اردوغان و سياست تهاجمي در خاورميانه

سيامک کاکايي

ترکيه و مشخصا شخص رجب طيب اردوغان در سال جاري با فرازوفرودهاي جدي مواجه شد که اين شرايط را مي‌توان در حوزه داخلي و همچنين سطح بين‌الملل بررسي و ارزيابي كرد. در صحنه داخلي آنچه بيشتر از هر موضوع ديگري جلب توجه کرد، برگزاري يک رفراندوم پرحرف‌وحديث بود که در نتيجه اين همه‌پرسي، رأي به اصلاحات قانون اساسي تأييد شد که اين براي اردوغان به منزله يک پيروزي بود، چون بنا بر خواسته رئيس‌جمهوري ترکيه، تغيير در قانون اساسي موجب تغيير در ساختار سياسي اين کشور بود تا از اين به بعد سيستم پارلماني به شبه‌رياستي تبديل شود تا از اين طريق اختيارات رياست‌جمهوري افزايش پيدا کند تا اردوغان بتواند بيش از پيش در مناسبات مختلف ورود کند. چون پيش از اين اتفاق، در ترکيه رئيس‌جمهور با وجود اينکه شخص اول به حساب مي‌آمد، بسياري از اختيارها را در دست نخست‌وزيري مي‌ديد که قدرتش را به واسطه رأي پارلمان به دست می‌آورد.

اما از اين به بعد براي شخص اردوغان به اين دليل که قرار است انتخابات رياست‌جمهوري برگزار شود، از اهميتي فوق‌العاده برخوردار است تا بتواند در شرايطي همچنان رئيس‌جمهور بماند که بر اساس قانون جديد، رياست‌جمهوري دامنه اختياراتش را بيش از پيش مي‌بيند و خب! طبيعي است که اردوغان در دولت احتمالي آتي‌اش، فضا را براي عملياتي‌کردن آنچه در ذهنش مي‌گذرد، فراهم خواهد ديد. همچنين تغييرهايي هم در حوزه قوه قضائيه در ارتباط با افزايش شمار نماينده‌هاي مجلس به وجود آمد. به هر حال همچنان بسياري از بندهاي قانون اساسي ترکيه با نقدهايي اساسي در داخل اين کشور مواجه است. به‌خصوص دو گروه قومي و مذهبي کردها و علويان به مواد زيادي از قانون اساسي ايراد دارند و بر اين اعتقاد هستند موادي که اصلاح شد، نتوانست خواسته آنها را از منظر حقوق مدني و آزادي‌هاي ديني و قومي مورد توجه قرار دهد. مسئله دوم در صحنه داخلي ترکيه افزايش مقابله و برخورد با ناراضيان داخلي در سطوح مختلف است و همچنين کردها و برخي از سياسي‌ها در تنگنا قرار دارند که نشان مي‌دهد دولتمردان اين کشور همچنان کودتاي ٢٠١٦ را در تصميم‌گيري‌هايشان مدنظر قرار مي‌دهند تا بتوانند از اين طريق با مخالفانشان به رويارويي بپردازند. در صحنه بيروني هم شرايطي را که پيش آمد مي‌توان به چند دسته تقسيم کرد؛ يکي از آنها در محيط منطقه‌اي است که در سال جاري، ترکيه در ارتباط با بحران سوريه ابتدا کوشيد كه بتواند به طريقي به مواضع ايران و روسيه نزديک شود و به همين دليل در نشست‌هاي سه‌جانبه مربوط به بحران اين کشور عربي سعي کرد حضوري مفيد و تأثيرگذار داشته باشد. اين سياست بعد از آن انجام شد که تغييراتي ميداني در سوريه در راستاي تثبيت نظام سياسي اين کشور پديد آمد و ترکيه هم هم‌زمان تلاش کرد به صورت کج‌دارومريز به سياست‌هايش در ارتباط با اين بحران ادامه دهد.

اما در ماه‌هاي پاياني سال جاري بعد از آنكه نگراني‌هاي ترک‌ها نسبت به افزايش تحرکات کردهاي سوريه بالا رفت، ترکيه در ارتباط با عفرين، شهر مرزي در شمال سوريه که کردنشين است، با تجهيز شبه‌نظاميان طرفدار خودش در سوريه وارد عمليات نظامي شد و در واقع تلاش کرد تا بتواند از اين منظر دغدغه‌هاي امنيتي و سياسي خودش را در رابطه با کردهاي سوريه کاهش دهد. استقرار نيروهاي چندده هزارنفري در مرزهاي ترکيه نيز بهانه‌اي براي آنكارا شد تا روي نظامي‌گري خود را در سوريه نمايان كند و اين‌طور شد که سياست تهاجمي اين کشور در اين نقطه از منطقه جدي‌تر شد و به همين دليل با اينکه آنكارا در نشست‌هاي چندجانبه شرکت مي‌کرد، اما اردوغان همچنان درباره کناره‌گيري بشار اسد بحث مي‌کرد تا مشخص شود رويکرد ترکيه درباره تغيير نظام سياسي به تغيير در دولتمردان تغيير کرده است. موضوع ديگري که در ارتباط با تحولات ترکيه قابل‌توجه است، اين است که سياست خاورميانه‌اي اين کشور در حال خروج از وضعيت «گنگ»ي است و آنكارا تلاش دارد رويکرد تهاجمي داشته باشد‌ و اين در حالي است که نوع ارتباط اين كشور با عربستان، تعاملي است./سالنامه شرق

گزارش خطا