رمزگشایی از پالس روحانی به عربستان

حسن روحانی در سخنرانی خود در جمع سفرای ایرانی که با واکنش‌های گسترده داخلی و بین‌المللی مواجه شد، پالس جدیدی را از تهران به سه پایتخت عربی ریاض، ابوظبی و منامه فرستاد که از نگاه رسانه‌ها تحول مهمی در بحبوحه بحران‌ها و تنش‌های موجود میان دو سوی ساحل خلیج‌فارس است. رئیس‌جمهوری ایران در سخنان خود گفت که «در شرایط جدید به‌دنبال اصلاح روابط عربستان، امارات و بحرین با ایران هستیم.»

کامران اکرمی در دنیای اقتصاد نوشت: به اعتقاد کارشناسان و تحلیلگران این اظهارات در بحبوحه تنش‌ها میان ایران و آمریکا از یکسو و ایران و عربستان از سوی دیگر، تحول مهمی به‌شمار می‌آید که می‌تواند نقطه عطفی در شرایط موجود باشد. اگرچه کمتر از ۲۴ ساعت پس از این سخنرانی، وزیر خارجه عربستان و سفیر ریاض در واشنگتن همزمان و در اظهاراتی مشترک از فشار بر تهران و حمایت از رویکرد سخت دولت ترامپ بر تهران سخن به میان آوردند. در چنین شرایطی این سوال مطرح است که هدف از این سخنان روحانی و دادن پالس مثبت به عربستان چیست؟ آیا روحانی از طرح و برنامه‌ای مشخص برای تنش‌زدایی با عربستان خبر داده است؟ یا صرفا هدف روحانی این بوده که از فشارها بر ایران در زمانی که بین آمریکا، عربستان و اسرائیل نوعی اتحاد فراگیر به‌وجود آمده، بکاهد؟ این گزارش با پرداختن به این سوالات و نظر برخی کارشناسان، به رمزگشایی از پالس روحانی به همسایگان جنوبی ایران پرداخته است.

پالس روحانی

روز یکشنبه دفتر مطالعات وزارت‌خارجه واقع در نیاوران پذیرای حسن روحانی و جمع زیادی از سفرا، نمایندگان و مقامات ارشد دستگاه دیپلماسی بود. حسن روحانی در این نشست با سخنانی شدیداللحن که بلافاصله رسانه‌های جهانی و در راس آنها تلویزیون‌های عربی آن را برجسته کردند، ضمن هشدار به دولت ترامپ در اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران، با لحنی مثبت و آرام و با اشاره به اینکه ما خواستار برقراری رابطه خوب با دنیا هستیم، گفت‌: «امروز فرصتی به‌وجود آمده تا روابط خود را با همسایگانمان بیش از پیش گسترش دهیم و حتی اگر همسایه‌ای مانند عربستان هم از لجاجت‌ها و اقدامات خود دست برداشت و نسبت به روابط اظهار تمایل کرد، باید اختلافات را حل کرده و دوستی را برقرار کنیم. در مورد امارات و بحرین نیز این‌گونه است و ما در شرایط جدید به‌دنبال اصلاح روابط این کشورها با ایران هستیم.» اگرچه روحانی و تیم او همواره معتقد به روابط خوب با عربستان بوده‌اند، اما در سال‌های اخیر روند تحولات به سمتی رفت که تهران و ریاض عملا تا تقابل مستقیم با یکدیگر پیش رفتند. معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران نیز دیگر مقامی بود که بعد از روحانی درباره رویکرد سعودی‌ها در قبال ایران به اظهارنظر پرداخت. عباس عراقچی گفت: عربستان سعودی باید در نوع رویکردش به منطقه و نوع ارزیابی‌اش از سیاست‌های ایران تجدیدنظر کند. اگرچه سخنان عراقچی بیشتر تبیین وضعیت موجود و پرداختن به اشتباهات مکرر عربستان در منطقه بود، اما به‌نظر می‌رسد که در ادامه سخنان روحانی و ایجاد فضای جدید برای فرستادن سیگنال به عربستان بوده است.

واکنش عربستان

برخلاف انتظار موجود و جو ایجاد شده، اما اظهارات وزیر خارجه عربستان و سفیر ریاض در آمریکا نشانی از تجدیدنظر در رویکرد عربستان در قبال ایران در خود نداشت. در واقع انتظار افکار عمومی این بود که مقامات عربستان نرمشی را در اظهارات خود نشان دهند. در همین ارتباط وزیر خارجه عربستان سعودی بار دیگر در ادامه ادعاهای خود گفت که ایران قوانین بین‌المللی را نقض می‌کند و در چنین شرایطی ریاض از قوانین بین‌المللی و هر تحریمی که علیه ایران ایجاد شود حمایت می‌کند. عادل الجبیر در ادامه اظهارات چند ماه اخیر خود اظهار کرد که اگر ایران می‌خواهد با کشورهای جهان روابط خوبی داشته باشد باید به قوانین بین‌المللی و اصل حسن همجواری احترام بگذارد و به ادعای او از حمایت تروریست‌ها و فراهم کردن موشک‌های بالستیک برای انصارالله یمن به منظور قتل شهروندان دست بردارد وی مدعی شد: همان‌طور که همه می‌دانند مسوولیت همه اینها برعهده ایران است. الجبیر پیش از این نیز در حاشیه نشست ناتو در بروکسل ضمن حمایت مجدد از تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا برای خروج از برجام گفت: ایران باید بداند که جهان اجازه دستیابی به سلاح هسته‌ای را به آنها نمی‌دهد.

