ضرورت های تور منطقه ای ظریف

گفتگو با محمدعلی سبحانی

مهراوه خوارزمی: سفر منطقه‌ای ظریف که از لبنان آغاز شده بود در ادامه به عراق و اردن رسید و در سوریه خاتمه یافت. این دومین سفر منطقه‌ای بود که وزیر خارجه کشورمان در دولت یازدهم در دستور کار داشت. با این حال دومین دور سفر ظریف به کشورهای خاورمیانه چه از نظر کشورهای مقصد و چه از نظر مقطع زمانی سفر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. دیدار وزیر خارجه کشورمان با مقامات کشورهایی که حضورشان در نشست ژنو 2 برای حل بحران سوریه قطعی شده است و نیز شرایطی که لبنان و عراق، این روزها درگیر اتفاقات تروریستی هستند، می‌توانست این سفر را به سفری ویژه و تأثیرگذار تبدیل کند. محمدعلی سبحانی، سفیر پیشین ایران در لبنان در گفت‌وگو با روزنامه ایران با استقبال از این اقدام وزارت خارجه ایران، به تبیین ضرورت‌ها و دستاوردهای آن پرداخته است.

ارزیابی شما از سفر منطقه‌ای وزیر امورخارجه کشورمان به چهار کشور منطقه - لبنان، عراق، اردن و سوریه- چیست؟ به نظر شما این سفر از چه منظری ضرورت داشت؟

سه ضرورت برای انجام این سفر وجود داشته است. نخست اینکه دولت جدید ایران همانطور که در عرصه روابط بین‌المللی‌اش با غرب، تصویر جدید خود را ارائه داد، باید تصویر سیاست جدید و متفاوت خودش در عرصه منطقه را نیز به نمایش می‌گذاشت تا تفاوت‌های سیاست خارجی این دولت با دولت گذشته مشخص شود. دومین ضرورت متوجه شرایط منطقه است که دوره حساسی را دنبال می‌کند. خاورمیانه در حال زایش و تولد شرایط جدیدی است. هر گونه دوری گزینی ایران از این حوادث و مشارکت نداشتن در آن‌ها به مصلحت ما نیست. به عبارت دیگر به مصلحت ما نیست که در هیچ صحنه‌ای غایب باشیم. باید تلاش کنیم شرایطی را فراهم بیاوریم که بتوانیم در جایی که برای آینده خاورمیانه تصمیم گرفته می‌شود، حضور داشته باشیم و منافع مان را با حضور خودمان تأمین کنیم نه اینکه دیگران ما را نمایندگی کنند. بنابر این نباید بگذاریم در رقابت‌های منطقه‌ای جایگاه مان تضعیف شود. بحث ژنو 2 و سوریه هم سومین ضرورتی است که لازم می‌سازد شرایطی را فراهم کنیم که دیدگاهمان در این باره یا به صورت مستقیم و یا به هر شکل دیگری عملیاتی شود. به عبارت دیگر ما باید نقشمان را به اندازه «قدرت منطقه‌ای» بودنمان، ایفا کنیم.

برخی معتقدند تلفنی رئیس‌جمهوری پیش از مذاکرات هسته ای ژنو در دستیابی به توافق نهایی آن مذاکرات مؤثر بوده است. آیا می توان چنین پنداشت که آقای ظریف هم با هدف اثرگذاری بر کنفرانس ژنو 2 سفر منطقه‌ای خود را ترتیب داده است تا نقش مهم ایران بر حل مسأله سوریه در عرصه جهانی نمایان شود؟

این سفرها کمی متفاوت از آن تماس‌ها است. زیرا در آن مقطع ما خودمان طرف مذاکره بودیم و در آن حضور داشتیم. موضوع هم موضوعی بود که به جمهوری اسلامی ایران ارتباط داشت. آن وضعیت با شرایط و موضوعی که در حال حاضر با آن مواجه هستیم متفاوت است. الان بحث، بحث آینده سوریه است. البته طبیعتاً اجلاس ژنو2 در صورتی که تشکیل شود و همه طرف‌های مؤثر و ذی نفوذ در آن حضور داشته باشند؛ می‌تواند در آینده سوریه مؤثر واقع شود. بنابراین، این اجلاس اهمیت زیادی برای کشور ما دارد. اما تفاوت زیادی میان آن موضوع و این مسئله وجود دارد. الان در اجلاس ژنو 2 طرف‌های مؤثر هنوز آماده توافق نیستند. کما اینکه اختلافات داخلی معارضین آنقدر زیاد است که نمی‌توانند به صورت یک گروه مشترک نماینده‌ای را انتخاب کنند و با خواست‌های مشخص و مشترکی در مذاکره حضور پیدا کنند.

