تحلیل متخصصان دانشگاه ‌هاروارد درمورد خروج "آمریکا از برجام"

با خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق هسته‌ای، موج گسترده انتقاد از این تصمیم ترامپ و حمایت از برجام شدت گرفته ‌‌است. این واکنش‌ها تا آنجا پیش رفته که نشریه فارن پالیسی گزارش داد که ریچارد جانسون، کارشناس ارشد اشاعه هسته‌ای در وزارت امور خارجه ایالات‌متحده از سمت خود استعفا کرده است. همزمان خبرگزاری رویترز گزارش داد که شرکت‌های اروپایی در حال لابی‌گری برای محافظت از شراکت تجاری خود با ایران هستند. یک روزنامه آلمانی هم خبر داد که وزیر دارایی آلمان به دنبال مستثنی کردن شرکت‌های این کشور از تجارت با ایران است.

با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، تلاش‌های حفظ برجام شدت بیشتری گرفته است. از سفر فشرده ظریف به چین، روسیه و اروپا، تا تلاش بزرگ‌ترین اقتصادهای اروپایی برای حفاظت از سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های خود در ایران.

به گزارش دنیای اقتصاد، در این میان اما آمریکا گفته است با شروع تحریم‌های آمریکا، سرمایه‌گذاری اروپا در ایران کاهش خواهد یافت و اقدام بعدی هم مذاکره با شرکای اروپایی برای پاسخگو کردن رفتارهای منطقه‌ای ایران است. به گزارش خبرگزاری «رویترز»، بزرگ‌ترین اقتصادهای اروپایی برای حفاظت از سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های خود در ایران در حال لابیگری هستند و تلاش می‌کنند - پس از خروج واشنگتن از برجام و تهدید به اعمال تحریم علیه شرکت‌های اروپایی - توافق هسته‌ای با ایران را زنده نگاه دارند. آلمان و فرانسه روابط تجاری چشمگیری با ایران داشته‌اند و همچون انگلیس، می‌خواهند به توافق هسته‌ای پایبند بمانند. بنابراین وزرای خارجه این سه کشور قصد دیدار در روز سه‌شنبه برای گفت‌و‌گو در این خصوص را دارند. این بخشی از تلاش‌های دیپلماتیک در بالاترین سطح رهبران اروپا برای جلوگیری از فروپاشی توافق هسته‌ای با ایران است.

در راستای همین تلاش‌ها، روز جمعه «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان با «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه گفت‌وگو کرده و «ترزا می» نخست‌وزیر انگلیس هم با «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری آمریکا تماس گرفته است. سخنگوی نخست‌وزیر انگلیس اعلام کرد: «ترزا می و ترامپ توافق کرده‌اند تا هیات‌‌هایی از دو کشور در این باره صحبت کنند.» او افزود: «ترزا می در این گفت‌و‌گو تاکید کرده است که انگلیس و شرکای اروپایی آن سخت متعهدند که توافق هسته‌‌ای با ایران، به‌عنوان بهترین راه برای عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌‌ای همچنان پابرجا بماند.» همزمان فرانسه در موضع‌گیری تندی اعلام کرده که اروپا نباید هزینه تصمیم آمریکا را بپردازد. «برونو لو میر» وزیر اقتصاد و دارایی فرانسه گفته است کشورهای اتحادیه اروپا اقدامات ضدتحریمی خود را در کمیسیون اروپا تصویب خواهند کرد. او ضمن «غیرقابل قبول» خواندن تحریم‌‌های آمریکا گفته کشورها از لحاظ اقتصادی استقلال دارند و با کشورهای اروپایی نباید مثل دولت‌‌های وابسته رفتار کرد؛ دولت‌‌هایی که راه را باز می‌کنند تا آمریکا پلیس اقتصاد جهان باشد. نظرسنجی یک موسسه فرانسوی نشان می‌دهد از هر ۱۰ نفر شهروند این کشور ۹ نفر (۸۷ درصد) معتقدند تصمیم ترامپ مبنی‌بر خروج از برجام به‌خطر افزایش درگیری‌ها در جهان دامن می‌زند.

