ائتلاف برای امنیت ملی / کیهان برزگر

بسیاری از تحلیلگران بر اهمیت سفر اخیر سرلشكر محمد باقری، رییس ستاد كل نیروهای مسلح به تركیه از ابعاد مختلف سیاسی- امنیتی پرداخته‌اند. بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه این سفر را نقطه عطفی در روابط دو كشور خواند و بر پیامدهای مثبت آن در آینده تاكید كرد. واقعا هم این سفر در شرایطی انجام شد كه دو كشور منافع مشترك در دو موضوع مهم امنیت ملی یعنی مبارزه با گروه‌های افراطی تروریستی و مهار نیروهای گریز از مركز كرد در منطقه دارند. مساله وقتی حایز اهمیت بیشتری می‌شود كه دریابیم چگونه این دو موضوع به نوعی به هم وابسته هستند و اینكه دو كشور سعی در مدیریت همزمان آنها در جهت تامین امنیت و منافع ملی خود دارند.

هرچند در ماه‌های اخیر قدم‌های جدی در سركوب داعش و سایر گروه‌های تروریستی ازجمله در موصل و رقه و مناطقی در غرب عراق و جنوب سوریه برداشته شده، اما تجمع همه گروه‌های تروریستی مثل النصره، احرارالشام، جیش‌الاسلام و همچنین معارضین دولت سوریه در استان ادلب سوریه و چگونگی برخورد دولت تركیه با آنها به یك مساله پیچیده در سرنوشت بحران سوریه تبدیل شده كه برای ایران حایز اهمیت جدی است. این استان هم مرز با تركیه حدود ٢ میلیون جمعیت دارد و تنها منطقه باقیمانده نفوذ تركیه و دسترسی گروه‌های معارض به دنیای خارج در خاك سوریه است. سایر مناطق مرزی تركیه با سوریه به جز جرابلس و الباب در اختیار نیروهای كردی قرار دارند.

برای تركیه، ماه‌هاست كه وضعیت كردهای شمال سوریه و عواقب آن بر امنیت ملی این كشور به عنوان تمركز اصلی و دریچه ورود به بحران سوریه مطرح شده است. در واقع، سیاست جاه طلبانه و تهاجمی تركیه در تغییر حكومت سوریه از طریق موضوع كردی به سیاست تدافعی نگرانی از امنیت ملی این كشور تقلیل یافته است. یكی از نگرانی‌های اصلی تركیه از طرح موضوع رفراندوم استقلال كردستان كه توسط بارزانی در عراق مطرح شده همین تاثیرگذاری بر كردهای شمال سوریه است كه در نتیجه تضعیف دولت مركزی سوریه در شرایط جنگ فرصت‌های جدیدی برای بیان خواسته‌های جدایی‌طلبانه دیرینه خود یافته‌اند. كارآمدی نیروهای كردی سوریه در جنگ با داعش و اتحاد آنها با امریكا بر این نگرانی روزافزون تركیه می‌افزاید. موضوع وقتی پیچیده‌تر می‌شود كه دریابیم روس‌ها هم در اساس با فدرالی اداره كردن سوریه و خودمختاری كردها مشكلی ندارند و تنها منتظر فرصتی هستند كه شرایط آن فراهم شود.

در مقابل، ایران خواهان حل سریع بحران سوریه به نفع امنیت ملی خود است و از این لحاظ وضعیت فعلی استان ادلب از لحاظ جمعیتی و تنوع حضور نیروهای معارض دولت سوریه بر پیچیدگی موضوع می‌افزاید. به خصوص كه امریكا و روسیه به دلیل حساسیت موضوع مدیریت وضعیت گروه‌های معارض كه اكنون بیشتر به مساله «بقا» و آینده سرنوشت آنها تبدیل شده، خواهان فشار شدید به آنها در شرایط فعلی نیستند. ایران همچنین مخالف مساله رفراندوم استقلال در كردستان عراق است و آن را برخلاف منافع خود و در جهت استمرار بی‌ثباتی و به خصوص در شرایطی می‌بیند كه معادلات میدانی در عراق و سوریه به ضرر تروریست‌ها به هم خورده و آنها دچار شكاف شدید داخلی شده‌اند.

البته آشكار است كه ایران به اندازه تركیه در مساله كردی آسیب‌پذیر نیست و حتی توانایی و ظرفیت بالاتری در مدیریت این موضوع به نفع خود دارد. بر همین مبناست كه شاید دولت تركیه بر توافق مشترك با ایران در انجام عملیات نظامی علیه گروه‌های تروریستی كرد (پ‌ك‌ك و پژاك) به عنوان مهم‌ترین نتیجه سفر سرلشكر باقری تاكید كرده و از این لحاظ سعی كرده تا با هزینه ایران مساله كردی را در جهت منافع خود متعادل كند. هرچند چنین توافقی از سوی ایران تكذیب شد، اما به هر حال یك اصل مشترك همچنان ایران و تركیه را برای نوعی ائتلاف به هم وصل می‌كند و آن اینكه هر دو كشور در نهایت از گسترش فعالیت‌های تروریستی سلفی و همچنین تجزیه ارضی در منطقه شدیدا آسیب پذیر هستند. به خصوص كه دریابیم این دو قدرت منطقه‌ای و نوظهور نیاز به ثبات در منطقه و امنیت مرزهای خود برای افزایش رشد اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری‌ها و توریسم در جهت گسترش اهمیت و نقش خود در عرصه بین‌المللی دارند.

گسترش روابط با تركیه به هر حال به نفع ایران است، اما یك سیاست هوشمند در وضعیت فعلی این است كه مساله مهار كردهای شمال سوریه كه ایران در آن دست برتر دارد با موضوع حل وضعیت گروه‌های تروریست و معارض در استان ادلب كه تركیه به خصوص به دلیل اتصالات با جبهه النصره به نوعی در آن نفوذ دارد، به‌طور همزمان و طی توافقی بین دو كشور در مرحله اولیه مدیریت شود. تركیه به هر حال ظرفیت دخالت مستقل نظامی در ادلب را ندارد، چون گرایش سیاست داخلی این كشور به مساله نفع امنیت ملی و اولویت دادن به مساله كردی است. بنابراین سعی خواهد كرد تا با حمایت از گروه‌های وابسته به خود وضعیت این منطقه را مدیریت كند. در روند بحران سوریه یك اصل جا افتاده است و آن اینكه هر طرفی كه یك منطقه را آزاد می‌كند بیشترین نقش را بر آینده روندهای سیاسی و امنیتی و حتی اقتصادی آن منطقه خواهد داشت. بحران سوریه هزینه‌های زیادی تاكنون برای كشورمان به همراه داشته و لذا باید سرانجام این بحران هم مبتنی بر تامین منافع و امنیت ملی باشد.

منبع: روزنامه اعتماد، ۲ شهريور ۱۳۹۶، شماره ۳۸۸۸

گزارش خطا