کد خبر: ۶۵۸۷۷
تاریخ انتشار: ۰۳ آذر ۱۳۹۶ - ۱۷:۲۱

ایزدان بالدار در فرهنگ‌ های باستانی

منظره حسرت‌آور پرندگانی که در دوردست‌ها پرواز می‌کنند، نه فقط امروز که آرزوی همیشگی انسان بوده است. پرواز طی سال‌ها و قرون گذشته یکی از ابدی‌ترین آرزوهای انسان بوده که به هزاران شیوه در پی دستیابی به این حسرت همیشگی‌اش بوده است. ابزار و آلات مربوط به پرواز در کنار پیکره‌ها و شخصیت‌های افسانه‌ای بالدار از آرزوی پرواز حکایت می‌کنند. وقتی به بیشتر ایزدان در فرهنگ‌های مختلف دقت و توجه می‌کنیم، متوجه برخی ویژگی‌های مشترک و اغلب ماوراءطبیعی در آنها می‌شویم که موجب اثربخشی و قدرت بیشترشان می‌شده است. یکی از این ویژگی‌ها، داشتن بال یا به عبارت دیگر «ایزدان بالدار» در اقوام و فرهنگ‌های مختلف است.


در اسطوره‌شناسی امروزی، «بال»، نماد پرواز و نشانه‌ای از حضور موجودات افسانه‌ای مانند «پری» و «اژدها» یا موجودات غریبی مانند «جادوگران» بوده. بال‌ها نه فقط نشانگر توانایی پرواز در میان موجودات و عجایب‌المخلوقات بوده که اغلب ایزدان اولیه نیز صاحب «بال» بوده‌اند، از جمله این ایزدان در بین‌النهرین می‌توان به «اینانا» و «ایشتار» و در مصر باستان به «هوروس» و «ایزیس» اشاره کرد که اولی می‌توانست به شاهینی بدل شود. «اهورامزدا» در اساطیر باستان ایرانی نیز نمونه‌ای از ایزدان بالداری است که در ادامه به آن می‌پردازیم.


پرواز خورشید در آسمان ایران و آشور

در اساطیر ایران باستان، «اهورامزدا» درون دیسک‌بالداری تصویر شده که نمونه‌ای از دیسک‌های بالدار است که به «خورشید پران» یا «winged sun» مشهور هستند. بال، نماد پرواز و سفر بین قلمروهای انسانی و آن‌جهانی و رهایی از جسم و فناپذیری بود و احتمالا به همین جهت این نماد در پیکره بسیاری از ایزدان دیده می‌شود. احتمالا دیسک‌های بالدار، الهام‌بخش ایزدان بالدار بوده‌اند. این ایده هنگامی تقویت می‌شود که متوجه می‌شویم اغلب ایزدان بالدار، ایزدان منتسب به آسمان یا خورشید هستند که یگانه پهنه وسیعی است که در آن می‌توان پرواز کرد و به اوج رفت.

ایرانی‌های باستان به «اهورامزدا» معتقد بودند که دادار و آفریدگار نیکویی‌های جهان بود. «مزدا» در زبان ایران باستان به معنی «هوش» و «خرد» بود که شش «امشاسپندان» در خدمتش بودند. رقیب اهورامزدا، اهریمن دونی بود که با تاریکی و فساد، نور اهورایی را می‌آزرد. در باور ایرانیان باستان آن چه متعلق به نور است، اهورایی است و بالعکس. در بسیاری از نقش‌برجسته‌های «تخت‌جمشید»، پیکره‌ای دیده می‌شود که درون حلقه‌ای بالدار قرار گرفته که نشانه‌ای از «اهورامزدا» است. پیش‌تر در نقش‌برجسته «بیستون» نیز این نقش، تصویر و منقوش شده است؛ در حالی‌ که داریوش به تنبیه اسرایش مشغول است و در میانه نقش‌برجسته تصویری از حلقه‌بالدار به همراه پیکره داخلش دیده می‌شود. به نظر بسیاری از پژوهشگران، نماد تصویری اهورامزدا برگرفته از «خورشید بالدار» است که در تمدن‌های باستانی نظیر بین‌النهرین و مصر، نمادی از قدرت و سلطنت تصور می‌شده است.

