علل ناکامی در کاربرد سازوکارهای عدالت انتقالي و تأثیر آن بر بی‏ سامانی سیاسی در ليبي پساقذافی

دكتر مهدی ذاکریان / دكتر سید رضی عمادی

معرفى مقالات آكادميك:

مهدی ذاکریان , سید رضی عمادی

فصلنامه رهيافت هاى سياسي و بين المللى دوره ١٧ شماره ٣

چکیده

لیبی پس از تونس و مصر، سومین کشور شمال آفریقا بود که اعتراض‏های ضدحکومتی را در سال 2011 با هدف تغییر نظام سیاسی دیکتاتوری به دموکراسی تجربه کرد. در حالی که معمر قذافی در دوران 43 سالة قدرت خود مرتکب نقض فاحش و همه‏جانبة حقوق بشر علیه شهروندان لیبی شده بود، در جنگ داخلی سال 2011 نیز مرتکب جنایت‏های تصریحشده در اساسنامة دیوان کیفری بین‏المللی، شامل جنایت جنگی، جنایت علیه بشریت، جنایت علیه صلح شد. از این‏رو، اجرای عدالت انتقالی دربارة معمر قذافی و عناصر اصلی حکومت وی که در نقض حقوق بشر و جنایت‏های سه‏گانه نقش داشتند، مورد توجه محافل داخلی لیبی و بازیگران نظام جهانی قرار گرفت. با وجود اینکه سازوکارهای عدالت انتقالی در لیبی پساقذافی مورد توجه قرار گرفت، اما در زمینة اجرا تجربة موفقی نبوده است. نگارندگان این مقاله با بهره‏گیری از روش توصیفی- تحلیلی و چارچوب مفهومی عدالت انتقالی در حقوق بین‏الملل، درصدد پاسخگویی به این پرسش کلیدی هستند که چه عواملی سبب ناکامی در کاربرد سازوکارهای عدالت انتقالی در لیبی پساقذافی شده است؟ فرضیة مورد آزمون در پاسخ به این سؤال نیز این است که اگرچه هدف نهایی از اجرای عدالت انتقالی «تقویت حکومت قانون و نهادینه کردن پاسخگویی مقامات» است، اما به کارگیری کارامد سازوکارهای عدالت انتقالی مستلزم آمادگی آن جامعه، از جمله وجود ثبات سیاسی و امنیت است که در لیبی پساقذافی نبود؛ این عدم آمادگی سبب اثرات معکوس سازوکارهای عدالت انتقالی و افزایش ناامنی شده است.

واژگان کلیدی

لیبی، پساقذافی، عدالت انتقالی، معمر قذافی، دیکتاتوری، داعش.

منابع و مآخذ مقاله

الف) منابع فارسی

تاموشات، کریستیان. (1391). حقوق بشر، ترجمه حسین شریفی طرازکوهی، تهران: انتشارات میزان.

ذاکريان، مهدي. (1393). محاکم کيفري بين‏المللي، تهران: انتشارات تيسا.

ذاکريان، مهدي. (1392). همه حقوق بشر براي همه، تهران: انتشارات ميزان.

ذاکريان، مهدي؛ عمادي، سيدرضي. (1392). سازوکارها و کارکرد عدالت انتقالي؛ تحولي مهم در حقوق بين‏الملل، فصلنامه سازمان‏هاي بين‏المللي، سال اول، شماره اول.

فابر، سسیل. (1390). عدالت در جهان متحول، ترجمه رستم فلاح، تهران: اتشارات دانشگاه امام صادق (ع).

ب) منابع انگلیسی

Al Jazeera. (22 Aug 2011). Profile: Muammar Gaddafi, Available at: http://www.aljazeera.com/indepth/2011/02/201122117565923629.html

Alexander. Jane. (2003). A Scoping study of Transitional Justice and Poverty Reduction, London Department for International Development, Available at: http:// www.grc-exchange.org/docs/SSAJ56.pdf>.