شرکت هواپیمایی ایرباس که قراردادی بزرگ برای فروش ۱۰۰ فروند هواپیما به ایران دارد، ممکن است از آغاز دوباره تحریم‌‌ها علیه تهران بیشترین لطمه را ببیند. قطعاتی از هواپیماهای ایرباس ساخت آمریکا است و به همین دلیل ممکن است شامل تحریم شود. علاوه بر این کارخانه‌های خودروسازی بزرگ ایران چون ایران خودرو و سایپا قراردادهای همکاری با پژو و رنو فرانسه دارند. توتال فرانسه، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌‌های نفتی جهان هم در صنایع انرژی و نفت و گاز ایران مشارکت گسترده دارد. همزمان دو شرکت بزرگ حمل‌و‌نقل دریایی در دنیا اعلام کردند که پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای همکاری‌های خود با ایران را مورد بازبینی قرار می‌دهند. مائرسک لاین و ام‌اس‌سی دو شرکت بزرگ حمل‌و‌نقل دریایی دنیا اعلام کردند: پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران در حال بازبینی خدمات، عملیات‌ها و روابط تجاری خود با ایران هستند تا ببینند آیا این تعاملات تحت تاثیر این اقدام قرار می‌گیرد یا نه و طبق چارچوب زمانی تعیین‌شده از سوی دولت آمریکا عمل خواهند کرد.

تلاش برای مستثنی کردن شرکت‌های آلمانی

همزمان با این تلاش‌ها، وزیر دارایی آلمان در تماس با همتای آمریکایی خود موضوع مستثنی شدن شرکت‌های آلمانی از تحریم‌های آمریکا را مورد بحث قرار داد. به گزارش «ایسنا» به نقل از روزنامه آلمانی هندلزبلات، اولاف شولتس، وزیر دارایی آلمان برای مستثنی‌ شدن شرکت‌های آلمانی فعال در ایران از تحریم‌ها، با همتای آمریکایی خود رایزنی کرد. شولتس در تماس تلفنی با استیو منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا، موضوع شرکت‌های آلمانی فعال در ایران را مطرح کرده است. هندلزبلات نوشت که وزیر دارایی آلمان در گفت‌وگو با همتای آمریکایی خود به صراحت خواستار «مستثنی‌شدن شرکت‌های آلمانی از قوانین تحریمی آمریکا» شده است.

در تحولی دیگر، روز جمعه همچنین روسیه تایید کرد که ولادیمیر پوتین، در تماس‌های تلفنی جداگانه با همتایان آلمانی و ترکیه‌‌ای خود درباره برجام گفت‌و‌گو کرده است. صدراعظم آلمان که حتی با سفر به واشنگتن شخصا تلاش کرد مانع تصمیم ترامپ برای ترک برجام شود، گفته ترک یک‌جانبه توافقی بین‌‌المللی، اعتماد به نظم جهانی را خدشه‌‌دار کرده و اکنون برای حفظ برجام «ما باید با ایران گفت‌و‌گو کنیم.» وزیر امور خارجه آلمان نیز گفت: خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران، روابط فرا آتلانتیک میان برلین و واشنگتن را مسموم کرده است. برلین زمانی که پای منافعش در میان باشد سیاستی سخت‌تر را در قبال آمریکا اتخاذ خواهد کرد. ما آماده گفت‌وگو، مذاکره و جنگ بر سر منافع‌مان در صورت نیاز هستیم و این متوجه تمام سطوح و نه فقط کاخ سفید است.

توافق ترامپ و ترزا می

در دیگر تحول، ترزا می که دولتش به‌شدت سرگرم مذاکرات برای خروج از اتحادیه اروپا (برگزیت) است، در تماسی تلفنی با ترامپ گفت‌و‌گو کرده و گفته کشورش به برجام متعهد خواهد ماند. آن گونه که دفتر نخست‌وزیری انگلیس اعلام کرده در خلال این گفت‌و‌گو دو رهبر توافق کرده‌اند برای پیشگیری از لطمه دیدن شرکت‌های غیرآمریکایی از محل آغاز مجدد تحریم‌‌ها، با هم مذاکره کنند. می در این گفت‌و‌گو مساله تاثیر بالقوه تحریم‌های آمریکا بر شرکت‌هایی که در ایران فعالیت تجاری دارند را مطرح کرد.