یکی از کهن‌ترین نقوش مربوط به خورشید بالدار در تمدن آشور و کاخی در شهر «نمرود» دیده می‌شود که احتمالا متعلق به «آشوربانیپال دوم» بوده است و گردونه خورشید را درون دایره‌ای بالدار نشان می‌دهد. در ویرانه‌های باقیمانده از این شهر، نقوشی از فرمانروای آشوری روی ستون‌های سنگی دیده می‌شود، نکته مهم در مورد این نقوش، تصویر آشور بانیپال است که زیر نقش «ایزد خورشید» یا همان «شمش» قرار گرفته که عبارت است از پیکره‌ای که درون خورشید بالداری ایستاده. در نقوش دیگری، فرمانروای آشور با دو بال تصویر شده و بدین‌گونه بال‌های شمش، بر سر شانه‌های او می‌روید و قدرت ماورایی از خورشید بالدار و «شمش» به فرمانروای آشور منتقل می‌شود. «شمش» همان «اوتو»، ایزد منتسب به «سومری‌ها» است که ایزد خورشید و عدالت برشمرده می‌شود. بال‌های شمش به او قدرت می‌دهد تا در پهنه آسمان و از شرق تا غرب پرواز کند و نور خورشید باعث می‌شود دروغ و بی‌عدالتی از چشمان تیزبینش دور نماند. «شمش» بعدها بسیاری از ویژگی‌های مهمش نظیر عدالت‌جویی و تاریکی‌ستیزی را به ایزد ایرانیان باستان داد و البته که شکل ظاهری‌اش نیز در زمره همین انتقالات فرهنگی قرار گرفت و اهورامزدا نیز به صورت پیکره‌ای تصور شد که درون خورشید بالداری ایستاده است و به سمت راستش نگاه می‌کند.



بالداران مصر و یونان

یکی از قدیمی‌ترین نمادهای مربوط به خورشید بالدار، متعلق به مصر باستان است که در آن دیسک خورشیدی با اشعه‌های اطرافش دیده می‌شود. بعدها این دیسک خورشیدی به نماد «هوروس» تبدیل شد که به صورت کره یا دایره‌ای آتشین‌رنگ روی سر «هوروس» یا «آیزیس» دیده می‌شد. ایزیس، ایزدبانوی مصری‌های باستان، ایزد مرتبط به طبیعت، عشق و زاد و ولد شمرده می‌شد. این ایزدبانوی مصری عموما به صورت زنی تصویر می‌شود که تاج خورشیدی ‌شکلی روی سرش دارد که در طرفینش دو شاخ دیده می‌شود. می‌گویند ایزیس، ایزد محافظ کودکان و مردگان بوده است و همان است که شوهرش «اوزیریس» را نجات می‌دهد و از او صاحب فرزندی به نام «هوروس» می‌شود، دو ویژگی منحصربه‌فرد دارد: قرص خورشیدی که روی سرش دیده می‌شود و تاجی از بال‌های شاهین. در بسیاری از نقاشی‌های دیواری متعلق به اهرام مصری، ایزیس به شکل زنی بالدار تصویر شده است. ایزیس دختر ایزد زمین یعنی «گب» و آسمان «نوت» بود. در نقشی برنزی که متعلق به ایزیس است، او به شکل زنی تصویر شده که دو سر شاهین روی کتف‌های ایزیس دیده می‌شود و در حکم بال‌های پرواز او هستند. بال‌های ایزیس نوعی محافظ و نگهبان برای موجودات زمینی و غیر زمینی بودند. تبادلات فرهنگی میان تمدن‌های مختلف، باعث شده بسیاری از الگوها و مضامین از کشور یا فرهنگ مبدا به سایر تمدن‌ها و فرهنگ‌ها نیز منتقل شود.

