عربستان به کدام سو می‏رود؟

خلیل قلخانباز

مقدمه

منطقه غرب آسیا (خاورمیانه) که نقطه اتصال سه قاره آسیا، اروپا و آفریقاست، به کانون و محل پرورش تروریست‏هایی تبدیل شده که روز به روز بر دامنه فعالیت و اقدامات آنها در منطقه افزوده می‏شود. روز و یا هفته‏ای نیست که در کشوری از این منطقه نفت‏خیز جهان حادثه‏ای تروریستی روی ندهد. کشورهای عراق، سوریه، لبنان، یمن، افغانستان و حتی در برخی موارد جمهوری اسلامی ایران از اهم کشورهایی هستند که در کانون حمله گروههای تروریستی قرار دارند. این گروههای تروریستی بدون شک می‏بایست توسط کشوری با توان مالی قوی پشتیبانی شوند؛ همچنین مهم‏تر از پشتیبانی مالی، پذیرش و تأثیرگذاری نگاه ایدئولوژیک به اقدامات تروریستی آنها است که تقریباً از یک منبع تغذیه می‏شوند. مبارزه با کشورهای محور مقاومت، مبارزه با مذهب تشیع، تفرقهافکنی بین گروههای اصیل اسلامی و برخی هدف‏های خُرد دیگر از جمله اهم اهداف تروریست‏ها در منطقه محسوب میشود. نگاهی به اهداف گروههای تروریستی و اقدامات آنها نشان میدهد که بدون شک عربستان سعودی مهمترین حامی مالی، آمادی (لجستیکی)، ایدئولوژیکی و تبلیغاتی گروههای افراطی در منطقه است. این کشور بیش از هر کشور دیگری خود را بازنده تحولات منطقه میبیند. وهابیت حاکم بر عربستان در نقطه مقابل تشیع و حتی برخی فِرَق اهل سنت قرار دارد و به دنبال تأمین برخی از منافعش از طریق تفرقهافکنی بین مذاهب اسلامی است. این نوشتار پس از اشارهای گذرا به اهم اقدامات و فعالیتهای تروریستی عربستان در منطقه، به مهم‏ترین اهداف عربستان سعودی از حمایت از تروریسم در منطقه خواهد پرداخت.

اهم اقدامات تروریستی عربستان در منطقه

سوریه یکی از کشورهایی است که پادشاهی سعودی برای سرنگونی دولت حاکم بر آن تلاش زیادی را انجام می‏دهد. بیشترین فعالیت‏های عربستان برای سرنگونی دولت اسد، در حوزه اعزام تروریست و گروههای تروریستی به این کشور بوده است. همچنین عربستان سعودی با حمایت‏های مادی و معنوی از تروریست‏ها، باعث کشیده شدن افراطیون دیگر کشورها به سوریه میشود به گونه‏ای که بر اساس آمارها بیش از 2000 نفر چچنی در سوریه مشغول مبارزه با دولت اسد هستند. (خبرگزاری ایسنا، 15/10/92: 92101507825) همچنین مفتیهای این کشور با دادن فتوا به صدور تروریسم به سوریه در سه سال گذشته کمکهای شایانی نمودهاند. بشار جعفری، نماینده دائمی سوریه در سازمان ملل در این باره اظهار داشت: «برخی تروریست‏های دستگیر شده، اعتراف کرده‏اند که تحت فتوای شیوخ کشورهای قطر و عربستان، دست به اقدامات تروریستی در سوریه می‏زنند.» وی در ادامه گفت: «عربستان سعودی و قطر به همراه برخی کشورهای غربی به تأمین مالی و دیگر مایحتاج گروههای مسلح می‏پردازند که باید از این امر خودداری شود.» (رجانیوز، 18/10/92: 125730) این گروه‏های تروریستی جنایات وحشتناکی را در سوریه در بیش از سه سال گذشته انجام داده‏اند. به عنوان مثال گروه تروریستی موسوم به دولت اسلامی عراق و شام (داعش) در نیمه دی‏ماه سال جاری در یک جنایت 50 خبرنگار و فعال رسانهای را در حلب تیرباران کرد. این گروه تروریستی همواره مخالف خبرنگاران و نویسندگان بوده و هر فرد مخالف خود در این عرصه را ربوده و تیرباران میکند. (سایت تابناک، 17/10/92: 369675)