سفر ظریف به پکن، مسکو و بروکسل

از سوی دیگر، وزیر امور خارجه ایران از امروز یکشنبه سفر فشرده برجامی خود را از پکن آغاز می‌کند، سپس به مسکو می‌رود و در روز سه‌شنبه هم در بروکسل با وزرای خارجه اتحادیه دیدار و گفت وگو می‌کند. در همین ارتباط، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اعلام کرد محمدجواد ظریف بر مبنای دستورالعمل رئیس‌جمهوری ایران، با هدف رایزنی و تبادل‌نظر با اروپا و دیگر طرف‌های برجام و بررسی امکان تداوم برجام در صورت تضمین منافع ملت ایران، از شنبه شب سفر فشرده‌ای را به چین، روسیه و بلژیک آغاز می‌کند و در ایستگاه اول روز یکشنبه با مقامات چینی دیدار و گفت‌وگو خواهد کرد.

برجام حفظ خواهد شد

در ادامه تلاش‌ها برای حفظ توافق هسته‌ای، دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا تاکید کرد که حتی بدون حمایت آمریکا، توافق هسته‌ای ایران حفظ خواهد شد. به گزارش «ایسنا» به نقل از نشریه پولیتیکو، فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سخنانی در کنفرانس این اتحادیه، عنوان کرد: من از حسن روحانی ضمانت گرفتم که حتی در صورت خروج آمریکا از برجام و بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای علیه این کشور، ایران به برجام پایبند بماند. مقامات عالی ایران پس از خروج ترامپ از برجام تاکید کردند که ایران تنها در صورتی به برجام پایبند خواهد ماند که سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان به کشورمان در رابطه با تامین منافع ایران در برجام تضمین دهند. موگرینی تاکید کرد: ما مصمم هستیم تا این توافق بین‌المللی را حفظ کنیم. موگرینی با اشاره غیرمستقیم به دونالد ترامپ در سخنان خود گفت: به نظر می‌رسد داد و فریاد، توهین و تخریب همه آن چیزی که به دست آمده است به بخشی از رفتار زمان کنونی تبدیل شده است؛ در حالی که تغییر به معنای آن است که با حفظ توافقات گذشته به‌دنبال توافقات جدید بود، این نوع رفتار مشکل ما را حل نخواهد کرد.

تحلیل متخصصان دانشگاه ‌هاروارد

در واکنش به خروج آمریکا از برجام؛ متخصصان امنیت ملی- هسته‌ای- منطقه‌ای مرکز بلفر دانشگاه ‌هاروارد که طی سال‌های گذشته وضعیت هسته‌ای ایران را ارزیابی می‌کردند نسبت به این اقدام واکنش نشان دادند. گراهام آلیسون استاد مدرسه دولتی جان اف کندی با بیان اینکه خروج آمریکا از برجام گزینه بدی بود، گفت: توافق هسته‌ای نه تنها پیشرفت هسته‌ای ایران را متوقف کرد بلکه همچنین شدیدترین رژیم بازرسی علیه این کشور شکل گرفت تا جلوی هر گونه تقلب را بگیرد. ارنست مونیز وزیر سابق انرژی آمریکا با بیان اینکه حفظ توافق هسته‌ای ایران در راستای منافع ملی آمریکا بود، ابراز کرد: ترامپ با این اقدام شکاف عمیقی بین آمریکا و متحدان ما ایجاد خواهد کرد. نیکولاس برنز، دیپلمات ارشد بازنشسته آمریکا و استاد دانشگاه ‌هاروارد نیز افزود: «تصمیم دونالد ترامپ برای خروج از توافق ما را نزد متحدان اروپایی خود منزوی خواهد کرد و همچنین گروه‌های تندرو را در تهران تقویت می‌کند.»

کاهش سرمایه‌گذاری اروپا در ایران

تلاش‌ها برای حفظ برجام در شرایطی است که مشاور امنیت ملی کاخ سفید که چهره‌ای شناخته شده در ضدیت با ایران است، پیش‌بینی کرده که با شروع دوباره تحریم‌های آمریکا علیه ایران، کشورهای اروپایی سرمایه‌گذاری در این کشور را کاهش خواهند داد. جان بولتون در مصاحبه با بخش انگلیسی «Voice of America» درباره خروج از برجام گفت: «رئیس‌جمهور ترامپ در کارزار انتخاباتی خود گفت که هدف او آن است که اولویت را منافع ملی آمریکا قرار دهد. به نظر من این موضوع، مشخصه اقدامات او در بیش از یک‌سالی است که در منصب بوده است. مشکلات بسیاری به او به ارث رسیده است شامل ایران، کره‌شمالی و اوضاع خاورمیانه (غرب آسیا). در دولت اوباما به این مشکلات یا واقعا پرداخته نشد یا به‌صورتی نادرست پرداخته شد.»

