پشت پرده مصافحه ظریف - الجبیر

آفتاب‌یزد: کسی توقعش را نداشت، آن‌هم بعد از همه حرف‌ و حدیث‌ها. بعد از آن همه کش و قوس این چند ساله. بعد از این همه خط و نشان عربستانی‌ها برای ایران. بعد از آن همه حادثه تلخ که آنها بر سر ما آوردند؛ از حادثه منا گرفته تا فرودگاه جده، از بیانیه‌های ضدایرانی در شورای همکاری خلیج‌فارس و هر نشست عربی و اسلامی دیگر تا پرورش تروریسم و ایجاد ناامنی در منطقه. همه و همه را که مرور کنی و البته آن را در کنار حمله برخی از خودسرهای داخلی به سفارت عربستان بگذاری... بیش از همه مصافحه دو روز پیش محمد جواد ظریف و عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان را عجیب‌تر می‌کند و تحلیل‌ها در این باب را دوچندان. اتفاقی که در حاشیه نشست فوق‌العاده کشورهای همکاری اسلامی در استانبول رخ داد و باعث شد تا فلش‌های دوربین عکاسی برای مدتی مدام روشن و خاموش شوند و خبرگزاری‌های داخلی و خارجی، لحظه به لحظه این صحنه را ثبت کنند. هرچند ظریف برای آنکه این موضوع را عادی جلوه دهد، گفت: «این اقدام همتای سعودی را عادی و حرکتی در عرف دیپلماتیک است و دلیل این کار هم احترام متقابل و هم دوستی دیرینه‌ای بود که با الجبیر داشتم.» ظریف سعی دارد این مصافحه را عادی جلوه دهد، ولی صحبت از عادی‌بودن این مصافحه هم اصلا عادی نیست(!) چه برسد به صحبت از دوستی ظریف با الجبیر.

ظریف و جبیر هرچند هر دو دانش‌آموخته آمریکا هستند شاید به‌واسطه همین موضوع، وزیر خارجه ایران دم از دوستی با او می‌زند، اما هم ظریف هم رسانه‌ها و هم تمام دنیا می‌دانند که اختلافات دوکشور در این چند سال آنقدر هست که دوستی‌های شخصی از این مدل به‌راحتی فراموش شوند. حال چه شده که وزیر خارجه عربستان که اظهارات ضدایرانی‌اش گوش فلک را کر می‌کند، همتای ایرانی را در آغوش می‌گیرد و با او دست می‌دهد؟

اتفاقات قبلی

اما پیش از این ماجرا یک اتفاق دیگر هم افتاده بود، دیدار مقامات عراقی یا قرار دیدار این مقامات با عربستانی‌ها. نمونه‌اش ملاقات مقتدی صدر با محمد بن سلمان. ملاقاتی که سه سناریوی متفاوت از آن به‌وجود آمد؛ نخست اینکه شاید مقتدی صدر که هم‌پیمان سابق ایران بوده از در میانجیگری برآمده است و از همین رو این ملاقات را با بن سلمان صورت داده است. دومین سناریو این بود که عربستان با این دیدار و همین طور ملاقات با عمارحکیم، رئیس مجلس عراق، به‌عنوان هم‌پیمانان ایران به‌دنبال آن هستند تا خود را به عراق نزدیک و در نتیجه قدرت ایران در منطقه را تضعیف کنند و هم‌پیمانان سابق کشورمان را در این جنگ سرد به سمت خود بکشانند. اما اتفاق مصافحه ظریف و جبیر سناریوی سومی را هم مطرح کرد اینکه آیا واقعا مقامات عراقی به‌عنوان میانجیگر توانستند ایران و عربستان را اندکی به‌هم نزدیک کنند یا اساسا عربستان بعد از جنجالی که در قبال قطر آفرید و مشکلاتی که در یمن گریبانش را گرفته به فکر راه‌حل افتاده است و در این راستا تغییر در مواضع و تلاش برای بهبود اوضاع و رابطه ایران و عربستان را کلید زده است.