عراق از جمله دیگر کشورهایی است که مورد خشم عربستان و اعزام تروریسم واقع شده است. در این کشور که زمانی حاکمانی سنی بر آن حکومت می‏کردند، پس از حاکم شدن مردم سالاری، شیعیان قدرت اول را در دست گرفتند و این مسئله مورد رضایت عربستان سعودی نیست. لذا تروریسم به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف سیاسی در این کشور رشد و نمو کرده است. گروههای تکفیری فعال در عراق، اقدامات تروریستی بسیاری در این کشور انجام داده‏اند که میتوان به ترور یک سرلشگر ارتش و ده‏ها نظامی دیگر این کشور اشاره کرد؛ همچنین پرتاب چندین موشک به سمت استان کربلا در آستانه اربعین از دیگر اقدامات تروریست‏ها در هفتههای اخیر بوده است. البته طی سالیان گذشته تروریست‏های مورد حمایت سعودی‏ها اقدامات جبران ناپذیری را علیه دولت و ملت عراق انجام داده‏اند، اما در یکی دو ماه گذشته با تمرکز بیشتر بر استان الانبار، به دنبال تجزیه عراق میباشند. گروه تکفیری داعش علاوه بر سوریه وارد عراق و خصوصاً استان الانبار این کشور نیز شده و با هدف ضربه زدن به دولت نوری المالکی مردم بیگناه را هدف قرار میدهد. نوری المالکی در خصوص تلاش داعش برای تجزیه عراق و پشتیبانی کشورهای حامی آنها، گفت: «اگر ارتش سه هفته دیرتر اقدام می‏کرد و دست به پاک‏سازی الانبار نمی‏زد، یکی از کشورهای حوزه خلیج فارس دولت خود گردانی را که قرار بود در الانبار تشکیل شود، به رسمیت می‏شناخت.» (روزنامه جمهوری اسلامی، 16/10/92: 16) از دیگر اهداف تروریست‏ها از انجام اقدامات تروریستی در استان الانبار، میتوان به نزدیکی این استان به سوریه اشاره کرد که تروریست‏ها تلاش دارند بین عراق و سوریه فاصله ایجاد نموده تا اهداف خود را در سوریه بهتر پیش ببرند.

لبنان دیگر کشوری است که از خشم دولت سعودی در امان نمانده و ترورهای کوری در چندماه گذشته در این کشور انجام شده است که با دستگیری و سپس کشته شدن ماجد الماجد رهبر عربستانی گروه «گردانهای عبدا... عزام» و متهم به انجام عملیات تروریستی در مقابل سفارت ایران که منجر به کشته شدن رایزن فرهنگی ایران در لبنان شد، نقش عربستان بیش از پیش آشکار شد. البته سعودیها با ترور ماجد الماجد پس از دستگیری به دنبال آن بودند که راز حمایتهای این کشور از گروههای تروریستی پوشیده بماند. (خبرگزاری ایسنا، 15/10/92: 92101507531) همچنین در چند ماه گذشته چندین انفجار تروریستی در ضاحیه لبنان به وقوع پیوسته که در بسیاری از آنها رد پای عربستان به خوبی قابل مشاهده است. روسیه دیگر کشوری است که در سال جاری از سیاستهای تروریستی عربستان در امان نمانده است. در اواخر سال گذشته میلادی انفجارهایی در «ولگاگراد» روسیه صورت گرفت که انگشت اتهام را متوجه عربستان کرد. رئیس جمهور روسیه در پی انفجارهای تروریستی که در ولگاگراد اتفاق افتاد تأکید کرد که تروریستهای تحت فرمان عربستان که نظریهپردازان این حوادث بودهاند پاسخ دردناکی دریافت خواهند کرد. پوتین افزود: «این حوادث نیاز به بررسی و تحقیق ندارد، زیرا به انفجارهای لبنان، سوریه و عراق شبیه است و واضح است که چه کسی در پشت پرده آنها قرار دارد. وی در ادامه گفت: «به جانیان فرصت نخواهم داد و پاسخ ما به زودی نقشه خاورمیانه را تغییر خواهد داد و این وعده من به فرزندان روسیه است.» (سایت تابناک، 16/10/92: 369515) این در حالی است که قبلاً بندر بن‏سلطان رئیس دستگاه اطلاعاتی عربستان به پوتین در خصوص ادامه حمایت از سوریه هشدار داده بود که اگر روسیه به حمایت از سوریه ادامه دهد، ریاض از نفوذ خود در میان گروههای افراطی حاضر در قفقاز استفاده خواهد کرد.

