گام اول، مصالحه با ایران

فرید زکریا

مطلب زیر یادداشتی است که از فرید زکریا در روزنامه واشنگتن پست انتشار یافته است. نظر به اهمیت این یادداشت (و نه تایید محتوای آن) و انتشار ناقص آن در رسانه های داخلی، از سوی سرویس بین المللنواندیش، این مطلب که تحت عنوان «گام اول، مصالحه با ایران» منتشر شده در ادامه می آید:

نواندیش: پس ازامضای توافق نامه موقت میان ایران و قدرت های بزرگ درباره برنامه هسته ای این کشور،توقعات بسیار افزایش پیدا کرد. طی هفته گذشته، پس از آنکه مقامات ایران اظهارات علنی تندی را بیان کردند، نخست وزیر اسرائیل بنیامین نتانیاهو مجدداً بر مخالفت خود با هر گونه توافق احتمالی با ایران تأکید کرد و بالاخره بخاطر وجود نوعی بدبینی مشترک میان برخی سناتور های صاحب نفوذ، سطح توقعات نسبت به توافقات آینده شدیداً کم تر شده است. البته این بدان مفهوم نیست که دستیابی به توافق نهایی با ایران ناممکن شده بلکه به مفهوم آن است که هر دو طرف، یعنی تهران وغرب، لازم است تفکری خلاقانه درباره چگونگی پرکردن فاصله موجود در پیش گرفته و مسیری برای دور زدن مانع اصلی که در داخل قلمروهای آنها وجود دارد، بیابند.

اظهاراتی که وزیر امور خارجه و رئیس جمهور ایران بیان کرده اند همه نگاهها را به آنها جلب کرده است. محمد جواد ظریف، وزیرامور خارجه ایران در گفتگو با جیم شاتو، از شبکه تلویزیونی سی ان ان گفت برخلاف ادعاهای واشنگتن، ایران با بر چیدن هیچ چیزی موافقت نکرده است. حسن روحانی رئیس جمهور ایران نیز در مصاحبه ای با من در شبکۀ سی.ان.ان، تاکید کرد که کشورش هیچ یک از سانتریفوژ های موجود خود را از بین نخواهد برد. او همچنین یادآوری نمود که ایران راکتور آب سنگین اراک را نیز نخواهد بست. ادامه کار راکتور آب سنگین اراک مسئله ای است که درباره آن اختلاف نظر جدی با غرب وجود دارد. زیرا غرب نگران آن است که این تأسیسات می تواند پلوتونیوم لازم را برای ساخت بمب اتمی تولید کند.

در واقع می توان گفت که ایران و آمریکا بطور اصولی و بنیادی درخصوص یک توافق نهایی قابل قبول برای طرفین برداشت های متفاوتی دارند. بر اساس گفتگوهایی که با روحانی و دیگر مقامات ایرانی داشته ام، احساس من این است که دیدگاه ایران در باره حل برنامه هسته ای ایران ناظر بر این رویکرد می باشد که این کشور تلاش خواهد کرد تا با ارائه شواهد کافی به جهان اطمینان دهد که برنامه هسته ای این کشور ماهیت غیر نظامی و نه نظامی دارد. این به آن مفهوم است که این کشور اجازه خواهد داد تا بازرسی های سرزده بی سابقه ای از تمامی تأسیسات این کشور انجام شود. این روند از هم اکنون آغاز شده است. براساس توافقنامه موقت میان طرفین، بازرسی های بین المللی شامل کارخانه های تولید سانتریفیوژ، معادن و دیگر مراکز هسته ای ایران خواهد بود.

پس از تقریباً یک دهه، برای اولین بار بازرسی ها به معادن ایران نیز کشیده شد.با این حال مقامات ایرانی مصمم هستند تا هیچ محدودیتی را درمورد برنامه هسته ای خود نپذیرند. آنها بیشتر اوقات به مفاد معاهده منع گسترش هسته ای استناد می کنند که بزعم آنها حق غنی سازی اورانیوم بدون هر محدودیتی برای تولید برق را به این کشور می دهد. واقعیت این است که در متن ان .پی تی هیچ اشاره ای به غنی سازی نشده است. بسیار از کشورهای دارای نیروگاه های برق هسته ای، اصولا غنی سازی اورانیوم ندارند اما برخی هم دارای فرایند غنی سازی هستند و همین امر به ایران اجازه می دهد تا بطور منطقی ادعا نماید که کلیه فعالیت های غنی سازی این کشور تاکنون مجاز و قانونی بوده است. تنها ملاکی که ان.پی.تی در مورد این فعالیت ها به آن تاکید دارد این است که همه فعالیت های اتمی می بایست برای مقاصد صلح آمیز باشد.