**نقش عراق؟

درباره اینکه ماجرای دست‌دادن ظریف و جبیر را آیا می‌توان به دیدارهای اخیر شخصیت‌ها و مقامات عراقی از جمله مقتدی صدر یا دعوت از عمارالحکیم رئیس مجلس عراق مرتبط دانست، محسن جلیلوند، کارشناس مسائل بین‌الملل اینگونه به آفتاب‌یزد پاسخ می‌دهد: «مقتدی صدر شخصیت پاندولی دارد و نمی‌تواند روی او حساب باز کرد، مقتدی صدر یکبار از ایران دفاع می‌کند، یکبار در ایران درس می‌خواند و علیه آمریکاست، یکبار به ترکیه نزدیک می‌شود و با آمریکایی‌ها فالوده می‌خورد، بنابراین او چهره سیاسی نیست.»

جلیلوند درباره سفر عمارالحکیم هم به عربستان گفت: «او به‌دنبال آن است که یک حکومت سکولار تشکیل دهد.»وی ادامه داد: «در عراق به اندازه کافی مشکل وجود دارد، اما از سویی عربستان نشان داده ‌است با توجه به سیاست‌هایی که در یمن و... به‌کار می‌گیرند بسیار ناپخته عمل می‌کنند و اصلا توان و برنامه دیپلماسی ندارند، در بحث قطر و یمن این اتفاق افتاده است، از سویی ایران و عربستان از چند جبهه درگیر هستند و این موضوع تنش‌های دوطرف را فرسایشی کرده است از این رو به‌نظر می‌آید دو طرف به فکر راه‌حل می‌گردند.»

**غیرقابل اطمینان است

فریدون مجلسی، دیپلمات و کارشناس مسائل بین‌الملل نیز درباره نقش مقامات عراقی به آفتاب‌یزد گفت: «به‌طور کلی نباید به مقتدی صدر اطمینان داشت، مقتدی صدر در حد و اندازه‌ای نیست که بخواهد نقش میانجی بین دو کشور را در چنین شرایط مهمی بازی کند، برعکس شاید صدر بخواهد به نفع خودش از این جریانات بهره‌ببرد.»

وی درباره این سوال که آیا عربستان در دیدارهای پیش از این خود با هم‌پیمانان عراقی به فکر ضعیف‌کردن ایران در منطقه نیست؟ پاسخ داد: «در حال حاضر همه کشورهای منطقه ضعیف شده‌اند، عربستان با جنگ طولانی در یمن و هزینه‌های طولانی عراق و سوریه قوی نشده است و ثروت خودش را به‌عناوین مختلف از جمله خریدهای بی‌جای تسلیحات از دست داده است، عربستان با قدیمی‌ترین همسایگانش در جنگ است، از سویی ایران هم در جنگی دفاعی در جهت همکاری با دولت عراق و سوریه در برابر داعش شد که توان دفاعی خود را افزایش داد. برعکس کسانی قوی‌تر شده‌اند که می‌توانستند دشمنان و هدف مشترک ایران و عربستان باشند.»

*میانجیگری ترکیه

اما چرا این مصافحه صورت گرفته است؟ این موضوعی است که فریدون مجلسی درباره آن به آفتاب‌یزد می‌گوید: «ظریف وزیرخارجه است و نه وزیر جنگ و باید منافع ایران را در این راستا تامین کند و این وظیفه طبیعی یک دیپلمات است.»

وی با اشاره به تصاویری که از مصافحه منتشر شده است، افزود: تمام این عکس‌ها نشان می‌دهد که این مصافحه در حضور میزبان یعنی نخست‌وزیر ترکیه صورت گرفته و طبیعتا این وظیفه میزبان در چنین اجلاس مهمی است که شرایط چنین مصافحه‌ای را فراهم کند. ترکیه همسایه ایران است و از سویی در درگیری دیگری بین قطر و عربستان قرارگرفته است، این عکس نشان می‌دهد که ترکیه در نقش میانجیگر وارد شده است.»

مجلسی اضافه کرد: «مصافحه اخیر را یک اقدام عاقلانه از طرف ترکیه می‌بینم.»

وی درباره اینکه چگونه ترکیه که با ایران و عربستان اختلافاتی دارد نقش میانجی‌ را بازی می‌کند؟ گفت: «اختلافات ترکیه با ایران بر سر رقابت‌هایی است که در عراق، سوریه و جبهه‌بندی‌ها بایکدیگر دارند، وگرنه شرایط ترکیه ایجاب می‌کند که با ایران دوست باشد، ترکیه از بازار ایران بیشتر از هر بازار دیگری منتفع بوده است، بنابراین ترکیه می‌‌خواهد در یک مشارکت منطقه‌ای با ایران رابطه داشته باشد. روابط ایران و ترکیه ایجاب نمی‌کند که با یکدیگر اختلاف داشته باشند.»

