آینده ایران در خطر است/ سناریوهای تغییر اقلیم در کشور

گروهی از محققان ایرانی خارج از کشور در حال انجام تحقیقی در رابطه با میزان منابع آب ایران و تغییراقلیم هستند.

وضعیت منابع آبی ایران سال به سال نگران‌‌کننده‌تر می‌شود، میزان مصرف منابع آب در ایران بسیار زیاد است و از سوی دیگر گرمایش جهانی هم این خشکسالی را تشدید می‌کند. سرعت افزایش دما در ایران زیاد است و این اتفاق، تاثیر زیادی بر کاهش میزان بارندگی و افزایش تبخیر دارد.

اما این میزان چقدر است؟ اکنون تیم مطالعاتی از محققان ایرانی در خارج از کشور به دنبال پیدا کردن پاسخی برای این سوال هستند. آنها در حال تهیه مدل هیدرولوژیکی کامل و دقیقی از ایران هستند، این مدل شامل جزییات بسیار مناسبی از شرایط منابع آب ایران است و با کامل شدن آن، اطلاعات و نتایج حاصل در نشریات داخلی کشور و ISI منتشر می‌شود و اطلاعات آن در دسترس همه قرار می‌گیرد.

اعضای این تیم تحقیقاتی کریم عباسپور، دکترای علوم طبیعی، محقق و رئیس گروه خاک، آب‌های زیرزمینی و زباله در موسسه فدرال علوم و تکنولوژی مرتبط با آب سوئیس، ملیحه کیخایی دکترای کشاورزی، طراح، هماهنگ کننده و مدیر پروژه مهندسان مشاور آب پويش بنا و سعید اشرف واقفی محقق پسادکترای دانشگاه آلبرتا کانادا در دانشکده علوم زمینی و اقلیمی هستند.

عباسپور به نمایندگی از این گروه در مصاحبه‌ای با خبرآنلاین، از برخی از اطلاعات جدیدشان در این تحقیق گفتند و از آینده وضعیت منابع آب ایران با توجه به روند کنونی تغییراقلیم گفت. مشروح این گفتگو را می‌توانید در ادامه بخوانید:

بر اساس اطلاعات مختلف دمای میانگین ایران از سال 1977 تاکنون افزایش پیدا کرده است، این افزایش دما چه میزان از منابع آب زیرزمینی ایران را کاهش داده است؟

با توجه به گستردگی مساحت و تنوع اقلیمی نظر دادن در مورد شرایط منابع آب ایران به عنوان یک واحد کلی گمراه کننده است. شرایط آب و هوایی و وضعیت منابع آب در سراسر ایران متنوع است، در هر منطقه از ایران باید با توجه به شرایط اقلیمی و هیدرولوژیکی آن وضعیت منابع آب بررسی شود.

به همین دلیل برسی دقیق میزان کاهش آب‌های زیرزمینی نیازمند ثبت و تجمیع اطلاعات برداشت از آب‌های زیر زمینی است و در حال حاضر دسترسی به این اطلاعات بسیار دشوار است. اما به طور کلی می‌توان گفت که منابع آب زیرزمینی ایران چه به لحاظ کمی و چه به لحاظ کیفی با سرعت بسیار زیادی رو به کاهش است. برداشت از منابع آب زیرزمینی افزایش چشمگیری داشته است و این افزایش برداشت همزمان با کاهش تغذیه آبخوان‌ها به دلیل کاهش بارندگی بوده است، در کنار این امر افزایش دما هم مسئله را بحرانی‌تر می‌کند.

این شکل که شیب خطی تغییرات میانگین درجه حرارت در ایران را از سال 1977 تا 2012 نشان می‌دهد، شیب مثبت در بخش عمده کشور نشان دهنده افزایش درجه حرارات به میزان 1/1 درجه سانتیگراد است.