ایزدان بالدار نیز از مصر به یونان و روم باستان منتقل شدند، البته در فرهنگ مغرب زمین، آرزوی پرواز تنها منتهی به ظهور ایزدان بالدار نشد و به ظهور افسانه‌های پرواز مانند «ایکاروس» نیز کمک کرد. «هرمس» از جمله ایزدان یونانی و پسر «زئوس» و پیام‌آور ایزدان «المپ‌نشین» بود، از این‌ رو دو بال روی پاها و کلاهش داشت که به او کمک می‌کرد سریع‌تر به مقصدش برسد. افسانه «ایکاروس» نیز از حسرت انسان یونان باستان به پرواز نشات گرفته و روایت پسر «دالوس» است که با بال‌های مومی در آسمان پرواز کرد و چنان شیفته پرواز شد که اوج گرفت و بالا و بالاتر رفت، عاقبت چنان به خورشید نزدیک شد که موم بال‌ها از آتش و گرمای خورشید، آب شد و ایکاروس سقوط کرد و پرواز، سبب‌ساز مرگش شد.

منبع: ماهنامه ایران‌شناسی «سرزمین‌ من»
نظر شما
قابل توجه کاربران و همراهان عزیز: لطفا برای سرعت در انتشار نظرات، از به کار بردن کلمات و تعابیر توهین آمیز پرهیز کنید.
* کد کپچا:
captcha

۳ سرباز اسرائیلی در حمله مقاومت کشته شدند

واکنش علی مطهری به طرح عدم کفایت سیاسی پزشکیان

وزیر دفاع: ایران در برابر گستاخی متجاوز، پاسخ پشیمان‌کننده خواهد داد

اذعان «پنتاگون» به شکست سامانه «پاتریوت» آمریکا مقابل حمله موشکی ایران

کارزار فرهنگیان بازنشسته ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ نتیجه داد

وضعیت بحرانی و عجیب استقلال در آستانه سوپرجام!

رجز خوانی، کوچک شماری خسارات، تحریک به ترور، تابلوی روزشمار و برخی برنامه‌های تلویزیونی خواسته یا ناخواسته به اسراییل سلاح حقوقی داد

خارجی محبوب پرسپولیسی ها: هر وقت بخواهند آماده‌ام برگردم

تحلیل نیوزویک در مورد سفر مهم عراقچی به چین

پیام پزشکیان به ایرانیان خارج از کشور

توضیحات سخنگوی پرسپولیس درباره جذب مهاجم استقلال، استعفای استیلی و پرونده بیرانوند

زندگی خصوصی خاطره حاتمی و همسرش + عکس

واکنش به ادعای انفجار در فرودگاه مشهد

تکلیف استفاده از واتساپ برای مردم و مسئولان روشن شد

تکلیف بازگشت شهریار مغانلو و احمد نوراللهی به پرسپولیس بالاخره روشن شد

استایل و چهره بهنوش طباطبایی در یک رویداد هنری (عکس)

با چند منطقه فرازمینی در کشور آشنا شوید (+تصاویر)

آهنگ جدید محسن چاوشی به نام ساعت دیواری (ویدئو)

ساخت ساختمان ۱۰ طبقه در ۲۸ ساعت در چین (ویدئو)

حضور چکامه چمن ماه در اکران «عزیز» پس از بازگشت از ترکیه و شبکه جم (ویدئو)

فراخوان گادپوری تهرانپارس را قفل کرد ! (ویدئو)

خلاصه بازی دورتموند 2 - 3 بارسلونا: با گزارش عادل فردوسی پور (ویدئو)

خلاصه بازی آتالانتا 2 - 3 رئال مادرید (ویدئو)

خلاصه بازی پرسپولیس 2 - ملوان 1 : جذاب و سرنوشت ساز! (ویدئو)

خلاصه بازی فولاد 0 - استقلال 2 ؛ سوپرگل جدید از آبی پوشان! (ویدئو)

