دين رحماني را در انقلاب اسلامي نشان دهيم

مصطفي محقق داماد

فصل مميز و امتياز مهم انقلاب اسلامي ايران در اين است كه يك مرجع تقليد در راس آن قرار داشت. به تعبير ديگر آنچه انقلاب را به وجود آورد مرجعيت شيعه بود كه به تدريج در رهبري حضرت امام خميني (رضوان الله عليه) خلاصه شد. بنابراين روحانيت در پيشاپيش اين انقلاب حركت كرد و در آخر هم تقريبا همه احزاب رهبري امام خميني را پذيرفتند. از سوي ديگر فكر مي كنم يكي از مشكل ترين و پيچيده ترين تئوري هاي حكومت كه در دنيا ممكن است انجام شود حكومت ديني در قالب شيعي است. به اين دليل سخت است كه وقتي رييس يك حكومت كه از طريق انتخابات يا كودتا انتخاب شده باشد، يك حرفي بزند از او مستندي نمي خواهند. نهايتا اگر دموكرات باشد به او مي گويند بايد در حدود اختياراتش حرف بزند اما وقتي رييس حكومت فقيه باشد و حكومتي بر پايه فقه شيعي تشكيل بدهد هر كلمه يي كه مي گويد، هر مطلبي كه مي نويسد و هر پيامي كه مي دهد تمام اينها يك فتواست و بايد مستند به منابع فقهي باشد. لذا امروز بيش از گذشته ما نياز جدي به تبيين آرا و انديشه هاي فلسفي و عرفاني امام خميني (ره) داريم چرا كه يكي از افرادي كه در دوره معاصر به مساله اهداف دين در علم اصول پرداخت.

امام خميني (ره) است. دانشي در بستر تاريخ اسلام به نام «اصول فقه» رشد كرد كه در نسبت سنجي با آنچه در غرب به نام «فلسفه حقوق» يا «فلسفه حقوقي» وجود دارد، به نظرم «عموم و خصوص من وجه» است. بسياري از مباحث ابداعي در علم اصول است كه در فلسفه غرب مطرح نشده است و نيز مسائلي در فلسفه حقوق معاصر وجود دارد كه مي توان در اصول آن را مطرح كرد. يكي از مباحثي كه در اصول فقه مطرح مي شود اين است كه دين اهدافي دارد.

برخلاف اشاعره، معتزله معتقدند- شيعه نيز پيرو اين تفكر است- كه كليه احكام اسلامي تابع مصالح و مفاسد واقع است و هر حكم شرعي مصلحتي دارد. امام در كتاب البيع با تبيين آيه حرمت ربا تاكيد مي كند كه هدف احكام ديني ظلم نكردن، عدالت، مهرباني و… است. ايشان معتقد است كه ربا از مصاديق ظلم است. خداوند با حرام خواندن ربا مصداق ظلم را براي ما بيان كرده است. امام با استناد به آيه حرمت ربا تاكيد مي كند كه هدف دين اين است كه ظلم اتفاق نيفتد و معيار براي ما در احكام شرعي اهداف دين است. ما بايد به اهداف دين برسيم تا ظلم در جامعه نباشد. هدف دين رحم، عدالت، مهرباني و… است. احكام، اهداف دين هستند و اصل عدالت، اصل مهرباني، اصل يسر و… اصول پيش فقهي دين است و فلسفه شريعت در قضيه ربا «عدالت» است. اي كاش در آثار امام تحقيق صورت مي گرفت كه ايشان در كدام بحث ها به مذاق شريعت تمسك جسته است، زيرا زيربناي فكر امام در همين نكته است و عمده فتاواي و نظريات ايشان بر همين مبناست. «تاثير زمان و مكان و بر اجتهاد» هم در همين نظريه ريشه دارد. به نظر مي رسد تمام بنيان تئوري ولايت فقيه ايشان از همين مبحث است زيرا مي گويند كه شريعت را خداوند فرستاده است تا پياده و اجرا شود و لي بايد به اهداف شريعت پي برد. هدف شريعت وصول به مكارم اخلاقي است. به قول خود ايشان هدف شريعت تخلق به اخلاق الهي است. يكي از صفات ذاتي خداوند رحمانيت و رحيميت است. ما بايد برجنبه رحماني دين اهتمام كنيم و جامعه انقلابي را به اين سوي رهنمون شويم.

*اعتماد

گزارش خطا