در رابطه با بارندگی چطور آیا در طول این سال‌ها میزان بارندگی در مناطق خشک ایران تغییر کرده است؟ گرمایش جهانی را می‌توانیم عامل چه میزان از سیل‌های شمال کشور در طول این سال‌ها بدانیم؟

در تحقیق خود ما میزان تغییرات بارندگی را برای یک دوره تاریخی بلندمدت بررسی کردیم. شکل (2) شیب تغییرات خطی بارش از سال 1977 تا 2012 را نشان می‌دهد. اعداد منفی نشان دهنده کاهش بارندگی است، همانطور که در شکل مشخص است اکثر بخش‌های کشور بخصوص قسمتهای غربی دارای کاهش بارندگی در دوره آمار مورد بررسی بوده‌اند. شکل (3) هم مقدار کاهش را به میلیمتر نشان می دهد.

ما در صورتی می‌توانیم بگوییم چند درصد از سیل‌های اخیر ناشی از سوء مدیریت است که مقایسه‌ای از شرایط حال و گذشته انجام دهیم. در این بررسی باید میزان بارش‌هایی که در سال‌های اخیر منجر به سیل شده را با شرایط گذشته مقایسه کنیم. اگر در گذشته این میزان بارش باعث وقوع سیلی نشده باشد بنابراین سیل‌های اخیر در اثر سوءمدیرت‌ها رخ داده است.

با توجه به روند افزایش سریع دما در ایران، در آینده وضعیت منابع آبی ایران چطور است؟ طبق سناریوهایی مختلف تغییراقلیم در خوشبینانه‌ترین و بدبینانه‌ترین حالت گرمایش جهانی منجر به کاهش جقدر از منابع آب زیرزمینی ما در ایران تا پایان سال 2100 کم می‌شود؟

برای پاسخ دادن به سوال تیم ما در تحقیق با استقاده از بیست مدل از سناریوهای تغییر اقلیم ICCP افزایش دما در ایران را پیش‌ببینی کرده‌ایم. در شکل (4) میانگین بلند مدت دمای حداکثر در دوره آماری (2012-1977) را در ایران نشان می‌دهد که میانگین حداکثر دما در بخش‌های شمالی کشور 13 درجه سانتیگراد و در بخش‌های جنوبی 32 درجه سانتیگراد است.

در شکل نیز نشان داده شده است در اکثر بخش‌های زیر دامنه‌های البرز تا سال 2050 به طور متوسط دما 2 تا 3 درجه سانتیگراد افزایش پیدا می‌کند. به طور کلی با در نظر گرفتن تاثیر افزایش دما، بارش‌های نامنظم، تغییر الگوی بارش، کاهش بارش و افزایش جمعیت، منابع آب سطحی و زیرزمینی در ایران در شرایط بسیار بحرانی قرار می‌گیرند.

یک بحثی که همیشه در ایران میان مسئولان و کارشناسان وجود دارد این است که در وضعیت خشکسالی کنونی ما، تغییراقلیم چه سهمی داشته است. نظر شما درباره این موضوع چیست؟ آیا اگر هیچ سوء مدیریتی در زمینه منابع آبی انجام نمی‌شد باز هم به علت تغییراقلیم در ایران خشکسالی شدیدی وجود دارد؟

شرایط خشکسالی در ایران تحت تاثیر هر دو عامل تغییر اقلیم و عدم مدیریت است؛ از سال 1977 بارندگی کاهش یافته این در حالی است که با افزایش دما روبرو بوده‌ایم. آنچه مسلم است افزایش دما همراه با افزایش مصرف آب در بخش‌های مختلف کشاورزی، شرب و صنعت است و کاهش بارندگی تامین این حجم تقاضای آب را با مشکل روبرو کرده است.

اگر چه نمی‌توان گفت که تغییرات افزایش دما و کاهش بارندگی تنها عامل حوادث سیل و خشکسالی‌های اخیر است. مشخص کردن تاثیر عوامل طبیعی تغییراقلیم و سوء مدیریت نیاز به بررسی‌های بیشتری دارد که ما هنوز به آن نپرداخته ایم.

فراوانی وقوع دوره‌های خشک ( دوره خشک، دویست روز متوالی با بارش کمتر از دو میلیمتر در نظر گرفته شده است) در دوره آماری گذشته (2012-1977) و برای آینده تا سال 2050 نشان داده شده است. همانطور که مشخص است، احتمال وقوع دوره خشک در آینده به شدت افزایش پیدا می‌کند.