خلاصه بازی پرسپولیس 0 - 1 نساجی؛ شکست در نزدیکی صدر! (ویدئو)

تغییر چهره شگفت انگیز آزاده مهدی زاده ، ژوزفین قهوه تلخ در کنار جواد عزتی (عکس)

خلاصه بازی آرسنال 2 - 0 منچستر یونایتد (ویدئو)

خلاصه بازی نیوکاسل 3 - 3 لیورپول؛ پرگل و دیدنی! (ویدئو)

نوحه دشنه بر لب تشنه - حسین فخری ؛ خنجر بر تار حنجر / مداحی ماندگار (ویدئو)

خلاصه بازی دورتموند 1-1 بایرن مونیخ با گزارش عادل فردوسی پور (فیلم)

خلاصه بازی لاس پالماس 2 - 1 بارسلونا (ویدئو)

خلاصه بازی منچستر یونایتد 3 - 2 بودا (فیلم)

نماهنگ نحن حزب الله (فیلم)

کنایه احسان علیخانی به نعیمه نظام دوست سوژه شد (ویدئو)

هنرنمایی گلوریا هاردی با ترومپت‌ در «جوکر ۲»! (فیلم)

خلاصه بازی الریان 1 - پرسپولیس 1 (فیلم)

خلاصه بازی النصر 3 - 1 الغرافه: رونالدو دبل کرد (فیلم)

خلاصه بازی ساوتهمپتون ۲ - ۳ لیورپول ؛ یکه و تنها در صدر جدول! (ویدئو)

خلاصه بازی زیبای سلتاویگو 2 - 2 بارسلونا (فیلم)

خلاصه بازی منچستر سیتی 0 - 4 تاتنهام؛ جذاب! (فیلم)

خلاصه بازی اینتر میلان 5 - هلاس ورونا 0 ؛ تورام دبل کرد (فیلم)

تغییر چهره بازیگر «عشق ممنوع» و «فاطماگل» 14 سال بعد 14 سال در 40 سالگی (عکس)

فیلمی عجیب از گربه ماهیِ رزه دار درحالِ صحرانوردی در جستجوی آب! (ویدئو)

خلاصه بازی پرسپولیس 3 - مس سونگون 0 (فیلم) - 1 آذر

آهنگ نگرانتم ، میثم ابراهیمی (موزیک ویدئو) + متن شعر ترانه

خلاصه بازی ایران 3 - قرقیزستان 2 ؛ گل های طارمی، حردانی و آزمون (فیلم)

گوسفند عاشق نوشیدن چای را ببینید! (ویدئو)

ماهی روز قیامت برای دومین بار دیده شد (عکس)

آهنگ ای دریغا - محسن چاوشی (موزیک ویدئو)

خاطره خنده دار مونا کرمی در شام ایرانی از تبلیغات ماهواره‌ای (ویدئو)

حمله یک قلاده خرس به خودروها در جاده چالوس (ویدئو)

مداحی دهه فاطمیه عبدالرضا هلالی؛ ناحلة الجسم یعنی؟! (ویدئو)

خلاصه بازی رئال سوسیداد ۱-۰ بارسلونا (ویدئو)

خلاصه بازی چلسی 1- 1 آرسنال (ویدئو)

خلاصه بازی و گلهای رئال مادرید 4 - 0 اوساسونا (ویدئو)

مسابقه امیر علی اکبری، فایتر ایرانی مقابل مارکوس آلمِیدا، اسطوره برزیلی در MMA (ویدئو)

خلاصه بازی منچستر یونایتد 2 - 0 پائوک (ویدئو)

خلاصه بازی و گل های بارسلونا ۵ - ستاره سرخ بلگراد ۲ (ویدئو)

تصویری از شیخ نعیم قاسم، دبیرکل جدید حزب الله لبنان در حرم امام رضا (عکس)

خلاصه بازی رئال مادرید ۰ - بارسلونا ۴ (ویدئو) / طوفان در لالیگا

تیپ پائیزی و چهره شاد شبنم قربانی در 35 سالگی (عکس)