Amnesty International. (2011). the Battle for Libya: Killings, Disappearances and Torture.

Brookings Doha Center. (December 2013). Reconstructing Libya: Stability through National Reconciliation, Available at: https://www.brookings.edu/research/reconstructing-libya-stability-through-national-reconciliation/

Chatham House. (2012). Libya: Establishing the Rule of Law, Available at: https://www.chathamhouse.org/publications/papers/view/184599

Chivvis, Christopher S. and Martini, Jeffrey. (2014). Libya after Qaddafi: Lessons and Implications for the Future, Rand Corporation.

CNN. (2015). 2011 Libya Civil War Fast Facts, 1 April, Available at: http://edition.cnn.com/2013/09/20/world/libya-civil-war-fast-facts/

Danvers, William. (2016). Building a New Foundation for Stability in Libya, Center for American Progress, Available at: https://cdn.americanprogress.org/wpcontent/uploads/2016/03/08130747/030816_LibyaReport.pdf.

Hookham, Mark. (2013). MI6 warns Libyan Arms Dumps are Tesco for World Terrorists, the Sunday Times, 16 Murch.

Kersten, Mark. (2015). Transitional Justice without a peaceful Transition; the case of post- Gaddafi Libya, Centre for research on Peace and Development, Working Paper, No. 38.

Lacher, Wolfram and Cole, Peter. (2014). "Politics by Other Means: Conflicting Interests in Libya’s Security Sector.

Law No 29 on Transitional Justice, (2013).

Maiese, Michele. (2003). The aims of Restorative Justice, Beyond Intractibility, Avai;able at: http://www.beyondintractability.org/bi-essay/restorative-justice.

Naraghi Anderlini, Sanam and Pampell, Connway Camille and Kays, Lisa. (2009). Transitional Justice and Reconciliation, in "Women waging Peace: Inclusive Security, Sustainable Peace, A Toolkit for Advocacy and Action, available at: http://www.huntalternatives.org/download/49_transitional_justice.pdf

Netherlands, The: Ministry of Foreign Affairs. (2014). Libya: Militias; Tribes and Islamists, Available at: https://www.government.nl/documents/reports/2014/12/20/libya-militias-tribes-and-islamists.

Pack, Jason and Smith, Rhiannon. (2014). Libya: The war nobody can win, 19 October, Available at: http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2014/10/libya-war-nobody-can-win-2014101973131576935.html

Report of the Secretary General (2004), the Rule of Law and Transitional Justice in Conflict and Post Conflict Societies, 23 August, Available at:

Reuters. (2015). Libyan Court sentences Gaddafi son Saif; eight other ex-officials to death, 28 July, Available at: http://www.reuters.com/article/us-libya-security-idUSKCN0Q20UP20150728

Sayigh, Yezid. (2015). Crumbling States: Security Sector Reform in Libya and Yemen, Carnegie Middle East Center,

Sharqieh, Ibrahim. (2013). Reconstructing Libya: Stability through National Reconciliation, Brookings Doha Center Analysis Paper.

Showaia, Kamal M. (2014). Transitional Justice in Libya: between current challenges and future prospects, 13 Macquarie Law Journal 61.

The Constitution Declaration. (2011). Available at: https://www.ilo.org/dyn/natlex/docs/ELECTRONIC/93473/109280/F1317964321/ly005en.pdf

Val Garijo, Fernando. (2010). Reparations for Victims as a key element of Transitional Justice in the Middle East Occupied Territories: A Legal and Institutional Approach, International Studies Journal (ISJ), Vol.6, No.4.

Wiebelhaus Brahm, Eric. (2014). all retributive Justice; no restorative Justice in the post Arab spring middle East, Middle East Institute, Available at: http://www.mei.edu/content/all-retributive-justice-no-restorative-justice-post-arab-spring-middle-east

Zawati, Hilmi M. (2014). the challenge of prosecuting conflict- related Gender-Based Crimes under Libyan Transitional Justice, Journal of International Law and International Relations, Vol 10.

گزارش خطا