مجلسی تاکید کرد: «بنابراین می‌توان امیدوار بود عربستان درس خوبی گرفته باشد و بداند سودمندترین راه، صلح است. دشمنی غیرمنطقی است.» این کارشناس مسائل بین‌الملل تاکید کرد: «دو طرف قصد این مصافحه را داشتند، اگر قصد این مصافحه نبود، هیچ‌وقت برخورد و فرصتی بین دو مقام ایجاد نمی‌شد تا این دو وزیر با هم دست بدهند، در چنین مواردی قبلا مذاکره و گفتگویی در این باره می‌شود که مبادا یک نفر دست خودش را دراز بکند، اما طرف مقابل با توجه به برخی تعصبات دستش را کنار بزند و بی‌محلی کند، بنابراین در این مصافحه قبلا یک اطمینانی حاصل شده است که وقتی دستی به جلو آورده شد طرف مقابل آن دست را بفشرد.»

**روابطی که همه با هم حرف می‌زنند

از سویی محسن جلیلوند نیز با نظریه میانجیگری ترکیه موافق است. وی در اینباره می‌گوید:«در روابط دیپلماتیک ذره ذره کارها، هدف و انگیزه مشخصی دارد، نشستن، برخاستن و دست‌دادن هرکدام یک معنا دارد.»

وی اضافه‌کرد: «در هر صورت عربستان و ایران باید با هم کنار بیایند، بنابراین شک نکنید درخواست مصافحه از هر دو طرف صورت گرفته است تا این دیدار صورت بگیرد و اگر هم دقت کنید رئیس سازمان کنفرانس اسلامی و مسئولان ترکیه هم در این دیدار حضور داشتند پس باید از آن به‌عنوان یک میانجیگری تلویحی نام برد. به‌ویژه پس از دیدار اخیر اردوغان و عربستان.»

وی تاکید کرده است: «عربستان اگر اندکی متمدنانه‌تر برخورد کند رابطه بهبود می‌یابد.»

بهانه‌ای به نام حج

دیدار و مصافحه دو مقام ایرانی و عربی بی‌شباهت به آن مصافحه تاریخی اوباما با ظریف در چارچوب مذاکرات هسته‌ای نیست یا اولین باری که دو وزیر خارجه آمریکا و ایران با میانجیگری عمان با یکدیگر در مقابل دوربین‌ها دست دادند و سپس مذاکرات هسته‌ای را از آنجا کلید زدند. آیا اینبار به جای عمان، ترکیه و به جای جان کری، عادل الجبیر بر این جایگاه نشسته است و قرار است باب گفتگوهایی در آینده در جهت بهبود روابط دو کشور باز شود؟

این را در کنار از سرگیری سفر حج نیز بگذارید. موضوعی که می‌تواند بهانه خوبی برای تلاش در جهت بهبود روابط دو کشور با یکدیگر تلقی شود. آنطور که نقل از وزیر حج عربستان است که بارها گفته ایرانی‌ها بر سر من جای دارند(!) شاید آن مصافحه و این از سرگیری حج، در کنار اتفاقات و درگیری‌هایی که عربستان از نواحی مختلف با آن روبه‌روست، کورسوهای امیدی برای از سرگیری روابط بین دو کشور باشد... و البته شاید هم ما خیلی خوش‌بین هستیم. هر چند خوش‌بینی در روابط دیپلماتیک به صلاح همه کشورهاست.

**بعضی‌ها خوششان نیامد

این در حالی است که ظاهرا برخی از خودی‌های ایرانی البته از جناح مخالف دولت، این موضوع را برنتابیدند و به بهبود روابط روی خوش نشان نداند. درست مثل محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در واکنش به مصافحه جواد ظریف با عادل الجبیر همتای سعودی‌اش نوشت: دوستی با عربستان بدون عذرخواهی آنها اشتباهی استراتژیک و تکرار گذشته است.

دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در واکنش به مصافحه جواد ظریف با عادل الجبیر همتای سعودی‌اش در توئیتر نوشت: از صدام حمایت کردند و ما نادیده گرفتیم. امروز ده‌ها گام کج برداشته‌اند، چرا چشم‌پوشی کنیم؟

دوستی با عربستان بدون عذرخواهی آنها اشتباهی استراتژیک و تکرار گذشته است.

گزارش خطا