دولت سوریه چطور؟ آیا این پتانسیل وجود دارد که دولت بشار اسد برای حل بحران جاری کشورش نتیجه این کنفرانس را بپذیرد؟

دولت سوریه هم مسائل خاص خودش را دارد. بر اساس توافقات مطرح شده در ژنو 1 این دولت انتقالی است که مسئولیت سامان دادن به مسائل را بر عهده خواهد داشت. این به آن معنا است که باید در دولت مستقر فعلی، تغییراتی صورت بگیرد. بنابر این طبیعی است که دولت فعلی رضایتی نداشته باشد و کارشکنی کند. به همین سبب همه طرف‌ها سعی می‌کنند در مذاکره حضور داشته باشند. اما دیدگاه خودشان را حفظ کنند. به این دلیل فکر نمی‌کنم که شرایط در این مذاکرات به ترتیبی باشد که به تفاهم و حل مشکل منجر شود.

شرایط منطقه‌ای تا چه حد می‌تواند بر این روند تأثیر بگذارد؟

به نظر نمی‌رسد ایران و عربستان به عنوان دو کشور مؤثر در ماجرای سوریه در حال حاضر آمادگی لازم برای رسیدن به یک فهم مشترک از مسأله را داشته باشند. هر چند در فضای بین المللی امیدواری‌هایی ایجاد شده است. چنانچه گفته می‌شود روسیه و امریکا به تفاهم‌هایی بر سر مسئله سوریه رسیده اند. اما به این تفاهم نیز چندان خوشبین نیستم. زیرا توافق روسیه و امریکا هم اما و اگرهایی دارد. متغیرهایی وجود دارد که می‌تواند بر توافق آن‌ها هم تأثیر بگذارد. با این حال علی رغم همه این شرایط حضور ما در این اجلاس‌ها و صحنه‌ها برای اینکه نظرات و دیدگاه‌هایمان مطرح و منافع مان حفظ شود، ضروری و لازم است.

دیدارهای منطقه‌ای وزیر امورخارجه کشورمان، احتمال حضور ایران در ژنو 2 را افزایش می دهد؟

شرایط به نحوی است که به احتمال قوی ما در اجلاس ژنو 2 حضور نخواهیم داشت. البته خود برگزاری و تشکیل این اجلاس هم با اما و اگرهایی همراه است. اما به هر حال این اقدامات و سفر‌ها می‌تواند مؤثر باشد.

آیا مذاکرات دیپلماتیکی که در این سفر‌ها انجام می‌شود در حدی هست که در صورت شرکت نکردن ایران در ژنو 2 این اطمینان ایجاد شود که نظرات و خواست‌های ما از طریق دیگر شرکت کنندگان تأمین خواهد شد؟

حتماً اگر حضور داشته باشیم، نظرات و خواست‌های ما بیشتر تأمین می‌شود. زیرا در صورتی که ما در این اجلاس شرکت نکنیم نمی‌دانیم که طرف‌هایی که با آنها مذاکره کرده‌ایم تا چه حد انگیزه آن را دارند که دیدگاه‌های ما را منتقل کنند. اما بالاخره این سیاست و انجام رایزنی با کشورهای منطقه بهتر از آن است که حضور نداشته باشیم و موضع انفعالی اتخاذ کنیم.