چرایی حمایت عربستان سعودی از گروههای تروریستی

در خصوص چرایی حمایت عربستان از گروههای تکفیری و تروریستی، دلایل گوناگونی مطرح است که در چند دسته میتوان آنها را تقسیمبندی کرد. در ادامه به اهم این دلایل پرداخته خواهد شد.

الف- نقش وهابیت در گسترش تروریسم توسط عربستان: عربستان سعودی که دارای ساختاری قبیله‏ای است، با کمک اندیشه وهابیت اقدامات سیاسی خود را رنگ و بوی دینی می‏دهد، تا بدترین نوع دیکتاتوری یعنی «دیکتاتوری دینی» را در جهان رقم بزند. این نوع نگاه علاوه بر داخل به خارج نیز سرایت داده میشود و دیگر مذاهب اسلامی تکفیر شده و اقدامات خشن علیه آنها جایز شمرده می‏شود. آل‏سعود جهت بهره‏برداری از نفوذ و تأیید علمای وهابی با گره زدن حرکت موسوم به اصلاح دین به توسعهطلبی سیاسی- ارضی خود، داعیه اجرای منویات محمد بن‏عبدالوهاب در پیمان معروف به «دو محمد» را در سر دارد. از زمان تأسیس دولت ‏سعودی، وهابیت، فرهنگ، آموزش و پرورش و نظام قضایی آن را شکل داده است. در نتیجه کم و بیش بر همه تمایلات و جهات اسلام‏گرایی سنی عربستان تأثیرگذار بوده است. (عباسی، 1391: 27) محمد ابن عبدالوهاب مؤسس فرقه وهابیت، معتقد بود مسلمانان با فاصله گرفتن از سلف صالح، کافر و مرتد شده و باید جهت اصلاح آنها همانطور که پیامبر با کفار جنگید، جهاد کرد. (عنایتی، راکی، 1391: 26) این اندیشه وهابیت باعث گردیده که عملیاتهای تروریستی و انتحاری با هدف کمک به اسلام واقعی رشد و نمو یابد و مبارزان با نیت قربه الی ا... اقدامات خویش را انجام دهند.

ب- نقش رویکردهای سیاسی عربستان در حمایت از تروریسم: نگاه دینی به انجام عملیات‏های تروریستی شاید بیش از آنکه مورد نظر دولتمردان باشد، در اندیشه «مبارزان میدانی» جای دارد؛ اما دولتمردان سعودی در ورای حمایتهای مادی و معنوی از اقدامات تروریستی در منطقه، به دنبال رسیدن به اهداف سیاسی خویش هستند. این اهداف در سه حوزه داخلی، منطقهای و جهانی قابل بحث و تفسیر است که در ادامه به آنها پرداخته خواهد شد.

ا- داخلی: فرآیند دولت- ملت سازی زنجیرهای از مفاهیم را با خود حمل میکند که هر یک میتواند معیارهای ارزیابی و شاخصهای این فرآیند تلقی گردند که این فرآیند در عربستان سعودی شکل نگرفته است. حکومت عربستان سعودی به علت مطلقه بودن و مردمی نبودن سعی دارد تا بحرانهای درونی کشورش را به بیرون سرایت داده و اذهان مردم را از توجه به مشکلات داخلی منحرف نماید. در ساختار سیاسی عربستان، مردم حق هیچ‏گونه دخالتی ندارند و تنها شاهد گردش نخبگان توسط عده قلیلی هستند که قدرت را در دست دارند و این عده قلیل برای منحرف کردن افکار عمومی از پیگیری حقوق اولیهشان، سعی دارند با به هم ریختن کشورهای دموکراتیک و ایجاد ناامنی در این کشورها، این قبیل کشورها را در نظر مردمشان کشورهایی بههمریخته جلوه دهند تا مردم به دنبال اعتراض و نارضایتیهای عمیق در عربستان نباشند، زیرا ممکن است ناامنی جایگزین رفاه و آسایش شود.

