امروز نوبت ایران است

نواندیش: سمیرا فرخ منش- نخست وزیر ترکیه با چتری بالای سر در هوای بارانی شامگاه سه شنبه شب تهران، همراه همسر، هیات سیاسی ، چند وزیر کابینه و 50 خبرنگار ترک به هدف دیدار مسوولین کشور همسایه به ایران آمد. به گفته رسانه ها اصل مذاکرات سران دو کشور حول محورهای مناسبات اقتصادی ( کاهش بهای گاز) شکل میگیرد. تردیدی هم نیست که دو همسایه هم مرز بیش از اینها باید در فکر گسترش مناسبات دو جانبه خود باشند.


از طرفی سابقه چنین سفرهای دیپلماتیکی هم میان دو کشور کم نبوده. اما آیا اینبار هم مانند دفعات پیشین، همسایه شمال غربی ایران قصد میانجیگری های کدخدامنشانه دارد وهدفش به رخ کشیدن قدرت منطقه ای خود در پیش چشم قدرت های بزرگ جامعه بین الملل، به وسیله ایران است؟ یا شاید اینبار دست پرقدرت جریانات اخیر داخلی و خارجی، این کشور را به سمت ایران و مذاکره با ما  سوق داده است؟

از شواهد اینچنین بر می آید که تصمیم گیران سیاسی ترکیه تنها به قصد گسترش مناسبات اقتصادی به ایران نیامده و هدف آنها از این سفر قابل تامل تر از اینهاست. دلیل این مدعا را می توان در حوادثی که در سال 2013 بر دولتمردان این کشور گذشت، جستجو کرد. سالی که فضای خوشایندی بر این کشور حاکم نبود و دولت و نخست وزیرش را دچار هیجانات سیاسی متعدد کرد.

از تخریب پارک تا برکناری حزب عدالت و توسعه

زمانی که یک پارک در میدان مرکزی شهر تخریب شد، شاید کسی تصور نمیکرد عاقبت آن به تظاهرات گسترده خیابانی مردم ترکیه و سر انجام درخواست آنان برای کنارگیری حزب عدالت و توسعه  از صحنه سیاست این کشور برسد. شاید اردوغان هم ابتدا فکر میکرد قضیه با "اراذل  واوباش" خواندن این حرکت اجتماعی پایان می یابد. اما سخنان وی در جهت اینکه از هدف خود برای توسعه پارک میدان تقسیم پایین نمی آید، آتش خشم معترضین را شعله ورتر کرد و این حرکت را تبدیل به تیتر نخست رسانه های خارجی نمود و تحلیلگران داخلی و خارجی که این اتفاق را در راستای جنبش های عربی "بهار ترکی" میخواندند، به بررسی و ارزیابی جریان مذکور واداشت. این رویداد اوضاع داخلی ترکیه را تا مدتی بهم ریخت و اردوغان را مجبور به مذاکره با معترضین کرد. اما واکنش های جامعه جهانی به ورود پلیس، تهدید به دخالت ارتش، نسبت  دادن جریان به امریکایی ها و دیگر رفتارهای دولت ترکیه، برای دولتمردان قابل پذیرش نبود و به میزان قابل توجهی وجهه دیپلماتیک این کشور را در نگاه سران دیگر کشورها دچار تغییر کرد.

 
ترکیه ، سوریه ، ایران

موضع ترکیه در قبال درگیریهای داخلی سوریه که از سال 2011 آغاز شد مبدل به یکی دیگر از مناقشات موجود در این کشور گردید. از آنجا که سوریه اشتراک مرزی گسترده با ترکیه دارد، درکنار ورود پناهندگان و آوارگان سوری به این کشور، عدم دخالت در اوضاع نابسامان پیش آمده سوریه، کار آسانی نبود. اما اتخاذ رویکرد همراهی با مخالفین دولت سوریه از سوی ترکیه، برخی از کشورهای حامی بشار اسد را در مقابل این کشور قرار داد.

در آوریل ۲۰۱۲ بود که وزیر خارجه ترکیه طی سخنانی وضعیت سوریه را به وضعیت بوسنی تشبیه کرده و گفته بود: «در بوسنی جامعه جهانی بیش از اندازه تعلل کرد. از همین رو بسیاری از مردم کشته شدند. در سوریه جامعه جهانی نباید چنین تعللی از خود نشان دهد. باید بی‌درنگ اقدام کنیم.»

