آرامگاه‌ بزرگان قزوین از حمدلله مستوفی تا اویس قرنی

شهر قزوین مهد ادبا، عارفان و دانشمندان بوده و نخبگان بسیاری از این سرزمین کهن برخاسته و هر یک توانسته‌اند با خلق آثار و اقدامات ارزشمند، تأثیر بسزایی در پیشبرد فرهنگ ملی داشته باشند.

به گزارش ایسنا، مقبره بسیاری از بزرگان در شهر قزوین قرار دارد که همه ساله میزبان مسافران و علاقه‌مندان بوده است؛ در این گزارش آرامگاه چند تن از بزرگان این دیار معرفی‌شده است.

آرامگاه رئیس المجاهدین

شادروان میرزا حسن شیخ‌الاسلام فرزند مرحوم میرزا مسعود شیخ‌الاسلام از علمای طراز اول قزوین در عهد ناصرالدین‌شاه است که رهبری آزادیخواهان و مشروطه‌طلبان خطه قزوین را بر عهده داشت و به دنبال مجاهدات و جان‌فشانی‌های فراوان در براندازی نظام استبدادی و فتح تهران، لقب «رئیس المجاهدین» یافت و در شب عرفه سال ۱۳۳۶ قمری درگذشت.

وی برای خود آرامگاهی به همراه آب‌انبار و چند اتاق در ۲۵ کیلومتری جاده قدیم «قزوین – تهران» بنا و موقوفاتی ازجمله یک کاروانسرا و مقداری زمین برای آن تعیین کرد تا از محل عایدات آن‌ها وسایل پذیرایی رایگان از رهگذران و مسافران در اتاق‌های آرامگاه فراهم شود.

این بنا به‌صورت مستطیلی با طول ۱۵ و عرض 12.60 متر در دوطبقه ساخته‌شده است. آب‌انبار و سرداب در قسمت زیرین قرار دارد و محل مقبره در طبقه بالا به مرکزیت اتاق چهارگوشی با طول ضلع 4.20 متر واقع‌شده است. در وسط هریک از اضلاع چهارگانه این اتاق، طاق‌نمایی با قوس نعل اسبی ایجاد شده که طاق‌نمای شمالی و جنوبی به دو ایوان و شرقی و غربی به دو راهرو راه می‌یابند.

در چهارگوشه مقبره چهار اتاق قرار دارد که با قوس گهواره‌ای شکل پوشش پیدا کرده‌اند و گنبدی مدور برفراز اتاق مرکزی ساخته‌اند که با کاشی‌های رنگین تزیین‌شده است. همسر رئیس المجاهدین را نیز در همین مکان به خاک سپرده‌اند.

مقبره شهید ثالث

مزار فقیه اصولی و مجتهد پرآوازه قرن سیزدهم، مرحوم ملأمحمدتقی برغانی معروف به شهید ثالث که در سال ۱۲۶۳ هجری قمری در محراب عبادت به دست پیروان فرقه بابیه به شهادت رسید در شهر قزوین قرار دارد.

بنای مسجد مقبره را به دوران آق قویونلوها نسبت می‌دهند، ولی ایوان مجاور قاجاری است.

سنگ‌قبر شهید ثالث شاهکاری از خوشنویسی، نقاشی و حکاکی هنرمندان به‌ویژه ملک محمد قزوینی محسوب می‌شود.

آرامگاه ملأ خلیلا

مقبره دانشمند، فقیه و مفسر مشهور دوره صفویه ملأخلیل بن غازی قزوینی (متوفی ۱۰۸۹) و سه فرزند وی سلمان، احمد و ابوذر در جوار مدرسه وی قرار دارد.

بنای باقی‌مانده از مدرسه پرشکوه وی که روزگاری محل حضور دانشمندانی نامی همچون فیض کاشانی، شیخ حر عاملی، ملأ رفیعای واعظ و آقا رضی بوده و هم‌اکنون در اختیار بنیاد ایران‌شناسی شعبه استان قزوین است.

کافر گنبد

این بنا که بروی صفحه‌ای وسیع به‌صورت برجی هشت‌ضلعی با ازاره سنگی و دیواره‌های آجری ساخته‌شده در شمال روستای نیاق قرار دارد و با سه ورودی شمالی، شرقی، غربی که فعلاً مسدود است به داخل برج می‌پیوندد و ضلع جنوبی آن را محرابی ساده تشکیل می‌دهد.

در وسط هر ضلع از داخل بنا طاق‌نمایی به شکل قوس تیزه دار ساخته‌اند که نسبت به سطح اضلاع هشت‌ضلعی برجسته‌ترند. بقایای پوشش گنبد مدوری که به کمک طاق‌نماها و پا باریک‌ها شکل‌گرفته وجود دارد و احتمال داده می‌شود که پوشش دوم آن مخروطی بوده است. به نظر می‌رسد این بنا از آثار دوره سلجوقی و مدفن یکی از بزرگان اسماعیلیان باشد.

مقبره پیر تاکستان

در کناره جنوب شرقی شهر تاکستان برجی آجری از بناهای دوره سلجوقی برجای‌مانده که به نام مقبره پیر شناخته می‌شود. این آرامگاه یک چهارطاقی است که هر ضلع آن در خارج 6.50 متر و از داخل 4.40 متر است.