تصاویر پربازدید از بازیگر زن ترک و حجابش در ایران (عکس)

استقبال دختران روس از پزشکیان (عکس)

تصویر شگفت انگیز از فرود هواپیما در بیروت در میانه آتش حملات اسرائیل (عکس)

تغییر چهره آناهیتا درگاهی پس از جدایی (عکس)

حزب الله با پهپاد خانه نتانیاهو را هدف قرار داد (+عکس و ویدئو)

دوقلوهای جدید جایگزین سارا و نیکا در پایتخت شدند (عکس)

بنر اعتراضی جالب هواداران استقلال جلوی درب دفتر هلدینگ (عکس)

قاب بامزه و خوش آب و رنگ از بهنوش طباطبایی (عکس)

تغییر چهره قابل توجه پریناز ایزدیار در 38 سالگی (عکس)

تصویر پربیننده از زنان آتش نشان در تهران (عکس)

تیپ جالب المیرا دهقانی در پشت صحنه یک نمایش (عکس)

استایل و آرایش متفاوت هدی زین العابدین وایرال شد (عکس)

چهره جذاب بهنوش طباطبایی در ۴۳ سالگی (عکس)

واکنش پسر ناصرملک مطیعی به حمله کیهان؛ «دل تاریکتان پر از کینه است» (عکس)

فیگورهای زیبای انفرادی هادی چوپان در فینال مسترالمپیا ۲۰۲۴ (گزارش تصویری)

عینک عجیب و ۲۱۰ میلیون تومانی علی صادقی در جوکر سوژه شد (عکس)

لوگوی عجیب روی لباس پیشکسوت جنجالی؛ هم استقلال هم پرسپولیس ! (عکس)

تصاویر مسابقه مقدماتی هادی چوپان در مستر المپیا ۲۰۲۴ و نتیجه آن (عکس)

تصویر جذاب سحر دولتشاهی در روز تولدش (عکس)

رونمایی شهرزاد کمال‌زاده از استایل جذاب و جدیدش (عکس)

شوک به استقلال: ستاره با هواداران خداحافظی کرد (تصویر)

حذف تصویر رئیسی از اتاق وزیر خبرساز شد (عکس)

عاشقانه حدیثه تهرانی برای همسرش (عکس)

استایل متفاوت لیلا بلوکات در پشت صحنه تئاتر (عکس)

تیپ و چهره تازه ندا قاسمی، «شیرین سریال نون خ» (عکس)

سلفی بدون آرایش نجمه جودکی، مجری سابق صداوسیما (عکس)

تیپ و چهره متفاوت المیرا دهقانی روی صحنه تئاتر (تصاویر)

تیپ و چهره پاییزی نازنین بیاتی در ۳۴ سالگی (عکس)

پرطرفدارترین

پزشکیان از خون حسین تا ژن هخامنشی را به باد داد!

یک پرسش از تندروهای داخلی و چپ های غرب نشین؛ چرا نمی گویید الگو ایده آل تان کره شمالی است؟!

ادعای عجیب نبویان: آمریکا بعد از حمله به فردو «لوکیشن یک پایگاهش» را فرستاد و گفت اینجا را بزنید!

مشاور قالیباف پس از انتشار تصویر حمله اتمی به اسرائیل: من نبودم، تقصیر ادمینم بود!+ عکس

واکنش آذری جهرمی به ترور ناکام پرشکیان توسط اسرائیل

از حمله اتمی به اسراییل تا حمله پهپادی به ناف ترامپ؛ چرا به نتانیاهو پاس گل می دهید؟!

قیمت طلای ۱۸ عیار، طلا و سکه امروز یکشنبه ۲۲ تیر ۱۴۰۴ + جدول

جزئیات جدید از حملۀ اسراییل به جلسۀ شورای‌عالی امنیت ملی با حضور پزشکیان / پای یک نفوذی در میان است؟