2- منطقهای: در بُعد منطقه‏ای سیاست عربستان در هر کشوری با کشور دیگر کمی فرق می‏کند. در خصوص عراق، عربستان خود را بازنده سقوط صدام می‏داند و قدرت یافتن شیعیان در این کشور که دههها در انزوا بودند، را به ضرر قدرت منطقهای خویش ارزیابی میکند. همچنین با توجه به در پیش بودن انتخابات پارلمانی در عراق در ماه آوریل سال جاری میلادی، عربستان سعی دارد تا بر روند انتخابات آتی این کشور تأثیر گذاشته و نتایج مورد دلخواه خود را از صندوقهای رأی بیرون بیاورد. تلاشی که در انتخابات قبلی به نتیجه نهایی منتج نشد و «فهرست العراقیه» و مورد حمایت عربستان علیرغم کسب 91 کرسی موفق به تشکیل دولت نشد و «دولت قانون» با کسب 89 کرسی با ائتلاف با دیگر گروهها موفق به تشکیل دولت شد. بنابراین عربستان تلاش دارد تا با ناکارآمد نشان دادن دولت نوری المالکی زمینه را برای به قدرت رساندن جناح مورد نظر خویش فراهم نماید. از جمله دیگر اهداف عربستان در عراق تلاش برای «سوری سازی» این کشور است تا بدین گونه اگر حکومت مورد دلخواه ریاض در انتخابات آتی قدرت را در دست نگرفت، حکومت شیعی پیروز انتخابات، درگیر ترورها و مشکلات داخلی باشد و فرصت به چالش کشاندن ریاض را در سطح منطقهای نداشته باشد.

در خصوص سوریه اوضاع به گونه دیگری است. عربستان، سوریه را حلقه واسط جریان مقاومت در منطقه میداند که با سرنگونی نظام حاکم بر آن ضربه مهلکی به جریان مقاومت در منطقه وارد میکند. بر اساس این اندیشه که توازن منطقهای در سالهای گذشته به زیان عربستان در حال شکلگیری بوده، این کشور تلاش دارد تا جریان رقیب در منطقه را تضعیف نماید. همچنین در این برهه عربستان تلاش دارد تا جهت تأثیرگذاری بر روند نشست ژنو 2 اقدامات تروریستی خود را در سوریه شدت بخشد و نتایج مورد دلخواه خود را که کنار رفتن اسد از قدرت است، دنبال نماید.

لبنان کشور دیگری است که عربستان درصدد به هم ریختن اوضاع داخلی آن است. جریان 14 مارس لبنان که مورد حمایت عربستان است، این روزها تلاش دارد تا در جریان عدم تشکیل دولت جدید در این کشور، قدرت را در دست گیرد. بحران در این کشور کوچک مدیترانه‏ای کاملاً وارداتی است و جریانهای عمده سیاسی این کشور پذیرنده سیاستهای خصمانه رقبا در منطقه شدهاند. عربستان سعی دارد تا با ناامن نمودن بخشهایی از لبنان، جران 14 مارس را در مقابل جریان 8 مارس تقویت نموده و همچنین مانع کمک شیعیان لبنان به نظام حاکم بر سوریه شود. همچنین این کشور سعی دارد تا با تضعیف حزب‏ا...، تشکیلاتی سنی مذهب و شبیه حزب‏ا... در لبنان به وجود آورد.