متأسفانه از تزئینات فراوان و کهن این بنا تنها دو رج طاق‌نماهای کوچک سه کولی تزیینی باقی‌مانده که به کمک آجرکاری خفته و رفته ایجادشده و از بندکشی‌های نقش‌دار برخوردار است. گنبد بنا که دوپوش و مخروطی بوده در اثر تعمیرات تغییر شکل یافته که به کمک چهار فیل پوش واقع در کنج‌ها و طاق‌نماهای میان آن‌ها و سپس کاربندی‌های شبه طاق‌نمای کوچک که بین هر فیل پوش و طاق‌نمای بزرگ ایجادشده بر پا گشته است و در داخل آن‌ها نیز با آجرچینی، طرح‌های هندسی ازجمله صلیب شکسته به وجود آورده‌اند.

سلطان ویس

مقبره‌ای سنگی که بر فراز کوه «اله تره» واقع در پشت روستای الولک ۱۵ کیلومتری شمال قزوین است. سلطان ویس، سلطان اویس و سلطان قیس خوانده می‌شود. بعضی از مورخین اهل سنت برآن‌اند که «اویس قرنی» در نبرد با دیلمیان مستقر در کوه‌های شمال قزوین به شهادت رسیده است.

حمدالله مستوفی در «تاریخ گزیده» حضور وی را در قزوین «به گاه غزو با دیلم» تأیید کرده، در نزهه القلوب آورده است «در شمال قزوین است و کوه بلند با دیگر جبال این دیار پیوسته و در آنجا مسجدی است که قدوم اولیا فراوان رسیده است. دعا را آنجا اجابت بوده و دو مـحـراب است و در عجــایب المخلوقات آمده و عوام نیز گویند که مزار اویس قرنی رضی‌الله‌عنه در آنجاست. بر قله کوه بر آن روی که بر رودبار است پیوسته برف باشد.»

این مقبره از بیرون، معرف یک برج هشت‌ضلعی به ارتفاع ۶ متر است که طول هر ضلع در داخل ۲ و در خارج ۳ متر است. ورودی اصلی که دارای قوسی در قسمت بالا و پنجره‌ای نورگیر در بالاتر است از جانب شرق باز می‌شود و محرابی در دیوار جنوبی مقبره جاسازی‌شده که جز طرحی به‌صورت مقرنس در بالای فرورفتگی آن تزیین دیگری ندارد. دو تالار که عرض هر یک ۳ متر و طولشان 8.60 متر در جهت شمالی جنوبی به‌موازات یکدیگر در قسمت جنوب مقبره ساخته‌شده و به هم راه دارند به‌وسیله دالان سرپوشیده باریکی به بنای مقبره ملحق گشته‌اند.

محراب دیگر بنا در جنوب تالار شرقی قرار دارد و هر تالار دارای تعدادی طاقچه و درگاهی با قوس تیزه‌دار یا نعل اسبی است. مصالح به‌کاررفته برای برپاساختن این بنا و گنبد خوش‌تناسب آن، تنها سنگ‌های لاشه کوه است که به‌هیچ‌وجه تراش داده نشده‌اند. علاوه بر هنر معماری آنچه بر اهمیت بنا افزوده، مشکل انتقال آب موردنیاز بنایی از دره‌های عمیق پایین کوه به بالای آن است که از عشق و ایمانی راستین حکایت دارد.

آرامگاه حمدالله مستوفی

مقبره حمدالله مستوفی نویسنده و تاریخ‌نگار معروف سده هشتم (تولد ۶۸۰- وفات حدود ۷۵۰) و مؤلف تاریخ گزیده، نزهه القلوب و ظفرنامه از آثار دوره ایلخانی است. مزار در محله ملک‌آباد قزوین، در سردابی واقع‌شده که بر روی آن بنایی به شکل مربع ساخته‌اند که پیش از گنبد به هشت‌ضلعی مبدل شده و دورتادور آن مقرنس‌کاری است.

گنبد فیروزه‌ای مخروطی آن و کتیبه‌ای که به خط ثلث به معرفی پدران و آثار مستوفی اشاره‌شده این بقعه را از سایر آثار تاریخی شهر ممتاز کرده است.

آرامگاه‌های سنگی حسن‌آباد و شاه کوه

در گورستان قدیمی دامنه شاه کوه و روستای حسن‌آباد که در کنار شاهرود واقع‌شده سه بنای سنگی وجود دارد که به دوران پیش از اسلام منسوب است. آرامگاه سنگی حسن‌آباد بر پایه مکعب مستطیلی به طول 5.80 و عرض 4.50 متر بناشده و گنبدی مخروطی شکل به ارتفاع ۴ متر را به وجود آورده که شکل آن از داخل به‌صورت هرم است.

ضخامت پایه دیوار بنا حدود یک متر و ضخامت دیوار گنبد ۳۰ سانتی‌متر است و مصالح به‌کاررفته در آن سنگ‌های قلوه و لاشه با ملات است. در ورودی بقعه در جانب جنوب شرقی قرار دارد که به‌صورت قوس شکسته پیکانی شکل تعبیه‌شده و بر بالای آن نیز پنجره چهارگوش کوچکی به‌عنوان نورگیر قرار دارد.

فرم و مصالح دو آرامگاه شاه کوه هم شباهت بسیاری با بنای حسن‌آباد دارد ولی از تکامل و ظرافت بیشتری برخوردار است.

گزارش خطا