهروندان در برخورداري و دسترسي‌ها هستند. برخي تلاش‌ها از جمله شهر الكترونيك و خدمات بر خط امور شهري و برپايي برخي بوستان‌هاي ويژه زنان گرچه سازنده ولي نابسنده بوده‌اند. دگرگوني فرهنگي در شهروند كنشگر، بازشناسي راه و روش‌هاي برقراري عدالت تعامل براي گروه‌هاي در سايه مانده را ممكن مي سازد. نابرابري‌ها در تصدي مسئوليت‌ها و به كارآوري آموخته‌ها و مهارت‌ها به چشم مي‌خورد. اين مساله البته پيشينه تاريخي در سراسر جهان داشته و ويژه كشور ما نيست. با اين همه بر اساس قانون اساسي و باتوجه به بهبود سرمايه‌هاي فرهنگي زنان و توسعه آموزش عالي بايد نقش آفريني زنان در موقعيت‌هاي مديريتي، كارشناسي و كنشگري اجتماعي بيش از هميشه جدي تلقي شود. نقش زنان در دستاوردها و نتايج انتخاباتي اخير چشمگير بوده و گوياي ضرورت توجه به حضور موثرتر آنها در مديريت شهري است. امروز زنان ايراني سرمايه‌هاي ارزنده‌اي براي بازسازي و بازتواني جامعه در اختيار دارند. دسترسي برابر به آموزش عالی و دسترسي نسبتا آزاد و عادلانه به فضاي مجازي و فناوري ارتباطات و اطلاعات، سرمايه‌ها و فرصت هاي مناسبي هستند كه اگر به درستي مديريت نشوند مي توانند به تهديد تبدیل شوند. سياستگذاران، مديران شهري و روستايي و شهروندان در برابر همه گروه‌هاي جامعه و حقوق زنان مسئوليت دارند.

* منتخب مردم تهران در شورای پنجم

آرمان