چرا امام رضا (ع) ولايتعهدى مامون را پذيرفت؟

بازخوانی زندگانی امام علی بن موسی الرضا علیه السلام، از ابتدا تا شهادت، دارای نکات بسیار ارزشمند و آموزنده‌ای است. مدت طولانی امامت امام علیه السلام از یک سو، و شکل‌گیری جریانات انحرافی و رخدادهای سیاسی از سوی دیگر، زندگی ایشان را از زندگی دیگر امامان، ممتاز ساخته است.

شیخ صدوق در عیون اخبارالرضا (ع) به سند خود در حدیثی روایت کرده است: چون امام رضا (ع) به مرو آمد، مامون به آن حضرت پیشنهاد کرد که امارت و خلافت را بپذیرد. اما آن حضرت امتناع کردند و در این‌باره گفت‏‌وگوهای بسیار درگرفت که حدود دو ماه طول کشید و در تمام این مدت امام رضا (ع) از پذیرش آن پیشنهاد سرباز می‏‌زدند...

یکی از این تمایزها که در زندگی امام‌رضا (ع) وجود دارد هجرت ایشان به ایران و پذیرش ولایت‌عهدی از سوی امام رضا (ع) بود که در جریان شکل‌گیری و ترویج فرهنگ شیعه در جهان تاثیر بسیار زیادی داشت.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق کفیل در گفت‌وگو با ایسنا به دلیل چرایی پذیرش ولایتعهدی از سوی امام رضا(ع) اشاره دارد. وی با تسلیت شهادت امام رضا (ع) و با بیان اینکه امام رضا (ع) در سال ۴۸ هجری قمری به دنیا آمدند و در سن ۳۵ سالگی به مقام امامت رسیدند، اظهار کرد: سال ۲۰۳ شهادت امام رضا (ع) است و مدت امامت ایشان ۲۰ سال بوده که از این ۲۰ سال، سه سال در ایران زندگی کردند. در نگاه امامت باید به این نکته دقت کنیم که امام دغدغه حفظ دین را دارد.

وی خاطرنشان کرد: در دعای صحیفه سجادیه نیز به این امر اشاره می‌شود که امام تمام سختی‌ها را به جان می‌خرد تا دین را احیا کند و دغدغه اصلی امام رضا (ع) احیای امر امامت و دین در جامعه بوده است. امام سجاد (ع) در وصف پیامبر (ص) می‌فرمایند: «پیامبر (ص) هجرت کردند به غرب به دلیل توسعه دین». تمام شاخصه‌های پیامبر در دعای صحیفه سجادیه مطرح شده است که دغدغه رسول خدا ایشان دین و خدا بوده است و اهل بیت (ع) نیز همچون پیامبر (ص) این دغدغه را داشتند. مامون با تظاهر به تشیع درصدد رفع مشکلاتی بود که از ناحیه علویون از آغاز خلافت بر سر راهش قرار گرفته بود. او در این مبارزه، گام به گام حرکت کرد که آخرین مرحله آن تحمیل ولایتعهدی به امام رضا (علیه السلام) بود.

واکنش امام رضا (ع) در برابر پیشنهاد ولایتعهدی

این کارشناس مسائل دینی گفت: اولین واکنش امام هشتم (ع) نسبت به پیشنهاد مامون درباره ولایتعهدی، این بود که از آمدن به خراسان سرباز زد، چرا که آمدن او به مرو یک پیروزی سیاسی برای مامون به حساب می‌آمد. کلینی از "یاسر خادم " و "ریان بن صلت " نقل کرده است: وقتی کار امین پایان یافت و حکومت مامون استقرار یافت، نامه‌ای به امام (ع) نوشته و از او خواست تا به خراسان بیاید، ولی امام هرگز به درخواست او جواب مساعد نمی‌دادند. مامون در سال ۲۰۰ هجری قمری نامه‌ها و پیک‌های متعدد به مدینه، حضور حضرت رضا (ع) فرستاد و آن حضرت را با تاکید و تشدید به خراسان دعوت کرد.

نظر امام رضا (ع) درباره قبول ولایتعهدی

وی یاد آور شد: امام رضا (ع) در پاسخ ریان که از حضرت پرسید: شما با آن همه زهد در دنیا، چرا ولایتعهدی مامون را پذیرفتید؟ فرمود: "قد علم الله کراهتی "(خدا می‌داند که چقدر من از این موضوع ناخشنودم).امام رضا (ع) ولایتعهدی را پذیرفت، در حالی که می‌دانست به قیمت جانش تمام خواهد شد، ولی اگر نمی‌پذیرفت علاوه‌بر جان خودش، جان شیعیان نیز به خطر می‌افتاد. در آن روزگار که تفکرات و فلسفه‌های الحادی و ضد دینی رواج کامل داشت، اگر امام اقدامی می‌کرد که جانش را از دست می‌داد، شیعیان به انحراف کشیده می‌شدند، لذا در آن روز وجود امام علیه السلام برای سلامتی افکار شیعیان ضروری بود.