تمامی این سخنان در کنار اقدامات نظامی ترکیه علیه سوریه و حضور تعدادی از سران نظامی مخالف حکومت دمشق در ترکیه از یک سو ، و حمایت ایران از دولت کنونی سوریه و مقابله با ترکیه در اینباره از سوی دیگر باعث شد تا همراهی یا عدم همراهی ترکیه و ایران خود مبدل به موضوعی منطقه ای گردد. با وجود همه این احوالات تا چندی پیش از کنفرانس اخیر ژنو2 ترکیه با چرخشی ملموس در سیاست خارجی خود اذعان کرده بود که بدون همکاری ایران معضل سوریه حل نمی شود و خواهان رفع این مشکل به شکلی شد که "خیر همگان" در آن باشد!

 
بحران اقتصادی ترکیه ای-ایرانی

اما شاید در این میان اساسی ترین بحرانی که در سال گذشته دامن دولت ترکیه را گرفت، جنجال گسترده اقتصادی در این کشور بود که کار را به دستگیری شمار زیادی از دولتمردان، نمایندگان ، وزرای کابینه و فرزندان آنها و حتی پسر رجب طیب اردوغان کشاند. اتفاقی که باز هم سوژه اصلی رسانه های بین المللی شد و چشمان تحلیلگران را به سمت خود باز کرد.

این اتفاق که باعث شد 10 وزیر جدید توسط نخست وزیر به کابینه معرفی شود، ارتباط مستقیم با چندین ایرانی نیز پیدا میکرد و فصل جدیدی در روابط ایران و ترکیه به حساب می آمد. از یک سو پای دولتمردان ترک در میان بود و از سوی دیگر دست فعالین اقتصادی ایرانی در کار بود. اردوغان طبق معمول در ابتدای کار آن را "توطیه دشمنان" لقب نهاد، اما با شروع تظاهرات در استانبول و آنکارا و چند شهر دیگر و متعاقب آن کاهش بهای لیر ترکیه در برابر دلار آمریکا وخامت اوضاع افزایش یافت و اردوغان متوجه کاهش آشکار محبوبیت حزب متبوع خود در کشور شد.

...

تمامی این احوالات نشاندهنده اوضاع نه چندان خوشایند کشور اردوغان است که او را به این صرافت واداشته تا با اتخاذ از راهکارهای دیپلماتیک، اوضاع را به شکلی مناسب هدایت کند . نباید فراموش کرد با وجود برخی ناکامی های سیاسی و منطقه ای یک سال اخیر ترکیه، اردوغان نخست وزیری است که از درجه عملگرایی بالا در امور مربوط به توسعه اجتماعی و معادلات سیاسی برخوردار است. به همین خاطر باید از او انتظار داشت تا در موقعیت های بحرانی ، از رویکرد "چانه زنی مستقیم و غیرمستقیم" بهره کافی ببرد.

با توجه به موارد ذکر شده در حال حاضر ترکیه از وجهه بین المللی شایسته ای همچون گذشته برخوردار نیست. این در حالیست که ترکیه زمانی در نقش میانجی برطرف کننده مشکلات هسته ای ایران فرو رفته بود و قصد داشت بازیگری باشد که در عرصه جهانی "ریش سفیدی دیپلماتیک" از خود نشان داده و ایران و 1+5 را کنار همدیگر قرار دهد. اما تفاوت شرایط امروز با گذشته  باعث شده تا اردوغان با هیاتی بلند پایه به ایران سفر کرده تا از یک سو از قافله غربیان و گرایش به سمت ایران عقب نماند و از سوی دیگر نظر ایران را برای حل معضل سوریه جلب کرده و همچنین در زمینه فساد مالی که حیثیت سیاسی دولتش را نشانه رفته با ایران مشورت نموده و در عین حال خود را دوست کشوری نشان دهد که چندین ماه است وجهه شایسته تری نسبت به قبل در دهکده جهانی برای خود ساخته است.

بی تردید تیم هوشیار سیاست خارجی کشور، این مقوله را مورد توجه قرار خواهند داد که ایران و ترکیه در سایه معادلات برابر میتوانند به پاسخهای مشترک سازنده ای دست یابند و امروز که روی خوش عرصه بین الملل روبه ماست، نوبت ایران است که به دور ازهرگونه هیجانات سیاسی، وجهه "بهبود دهنده" خود را به جهانیان نشان دهد.