برداشت آمریکا به توافق نهایی با ایران کاملا متفاوت است و برگرفته از این نگاه است که ایران باید گام های ویژه ای برای ایجاد اعتماد در مورد صلح آمیز بودن برنامه هسته ای خود بردارد. چنین گام هایی به ایران اجازه خواهد داد تا در سطحی محدود و نمادین (تا 5 درصد) غنی سازی کند. به این ترتیب، زمان لازم برای تولید اورانیوم موردنیاز برای تولید سلاح هسته ای طولانی خواهد شد. فراتر از این سطح، تهران باید هزاران سانتریفوژ موجود خود را منهدم کرده و نیز راکتور آب سنگین خود را تعطیل نماید. در حقیقت واشنگتن خواستار آن شده که مدت زمان لازم میان برنامه غیر نظامی و نظامی احتمالی ایران را طولانی تر کند.

بر اساس آنچه گفته شد لازم است هر دو طرف درباره نگرانی های اصلی خود به طور جدی همفکری کنند. مقامات ایران می باید با این واقعیت کنار بیایند که با کشورشان به دلایلی کاملاً منطقی به شکل متفاوتی برخورد می شود. ایران برنامه ای دارد که مشکوک است(!). به دیگر معنا این کشور سرمایه گذاری زیادی برای تولید میزان اندکی از برق انجام داده است.

متقابلا واشنگتن لازم است بداند هرچند در زمینه بازرسی ها امتیاز های قابل ملاحظه ای دریافت کرده اما درباره عقب راندن برنامه هسته ای ایران امتیازاتی که کسب می نماید، چندان چشمگیر نیست. اگر واشنگتن مطمئن است که ایران تنها 6 تا 9 ماه زمان برای دستیابی به سلاح هسته ای فاصله داشته (!) در آن صورت دستاورد چشمگیری کسب نموده اما اگر تهران بازرسان آژانس را این کشور اخراج کند شرایط بلافاصله تغییر خواهد کرد و دیگر ضرورتی ندارد که آمریکا برا ی واکنش نشان دادن به ایران شش ماه دیگر صبر کند.

می توان به صورت خلاقانه توافقاتی را انجام داد که بر بسیاری فاصله ها پل بزند. کالین کاهل، از دانشگاه جورج تاون و جوزف سیریسیون از بنیاد پلوف شیرز که هر دو بر روی این موضوع تحقیق می کنند، به من یادآور شدند که می توان بدون اوراق کردن سانتریفوژهای ایران آنها را تعطیل کرد. در واقع، ایران بیش از 19800 سانتریفوژ دراختیار دارد اما کمتر از نیمی از آنها فعال و عملیاتی هستند. به نظر می رسد عملا چنین توافقاتی صورت گرفته است. ایران همواره گفته ذخیره اورانیوم 20 درصدی خود را به خارج از کشور نخواهد فرستاد اما به موجب توافق نامه موقت این کشور موافقت کرده که اورانیوم 20 در صد غنی شده خود را خنثی یا اکسیده کند. ایران همچنین می تواند راکتور هسته ای اراک را فعال نگهدارد اما آنرا از راکتور آب سنگین به راکتور آب سبک تغییر کابری دهد.

من از دیدار با روحانی و ظریف به این نتیجه رسیده ام که آنها میانه رو هایی هستند که خواستار انضمام ایران به جامعه جهانی اند. به عنوان مثال، روحانی به من گفت که ظرف ماه های آینده موسوی و کروبی از حصر خارج خواهند شد. با این وجود من مطمئنم که آنها با محدودیت هایی نیز روبرو هستند. همین حرف در مورد دولت اوباما نیز صادق است بنابر این بهتر است طرفین، از داخل کشورهای خود زمینه را برای انجام توافق نهایی آماده کنند و امیدوار باشند همانطوری که گفتگوها در ژنو به توافق انجامیده در داخل کشورهایشان نیز به مصالحه برسند..

خبرهای مرتبط