ساختارهای مادی و معرفتی تأثیرگذار بر روابط ایران و عربستان سعودی در دوران پهلوی

دكتر مهدی ذاکریان / دكتر مهدی علیخانی

معرفى مقاله:

ساختارهای مادی و معرفتی تأثیرگذار بر روابط ایران و عربستان سعودی در دوران پهلوی (با تأکید بر دهه های 1950 تا 1970 میلادی)

دكتر مهدی ذاکریان / دكتر مهدی علیخانی

فصلنامه رهيافت هاى سياسى و بين المللى/دوره ١٦ شماره ٢

چکیده

ايران و عربستان سعودي از آغاز شکل گیری روابط، مناسبات پرفراز و نشیبی را تجربه کرده اند. این نوسان در روابط هم در دوران پهلوی و هم در دوران جمهوری اسلامی به چشم می خورد. این مقاله عوامل موثر بر روابط ایران و عربستان در دوران پهلوی و پیامدهای این عوامل برای این روابط را مورد سوال قرار داده است، و این پاسخ اولیه را مطرح می کند که به رغم رقابت های منطقه ای و ژئوپلتیکی ایران و عربستان در این دوره، همپوشانی نسبی هویتی و مواجهه با تهدیدات هویتی مشترک در سطح منطقه ای و بین المللی در کنار الزامات ساختاری نظام بین الملل، به همکاری دو کشور منجر گردید. به عبارت دیگر، در ساختار آنارشيك نظام بين الملل دوقطبي، ايران و عربستان سعودي بر اساس ساختار اجتماعی میان «خود»، از يكديگر به عنوان «دوست» برداشت نموده و براین اساس روابط میان خود را سامان دادند. در این مقاله از روش توصیفی-تحلیلی و دو رویکرد اجتماعی و مادی برای انجام تحقیق استفاده شده است.

واژگان کلیدی

روابط ایران و عربستان سعودی، ژئوپلتيك، هويت، سازه انگاری، نوواقع گرایی

منابع و مآخذ مقاله

الف) منابع فارسی:

احتشامی، انوشیروان. (1378). سیاست خارجی ایران در دوران سازندگی، ترجمه ابراهیم متقی و زهره پوستین‌چی، چاپ اول، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

احمدی، حمید. (1386). روابط ایران و عربستان در سده بیستم(دوره پهلوی)، چاپ اول، تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.

اخوان کاظمی، بهرام. (1373). مروری بر روابط ایران و عربستان در دو دهه‌ی اخیر، تهران: مرکز چاپ و انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.

ازغندی، علیرضا. (1376). روابط خارجی ایران: دولت دست نشانده، چاپ اول، تهران: نشر قومس.

بوزان، باری. (1389). ایالات متحده و قدرت‌های بزرگ: سیاست‌های جهانی در قرن بیست و یکم، چاپ اول، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

جعفری ولدانی، اصغر. (1372). عربستان: نگاه به یمن، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شماره 70-69.

حافظ نیا، محمدرضا. (1371). خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز، چاپ اول، تهران: سمت.

حافظ نیا، محمدرضا و ابراهیم رومینا. (1384). تحول روابط ایران و عربستان و تاثیر آن بر ژئوپلتیک خلیج فارس، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 77.

دوئرتی، جیمز و رابرت فالتزگراف. (1372). نظریه‌های متعارض در روابط بین‌الملل، جلد اول، چاپ اول، تهران: قومس.

دهشیار، حسین. (1392). عربستان: کنشگر منطقه‌ای در بستر روابط ویژه، فصلنامه روابط خارجی، سال 5، شماره3.

فولر، گراهام. (1377). قبله عالم، ژئوپلتیک ایران، ترجمه عباس مخبر، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.

متقی، ابراهیم. (1378). جهت‌گیری سیاست خارجی و نقش ملی ایران از کودتا تا انقلاب اسلامی ایران (1357-1332) ، نامه مفید، شماره 19.

محقق، علی. (1379). الف، اسناد روابط ایران و عربستان سعودی، 1304-1357 ه.ش، چاپ اول، تهران: مرکز اسناد و دیپلماسی.

محقق، علی. (1379). ب، ایران و عربستان سعودی و بررسی تطبیقی شکل گیری دو نظام جدید، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال 2، شماره3.

مرهون، عبدالجلیل. (1375). مناسبات ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس: پژوهشی در متغیر امنیتی، در: سیدعباس خادم حقیقت، مجموعه مقالات ششمین سمینار خلیج فارس (آذر1374)، چاپ اول، تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.

مهدوی، عبدالرضا هوشنگ. (1375). سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، چاپ سوم، تهران: نشر البرز.