ایران دیگر کشوری است که در مقابل سیاستهای تروریستی عربستان در منطقه قرار دارد و ترور رایزن فرهنگی ایران در لبنان انگشت اتهام را به سمت عربستان نشانه رفته است. عربستان که روزی رقیب ایران در منطقه بود، پس از باخت‏های پی در پی، به دشمن ایران در منطقه تبدیل شده و تلاش دارد تا با ضربه به جریان مقاومت بیش از همه ایران را در موضع ضعف قرار دهد. لذا علاوه بر عواملی که برای عراق، سوریه و لبنان مطرح شد، مهمترین هدف مشترک در همه کشورهای پیش گفته، تضعیف جایگاه ایران در منطقه است. سوریه و عراق و برخی جریان‏های مورد حمایت ایران در لبنان به منزله بازوهای پرقدرت ایران در منطقه میباشند که سعودیها تلاش دارند این بازوها را از کار انداخته و مهرههای خود را بر آنها حاکم نمایند.

3- جهانی: در رویکردهای تروریستی عربستان رنگ و بوی رویکردهای جهانی نیز مشاهده میشود. عربستان ناراضی از رویکرد جدید آمریکا در قبال ایران در خصوص موضوع هستهای، و همچنین عربستان ناراضی از رویکرد ایالات متحده در قبال سوریه که تا مرز حمله نظامی علیه سوریه پیش رفت، باعث گردیده که این کشور با انجام اقدامات تروریستی به دنبال به شکست کشاندن سیاستهای آمریکا در منطقه باشد. لذا عربستان سعی دارد با گسترش عملیات‏های تروریستی در سوریه، آمریکا را به حمله نظامی به این کشور ترغیب نماید و همچنین با انجام عملیات‏های تروریستی در عراق آمریکا را به حمایت از جناح مورد حمایت عربستان در این کشور مجبور نماید. در خصوص روسیه نیز عربستان بر این عقیده است که اگر حمایتهای این کشور از نظام اسد نبود، نظام حاکم بر سوریه تا کنون سقوط کرده بود. لذا عربستان سعی دارد تا به روسیه تفهیم نماید که اگر به حمایت خود از اسد ادامه دهد، میبایست منتظر انجام اقدامات تروریستی در داخل خاک خود باشد.

نتیجه گیری

امروز عربستان بیش از هر زمان دیگری از اقدامات تروریستی در منطقه حمایت میکند و سعی دارد تا اهداف نامشروع سیاسی خود را از طریق بمب و مواد منفجره تأمین نماید، به گونه‏ای که نسل دوم تروریست‏ها پس از طالبان و القاعده در سال‏های ابتدایی هزاره جدید میلادی، در حال متولد شدن است. عربستان سعودی با دلارهای سرشار نفتی همچنان به صدور تروریسم به دیگر کشورهای منطقه ادامه میدهد و تلاش دارد تا کشورهای فرا منطقهای را با سیاستهای منطقه‏ای خود همراه نماید. اما ممکن است روزی گروه‏های تروریستی مثل داعش به عربستان سرازیر شوند و این کشور خود گرفتار گروههای تروریستی شود.

نکته دیگر اینکه، مهمترین هدف عربستان در پیگیری سیاست‏های تروریستی در منطقه، به چالش کشاندن قدرت روز افزون جمهوری اسلامی ایران در منطقه است. عربستان بیش از هر زمان دیگری توازن کنونی قدرت در منطقه را به ضرر خود میبیند و مهمترین رقیب خود را برنده تحولات منطقهای میداند و به این دلیل سعی دارد با حمایت از تروریسم، این موازنه را به سود خود و به زیان ایران بر هم بزند.

در نهایت اینکه منافع ایران و برخی کشورهای فرا منطقهای از جمله ایالات متحده در قبال اقدامات تروریستی عربستان اگر «مشترک» نباشد، «موازی» است، و ایران و آمریکا هر دو از اقدامات خطرناک عربستان در منطقه احساس نارضایتی میکنند که این موضوع میتواند همانند زمان حمله آمریکا به افغانستان در سال 1380 دلیلی برای هماهنگی بیشتر سیاستهای دو کشور در قبال اقدامات تروریستی عربستان باشد. خصوصاً اینکه دولتمردان آمریکایی بیش از هر زمان دیگری از سردرگمی در قبال حمایت و یا عدم حمایت از حکومت دیکتاتوری سعودی رنج میبرند.

منبع: ماهنامه بصائر- سازمان عقیدتی سیاسی ارتش

منابع این مطلب در دفتر نشریه موجود است.

گزارش خطا