سنت واقع‌ گرایی در ایران

دكتر حمیرا مشیرزاده

معرفى مقالات آكادميك:

حمیرا مشیرزاده

دانشیار گروه روابط بین‌الملل دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

یکی از پایههای تدوین نظریههای بومی روابط بینالملل، توجه به سنتهای فکری و عملی در طول تاریخ روابط خارجی یک کشور است. البته ایرانیان در طول تاریخ چه در سطح نخبگان سیاسی و چه در سطح نخبگان علمی و فرهنگی تصور و فهم ثابتی از سیاست جهانی نداشته‌اند و برداشت‌هایشاندر نتیجة شرایط خاص تاریخی چه در داخل و چه سطح منطقه‌ای و بین‌المللی دچار تحول شده است. استدلال اصلی این مقاله آن است که می‌توان تداوم عنصری واقع‌گرایانه را در بسیاری از این تصورات و برداشت‌های متفاوت دید. کاوش در این فهم‌ها و ضعف‌ها و قوت‌های آنها می‌تواند راه را برای تولید نوعی نظریۀ «واقع‌گرایانۀ ایرانی» در مورد روابط بین‌الملل با اتکا بر فرهنگ ایرانی و تجارب تاریخی هموار کرده و به فهم رفتار سیاست خارجی ایران در دورههای مختلف کمک کند. این پژوهش در تلاش برای روشن ساختن خصوصیات سنت واقع‌گرایی در ایران نشان می‌دهد کهچهار تقریر اصلی از «واقع‌گرایی ایرانی» را می‌توان تشخیص داد که عبارت‌اند از: منطقه‌ای، انقیادی یا تسلیم‌طلبانه، عمل‌گرایانه و انتقادی/مواجهه‌جویانه. این تقریرات بیشتر براساس نگاه سیاستمداران و دولتمردان و تا حدی براساس عملکرد سیاست خارجی ایران استخراج شدهاند.

کلیدواژه ها

ایران؛ سنت واقع‌گرایی؛ واقع‌گرایی؛ واقع‌گرایی انتقادی؛ واقع‌گرایی تسلیم‌طلبانه؛ واقع‌گرایی عمل‌گرایانه؛ واقع‌گرایی منطقه‌ای

مراجع

الف) فارسی

آدمیت، فریدون (1323). امیرکبیر و ایران، تهران: پیمان.

---------- (1351). اندیشۀ ترقی و حکومت قانون، تهران: خوارزمی.

آکاریا، آمیتاو و بری بوزان (1389). نظریههای غیرغربی روابط بینالملل: دیدگاههایی دربارة آسیا و فراسوی آن، ترجمۀ علیرضا طیب، تهران: ابرار معاصر.

آقایی، سید داوود (1386). «جایگاه اتحادیۀ اروپا در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران،» سیاست3، 3: 28-1.

ابراهیمی، ستوده و احسان شیخون (1389). «رویکرد اسلامی به روابط بین‌الملل در مقایسه با رویکردهای لیبرالیستی و رئالیستی»، دانش سیاسی 6، 2.

افتخاری، اصغر (1389). «درک روابط بین‌الملل: رویکردی قرآنی»، روابط خارجی، 2، 4.

تاج‌بخش، احمد (1373). تاریخ صفویه. شیراز: انتشارات نوید.

حاجی یوسفی، امیرمحمد (1385). «آموزش درس اصول روابط بین‌الملل در دانشگاه‌های ایران: آسیب‌ها و راهکارها»، پژوهشنامۀ علوم سیاسی، 5.

دهقانی فیروز‌آبادی، سید جلال و مقداد قنبری مزید (1392). «سیر تحول مطالعات نظری روابط بینالملل در ایران،» پژوهشهای سیاست اسلامی1، 4، 38-9.

حائری‌زاده، عبدالهادی (1372). نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایرانی با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.

روحانی، حسن (1389). «سیاست خارجی و آیندۀ نفت و گاز کشور»، روابط خارجی2، 7، 38-7.

---------- (1391). امنیت ملی و دیپلماسی هستهای، چ سوم، تهران: مرکز مطالعات استراتژیک.

طلوعی، محمود (1377). هفت پادشاه، دو جلد. تهران: علمی.

طوسی، خواجه نظام‌الملک (1369). سیاست‌نامه، به کوشش عباس اقبال. تهران: معاصر.

عسکرخانی، ابومحمد. (1383). رژیم‌های بین‌المللی، تهران: ابرار معاصر.

فروغی، محمدعلی (1390). سیاست‌نامه ذکاء‌الملک، به اهتمام ایرج افشار و هرمز همایون‌پور. تهران: کتاب روشن.

فروغی، محمود (1383). خاطرات، ویراستار حبیب لاجوردی، تهران: کتاب نادر.

مصفا، نسرین (1385). سیری در تحولات آموزشی و پژوهشی در علوم سیاسی و روابط بینالملل، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

مورگنتا، هانس جی (1372). سیاست میان ملت‌ها، ترجمۀ حمیرا مشیرزاده. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

مهدوی، عبدالرضا هوشنگ (1364). تاریخ روابط خارجی ایران، تهران: امیرکبیر.

واعظی، محمود (1386). «جایگاه تعامل سازنده در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، در الزامات سیاست خارجی توسعه‌گرا، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.

ب) لاتین

Ayoob, M. (2002) "Inequality and Theorizing in International Relations: The Case for Subaltern Realism,” International Studies Review 4, 3: 27-48.

Bull, Hedley (1977) Anarchical Society. London: Macmillan.

Carr, E. H. (2001 [1939]) Twenty Years Crisis. New York: Palgrave.

Crawford, Robert (2000) Idealism and Realism in International Relations: Beyond the Discipline. London and New York: Routledge.

Gilpin, R. S. (1987) The Political Economy of International Relations. Princeton NJ: Princeton University Press.

Foran, John (1993) Fragile Resistance: Social Transformation in Iran from 1500 to the Revolution. Boulder, CO: Westview Press.

Hoffman, S. (1977) "An American Social Science: International Relations,” Daedalus 106: 41-60.

Jones, Charles (1998) E.H. Carr and International Relations: A Duty to Lie. Cambridge and New York: Cambridge University Press.

Krasner, Stephen (1976) "State Power and the Structure of International Trade,” World Politics (April): 317-347.

Mearsheimer, John (1994/95) "The False Promise of International Institutions,” International Security 19: 5-49.

Schweller, Randal and David Priess (1997) "A Tale of Two Realisms: Expanding the Institutions Debate,” Mershon International Studies Review 41: 1-32.

Smith, Steve (2002) "The United States and the Discipline of International Relations: "Hegemonic Country, Hegemonic Discipline,” International Studies Review 4, 2: 67-86.

Tickner, A. and O. Wæver (2009) International Relations Scholarship around the World. London and New York: Routledge.

خبرهای مرتبط