واعظی، محمود. (1389). شورای همکاری خلیج فارس و قدرت های غربی: تداوم و تغییر در حوزه های تعامل، در: محمود واعظی و علی اکبر اسدی، شورای همکاری خلیج فارس: سیاست خارجی و روندهای داخلی، چاپ اول، تهران: پژوهشکده تحقیقات راهبردی.

ب) منابع انگلیسی

Abir, Mordechai. (1993). Saudi Arabia: Government, Society and the Gulf Crisis, London: Routledge.

Al-Saud, Faisal bin Salman. (2003). Iran, Saudi Arabia and the Gulf: Power Politics in Transition, London: I.B.Tauris.

Bahgat, Gawdat. (2000). Iranian-Saudi Rapprochement: Prospects and Implications, World Affairs, Vol. 162, No. 3.

Baldwin, David A. (1993). Neorealism and Neoliberalism: The Contemporary Debate, in: Baldwin , David A. (1993), Neoliberalism, Neorealism, and World Politics, New York: Columbia University Press.

Chubin. Shahram. (2012). Iran and the Arab Spring: Ascendancy Frustrated, Gulf Research Center.

Downs, Kevin. (2012-13). A Theoretical Analysis of the Saudi-Iranian Rivalry in Bahrain, Journal of Politics & International Studies, Vol. 8.

Furtig, Henner. (2003). Iran's Rivalry with Saudi Arabia Between the Gulf Wars, First Edition, UK: Garnet Publishing Limited.

Halliday, Fred. (1995). The Politics of 'Islam'-A Second Look, British Journal of Political Science, Vol. 25, No. 3.

Hopf, Ted. (1998). The Promise of Constructivism in International Relations Theory, International Security, Vol. 23, No. 1.

Manea, Elham. (2005). Regional Politics in The Gulf: Saudi Arabia, Oman, Yemen, London: SAQI.

Mearsheimer, John J. (2006). Structural Realism, in: Dunne, Tim, Kurki, Milja and Smith, Steve, International Relations Theories: Discipline and Diversity, 3rd Edition, Oxford: Oxford University Press.

Miglietta, John P. (2002). American Alliance Policy in the Middle East, 1945-1992: Iran, Israel, and Saudi Arabia, Maryland: Lexington Books.

Pollack, Kenneth M. (2003). Securing the Gulf, Foreign Affairs, Vol. 82, No. 4.

Sadjadpour, Karim and Boucek, Christopher. (2011). Rivals—Iran vs. Saudi Arabia, Carnegie, 2011/09/20, at: http://carnegieendowment.org/2011/09/20/rivals-iran-vs.-saudi-arabia/68jg.

Sick, Gary. (1987). Iran's Quest for Superpower Status, Foreign Affairs, Vol. 65, No. 4.

Tripp, Charles. (2002). A History of Iraq, Second edition, Cambridge: Cambridge University.

Terrill, W. Andrew. (2011). The Saudi-Iranian Rivalry and the Future of Middle East Security, Pennsylvania: Strategic Studies Institute (SSI).

Waltz, Kenneth N. (1979). Theory of International Politics, New York: Random House.

Waltz, Kenneth N. (1993). The Emerging Structure of International Politics, International Security, Vol. 18, No. 2.

Wehrey, Frederic, Karasik, Theodore W., Nader, Alireza, Ghez, Jeremy, Hansell, Lydia, Guffey, Robert A. (2009). Saudi-Iranian Relations Since the Fall of Saddam: Rivalry, Cooperation, and Implications for U.S. Policy, Santa Monica: RAND Corporation, National Security Reserach Division.

Wendt, Alexander. (1992). Anarchy is what States Make of it: The Social Construction of Power Politics, International Organization, Vol. 46, No. 2.

Wendt, Alexander. (1995). Constructing International Politics, International Security, Vol. 20, No. 1.

Wendt, Alexander. (1999). Social Theory of International Politics, Cambridge: Cambridge University Press.

Yaqub, Salim. (2000). Contesting Arabism: The Eisenhower Doctrine and the Arab Middle East, 1956-1959, in: Abbas Amanat, The United States and the Middle East: Diplomatic and Economic Relations in Historical Perspective, New Haven: Yale Center for International and Area Studies.

گزارش خطا

X Share

Telegram Google Plus Linkdin

Cloob Facenama

لینک کپی شد

نظر شما

قابل توجه کاربران و همراهان عزیز: لطفا برای سرعت در انتشار نظرات، از به کار بردن کلمات و تعابیر توهین آمیز پرهیز کنید.

پربازدید ها
پربحث ترین

آخرین اخبار
عکس و فیلم