به جز خشکسالی آیا میزان سیل هم در ایران افزایش پیدا می‌کند؟

احتمال وقوع سیل نیز در بخش‌های از ایران به طور قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند. ما احتمال وقوع تعدادی از سیلهای گذشته را در آینده بررسی کردیم. به عنوان مثال، ما سیل را بررسی کرده ایم سیل آبان ماه 1394 (6/8/1394) در استانهای ایلام و لرستان را که منجر به کشته شدن 9 نفر شده بود را بررسی کردیم. نتایج نشان می‌دهد این سیل در آینده نیز در این استانها با احتمال وقوع بالاتری تکرار می شود. برای سیل‌های دیگر گذشته دیگر همین سرنوشت پیش بینی شده هست.

با مدیریت مناسب و به کاربری استراتژیهای مناسب، تاثیر تغییر اقلیم بر منابع آب در ایران قابل مدیریت است. با شرایط حاضر، ایران با خشکسالی و سیل‌های عمده‌ای روبرو است که این حوادث خسارت‌ها و اثرات زیادی به دنبال دارد.

حدود 2 سال پیش گزارشی در مجله نیچر منتشر شد که در آن نوشته شده بود با ادامه روند گرمایش جهانی برخی مناطق خاورمیانه غیرقابل زندگی می‌شوند که ایران هم بخشی از آن بود، چقدر امکان دارد این اتفاق رخ دهد؟

من در این مورد مطمئن نیستم. من به این نوع پیش‌بینی‌های آخرالزمانی معتقد نیستم، اما اگر ما کاری انجام ندهیم، مطمئنا زندگی برای مردم در ایران سخت‌تر و مشکل‌تر خواهد شد.

برای تطبق پذیری با پیامدهای تغییراقلیم چه اقداماتی باید در ایران انجام شود، آیا آماده مقابله با افزایش سیل و خشکسالی و ... در ایران هستیم؟

ایران به تنهایی قادر نیست گرمایش زمین و تغییراقلیم را کاهش بدهد، این کار به یک توافق جامع بین همه کشورها، بخصوص کشورهای صنعتی، با هدف کاهش گازهای گلخانه‌ای تا 50 سال آینده نیاز دارد. اما ایران می‌تواند کارهای زیادی به منظور تسکین و تطبیق‌پذیری با پیامدهای تغییر اقلیم با اعمال سیاست‌های مدیریتی مناسب با در نظر گرفتن آب و جمعیت انجام دهد.

بر اساس مطالعات قبلی ما، تا سال 2030 سرانه منابع آب در ایران کمتر از استاندارد شرایط بحرانی 1500 مترمکعب بر سال می‌شود. در آینده ایران خشکسالی‌های بیشتر و طولانی‌تر و همچنین سیل‌های بیشتری را با توجه به نتایجی که در بالا ذکر شد دارد. اقداماتی که ایران برای کاهش اثرات تغییر اقلیم می‌تواند انجام بدهد خیلی متفاوت از آنچه سایر کشورها انجام داده‌اند نیست. مقالات زیادی در زمینه های مدریت آب، مدیریت سیل و خشکسالی، و کشاورزی به چاپ رسیده است که می تواند برای ایران نیز راه گشا باشد.

حضور ما در توافقنامه پاریس چقدر می تواند برای جنگ ما علیه تغییراقلیم مفید باشد؟

ایران کشور مهمی است و آنچه ما در سطح بین‌الملل انجام می‌دهیم نیز بسیار اهمیت دارد. ما باید در توافقنامه پاریس همراه با بسیاری دیگر از کشورها به عنوان کشور دوستدار محیط زیست بر اساس آموزه‌های دینی خودمان حضور داشته باشیم. این توافق یک تلاش جهانی است در مقابل انتشار گازهای گلخانه‌ای که به دست خود انجام داده‌ایم.

مسئله بسیار مهم این است که بدانیم در جامعه امروز تصمیمات بر اساس شرایط پیچیده اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، و محیط زیست اتخاذ می‌شود، ما نمیتوانیم فقط مشکلات آب در ایران را در شرایط انزوا و ایزوله انجام دهیم بلکه نیاز بر این است که همه ابعاد جامعه در این مسئله درگیر شوند.

منبع: خبرآنلاین

گزارش خطا