سفر منطقه‌ای وزیر امور خارجه کشورمان به چهار کشور منطقه از لبنان آغاز شد. بر اساس اهداف تعیین شده این سفر چه اهمیت ویژه‌ای در لبنان وجود داشت که آن را به مقصد نخست آقای ظریف تبدیل کرد؟

سفر آقای ظریف به لبنان اهمیت خاص خودش را دارد. رابطه ما با کشور لبنان یک رابطه خاص و استثنایی است. رابطه‌ای که در زمینه‌های فرهنگی و سیاسی و سوابق مشترک تاریخی یک نمونه خاص است. بنابر این اینکه سفر منطقه‌ای آقای ظریف از لبنان آغاز شده است با توجه به نگرانی ما از احتمال افزایش درگیری‌ها، تنش‌ها و اختلافات در لبنان قابل فهم است و کار صحیحی هم به حساب می‌آید.

سفر آقای ظریف به اردن و سوریه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

به نظرم این اقدام در مسیر پیشنهادی است که مدت‌ها است مطرح می‌کنم و آن اینکه «باید سازوکاری شبیه سازو کار همسایگان عراق پس از پیچیده شدن مسائل عراق و حمله امریکا و سقوط دولت صدام،‌ اتخاذ کنیم.» یک چنین سازوکاری می‌تواند ما را به توازن بهتری در منطقه برساند و تندروی، افراط گرایی و جنگ را به سمت سیاست و تفاهم برگرداند.

به نظرم سفر به اردن و دیگر کشورهای منطقه مفید خواهد بود. مخصوصاً اگر این رایزنی‌ها با کشورهای مؤثرتری مانند عربستان پیگیری شود. این آزمایشی است که نشان می‌دهد که امکان تفاهم تا چه حد وجود دارد و می‌تواند مقدمه‌ای باشد بر سازوکاری که ما را بیشتر به صلح نزدیک می‌کند تا به جنگ.

یکی از اهدافی هم که در این سفرها مطرح شد و مدنظر قرار گرفت کاستن از تنش‌های حاصل از افراط‌گرایی و نیز مقابله با تروریسم بود. آیا با این رایزنی‌ها و رفت و آمدها می‌توان به دستیابی به این هدف امیدوار بود؟

برای دستیابی به این هدف ضرورت‌های دیگری نیز لازم است. از جمله اینکه کشورها بپذیرند شرایط منطقه خطرناک شده است. باید همه بپذیرند که به نفع شان است به سمت گفت و گو پیش بروند. همچنین همه باید به این نتیجه برسند که حاصل خلأ امنیتی در سوریه، به وجود آمدن نقطه فورانی برای تروریسم است. نقطه فورانی که می‌تواند امنیت همه کشورهای منطقه را بر هم بزند. یک چنین فهم مشترکی در برابر این گرفتاری مشترکی یعنی «افراط گرایی، تندروی و ترور» می‌تواند مؤثر باشد و کشورهای منطقه را برای مقابله با آن منسجم کند. این انسجام می‌تواند منجر به سازوکاری شود که طرف‌هایی که حاضرند در قالب دموکراتیک و گفت و گو کنار هم قرار بگیرند را دور یک میز مذاکره جمع کند. به نظر من راه دیگری وجود ندارد. هر راه دیگری به افزایش ترور کمک می‌کند.

جای خالی عربستان چه تأثیری می‌گذارد. ایران چگونه می‌تواند شرایط این خلأ را تغییر دهد؟

ما با عربستان در حد لازم رابطه داریم. اما این رابطه و گفت‌وگو هنوز در دولت جدید به حد مطلوب نرسیده است. متأسفانه آن اعتمادی که مقدمه‌ای است بر گفت‌وگوهای اثرگذار هنوز به وجود نیامده است. در هشت سال گذشته ما در روابط خارجی خودمان و بخصوص در رابطه با کشورهای منطقه دچار سوء اعتماد بوده‌ایم. حوادثی هم که در سوریه، عراق، لبنان و... اتفاق افتاده است به افزایش سوءاعتماد منجر شده و وضعیت بدبینانه‌ای را در منطقه ایجاد کرده است.

تا آنجا که به باور من یکی از دلایل اساسی خشونت‌ها و درگیری‌های منطقه همین خلأیی است که در روابط ایران با کشور‌های مؤثر منطقه به وجود آمده بود. به نظر من با تلاشی که دولت یازدهم انجام داده و تصویر جدیدی که از سیاست خارجی کشورمان ارائه شده است ما گام‌های رو به جلویی را در این زمینه بر خواهیم داشت.

منبع: روزنامه ایران

گزارش خطا