به گزارش خبرگزاری «فارس»، بولتون با دفاع تمام قد از تصمیم‌های ترامپ برای خروج از برجام، تاکید کرد که این اقدامات نشان می‌دهد، «وقتی او حرفی می‌زند، به آنها عمل می‌کند.» بولتون گفت: «او همیشه چه در جریان کارزار انتخاباتی خود و چه پس از آغاز منصبش در این باره حرف زده بود. او با خروج از برجام آنچه گفته بود را اجرایی کرد.»

مجری آمریکایی از او سوال کرد آیا شما انتظار دارید که ایران به سر میز مذاکره برگردد یا احتمال تقابل و درگیری بین آمریکا و ایران به‌دنبال خروج از برجام وجود دارد، او گفت: «من فکر نمی‌کنم بن بست و درگیری ایجاد شود. به‌نظر من، وقتی تحریم‌های آمریکا شروع شوند یا این تحریم‌ها بر اروپا تاثیر بگذارند، سرمایه‌گذاری‌های آنها در ایران کاهش خواهد یافت و در آن صورت ایران با انتخاب گزینه‌ای سخت مواجه خواهد شد. آنها دوست دارند که توافق (برجام) ادامه یابد چرا که همه منافع اقتصادی آن به سمت آنها است و اگر این منافع مسدود شود، اقتصاد این کشور در شرایط بسیار بدتری قرار خواهد گرفت.»

مذاکره بعدی آمریکا با اروپا

همزمان مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا گفته که پس از خروج از برجام، اقدام بعدی واشنگتن آن است که با متحدان اروپایی و دیگران درباره پاسخگو کردن ایران بابت به گفته او «اقدامات بد» این کشور مذاکره و صحبت کند. «هیثر نوئرت» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در مصاحبه با فاکس نیوز ضمن دفاع از نقض عهد و بی‌توجهی این کشور به تعهدات بین‌المللی‌ مدعی شد: «توافق هسته‌ای ایران، تنها به یک بخش از رفتار بد ایران که علاقه‌اش به برنامه‌ هسته‌ای بود، می‌پرداخت، البته شاید کسی بگوید که این بخش، بخش مهمی بود، اما همه دیگر فعالیت‌های بد ایران در سراسر جهان را فراموش کرده بودند.» نوئرت مدعی شد که آمریکا درصدد «پاسخگو کردن ایران» بابت «کارهای بد» این کشور در منطقه و دیگر نقاط جهان است.

استعفای برجامی در وزارت خارجه آمریکا

در تحولی دیگر، یک نشریه آمریکایی گزارش داد پس از اعلام خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران، معاون هماهنگ‌کننده امور مربوط به اجرای این توافق در وزارت امور خارجه آمریکا، از سمت خود استعفا کرده است. به نوشته نشریه فارین پالیسی، ریچارد جانسون کارشناس ارشد اشاعه هسته‌ای در وزارت امور خارجه آمریکا در روزهای اخیر پس از آنکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور این کشور اعلام کرد از توافق هسته‌ای با ایران خارج می‌شود، از سمت خود استعفا کرده است.

جانسون در دفتر اجرای توافق هسته‌ای با ایران در وزارت امور خارجه آمریکا به‌عنوان معاون هماهنگ‌کننده امور مربوط به اجرای این توافق فعالیت می‌کرده و در مذاکرات با طرف‌های اروپایی قبل از توافق هسته‌ای یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان که تلاش کردند مانع از خروج واشنگتن از توافق شوند، حضور داشته است. به نوشته فارین پالیسی، او هیچ دلیلی برای استعفای خود اعلام نکرده است، اما در یک ایمیل به همکارانش تاکید کرده که توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ به‌طور موفقیت‌آمیزی برنامه هسته‌ای ایران را محدود کرده است. او در این ایمیل گفته است، از اینکه نقشی کوچک در این تلاش‌ها به‌ویژه دستیابی به توافق با ایران داشته‌، به خود می‌بالد. براساس این گزارش، استعفای ریچارد جانسون نشان‌دهنده مشکلی بزرگ‌تر در استعفاهای مقامات بلندپایه در دولت آمریکا است.