«کفیل» گفت: علاوه‌بر این، امام با قبول ولایتعهدی، عملا از بنی‌عباس اعتراف گرفت که علویون حق حکومت دارند، بلکه از بنی‌عباس هم برترند و غصب حق کسی دلیل حق نداشتن او نیست. نکته دیگر این که امام (ع) با قبول ولایتعهدی این شایعه را خنثی کرد که ائمه تنها به امور دینی مردم می‌پردازند و به خیر و شر امور مسلمین کاری ندارند. امام رضا (ع) در پاسخ "محمد بن عرفه" که دلیل قبول ولایتعهدی را پرسید؟ فرمود: به همان دلیل که جدم داخل شدن در شورای شش نفره را پذیرفت (من نیز ولایتعهدی را پذیرفتم.) امام رضا (ع) شرط کرد که در هیچ کاری مداخله نکنم و مسوولیت هیچ کاری را نپذیرم.

او تاکید کرد: امام رضا (ع) در واقع می‌خواست مسوولیت کارهای مامون را نپذیرد و بر موضع مخالفت خود با مامون تاکید کند. ایشان در روز اعلام ولایت‌عهدی‌شان نیز خطبه‌ای داشتند که در آن نه نامی از مامون بردند و نه از وی تشکر کردند و اینگونه بر مخالفت خود با دستگاه خلافت مامونی تاکید فرمودند.

معاون فرهنگی، آموزشی و پژوهشی بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج) یادآور شد: تمام دغدغه امام رضا (ع) از هجرت به ایران، توسعه دین و دستورات الهی بوده است. وقتی امام رضا (ع) ولایتعهدی را پذیرفت، خیلی‌ها اعتراض داشتند و پذیرش این ولایتعهدی برای امام بسیار سخت بود؛ اما امام پذیرفت تا از این طریق احیای دین صورت بگیرد.

کفیل خاطرنشان کرد: پذیرش ولایت‌عهدی از سوی امام رضا (ع) اوج ذکاوت حضرت بود تا از این طریق شیعه در جهان و همچنین در ایران زنده بماند. اگر امام رضا (ع) این کار را نمی‌کرد، نقشه مامون این بود که اجازه نفس کشیدن به هیچ شیعه‌ای را در هیچ کجای عالم ندهد و امام رضا (ع) با پذیرش این ولایت‌عهدی جایگاه شیعه را نه تنها در ایران، بلکه در جهان حفظ کردند.

وی ادامه داد: امروز نه تنها شیعیان ایران، بلکه کل جهان مدیون امام رضا (ع) هستند؛ چراکه این هوش و ذکاوت امام سبب شد که نقشه مامون از بین برود. مامون هرگز فکر نمی‌کرد که امام رضا (ع) این ولایت عهدی را بپذیرد و اینگونه نقشه‌های مامون غلط از آن در آید.

کفیل بیان کرد: برخی می‌گویند تشیع از زمان‌های قبل وارد ایران شده بود اما فقط ظاهری از اسلام در ایران وجود داشت و رسما با حضور امام رضا (ع) اسلام واقعی، توحیدی و علوی وارد ایران شد. سیر شیعه بودن ایران از زمان امام رضا (ع) آغاز شد و شیعه در عالم مدیون امام رضا (ع) است.

معاون فرهنگی، آموزشی و پژوهشی بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج) ادامه داد: امام رضا (ع) پس از حضور در ایران نامه‌ای به حضرت معصومه (س) و احمدبن موسی (ع) ارسال کرد تا آنها نیز به ایران بیایند و از این طریق دین حضرت رسول در سراسر عالم ترویج پیدا کند. اینکه ما در ایران شاهد حضور این امامزادگان هستیم به دلیل وجود با برکت امام رضا (ع) است. به تعبیر بزرگان؛ «این امامزادگان حافظ دین و سبب ایجاد پیوند اهل بیت (ع) با مردم هستند. »امام رضا (ع) در این سه سال حضور در ایران گوشه‌ای ننشست و فقط دعا بخواند بلکه با پذیرش ولایتعهدی شیعه را نجات داد.

"مقام رضا" را از امام رضا(ع) بخواهیم

وی در ادامه با اشاره به یک ویژگی بارز اخلاقی از امام‌رضا (ع)، گفت: رضا به معنی رضایت است. امیدواریم که مقام رضا را که از ویژگی‌های بارز و برجسته امام رضا (ع) است کسب کنیم. در زیارت امین‌الله، سیزده مقام سلوکی مطرح شده است که اول آن این است که " خدایا ما را به مقام رضا برسان". انسان وقتی به مقام رضا برسد، همواره حمد الهی را به جا می‌آورد و هیچگاه ناشکر نمی‌شود و در زندگی به آرامش روحی و روانی می‌رسد.

کفیل ادامه داد: امام رضا (ع) همواره مقام رضا داشت و با تمام مشکلاتی که در زندگی خود داشت پیوسته راضی به رضای الهی بود. هرگز زیارت امام رضا (ع) و امامزادگان را ترک نکنید چرا که این لطفی است که خداوند شامل حال ما ایرانیان کرده است.

منبع: ایسنا

گزارش خطا