سفیر عربستان در آمریکا نیز در یادداشتی ویژه علیه ایران، «رفتارهای ایران» در منطقه را «مخرب» توصیف کرد و خواستار مقابله با آن شد. «خالد بن‌سلمان» برادر کوچک‌تر محمد ولیعهد سعودی در یادداشتی که بامداد دوشنبه در روزنامه سعودی «عرب‌نیوز» منتشر شد، سیاست ایران در منطقه را «مخرب» نامید و خواستار مقابله با -به گفته او- «رفتارهای مخرب ایران» شد. خالد در این یادداشت از سیاست‌های ضدایرانی «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا حمایت کرد و نوشت: «دلگرم‌کننده است بشنویم که رئیس‌جمهور ترامپ تصریح کند که رویکرد ما در قبال ایران، همان سیاست‌های مماشاتی نخواهد بود که در ممانعت از به قدرت رسیدن آلمان نازی، ناکام ماند یا نتوانست مانع درگرفتن پرهزینه‌ترین جنگ شود.»

خالد بن‌سلمان در بخش دیگری از این یادداشت تهران را به داشتن «بلندپروازی» در مساله هسته‌ای متهم کرد و نوشت که توافق هسته‌ای با ایران نتوانست از «بلندپروازی‌های توسعه‌طلبانه ایران» جلوگیری کند. پسر شاه عربستان همچنین نوشت: «ما همه به اتحاد در قالب راهبردی گسترده‌تر برای مقابله با رفتار بی‌ثبات‌کننده ایران نیازمندیم، توافق هسته‌ای با ایران بخشی از سیاست مماشات با تهران بود.» سفیر سعودی همچنین نوشت که عربستان به حمایت از آمریکا تا حد توانش متعهد است. صرف‌نظر از موضع خود درخصوص خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، ما همه اکنون باید برای ماموریت مهم‌تر تلاش کنیم و آن بازداشتن ایران و اتباعش از ادامه سیاست آشوب‌‌طلبی است.

طرح آشتی یا سیاست کاهش تنش

درخصوص اظهارات رئیس‌جمهوری ایران و رمزگشایی از اهداف روحانی در دادن سیگنال به طرف سعودی می‌توان آن را در دو هدف اصلی تبیین کرد. اینکه آیا دولت روحانی به‌دنبال برقراری روابط مجدد با عربستان و ترمیم مناسبات میان دو کشور است یا هدف رئیس‌جمهوری ایران کاهش تنش و تخفیف دادن بحران فراگیر میان دو کشور است. در این چارچوب باید گفت که به‌دلایل مختلف امکان وجود یک طرح و بسته مشخص برای بازسازی روابط با عربستان در شرایط موجود از سوی روحانی و تیم او وجود ندارد. شاید مهم‌ترین دلیل در تردید وجود چنین بسته‌ای به رویکرد عربستان در قبال ایران بر می‌گردد.

مقامات ارشد عربستان و در راس آنها محمد بن‌سلمان در شرایط کنونی هیچ‌گونه علامتی که مبتنی بر گرایش به مذاکره یا تخفیف دادن بحران با ایران باشد از خود نشان نداده‌اند و حتی به کرات شاهد افزایش اظهارات تند مقامات عربستان علیه ایران بوده و هستیم. مقامات عربستان به چند دلیل خواهان مذاکره با تهران نیستند. دلیل اول؛ امیدواری به رویکرد فراگیر ترامپ مبتنی بر مهار و فشار بر تهران و سد کردن نفوذ ایران در منطقه است. هزینه‌های کلانی که عربستان برای راضی کردن ترامپ برای فشار بر تهران خرج کرده است، نشانی از گفت وگو در خود ندارد. دلیل دوم؛ اعتقاد سعودی‌ها به بی‌فایده بودن مذاکره با تهران است. سعودی‌ها معتقدند در شرایط کنونی هرگونه مذاکره منجر به بقای ایران و برداشته شدن فشارها می‌شود و نباید در شرایط موجود که شاهد همگرایی میان آمریکا، اسرائیل، دولت‌های عربی بر وجود خطر ایران هستیم، مذاکره‌ای صورت بگیرد. درخصوص دلیل سوم عربستان برای تن ندادن به مذاکره با ایران می‌توان به فقدان برگ برنده در نزد سعودی‌ها در شرایط موجود اشاره کرد. به‌زعم سعودی‌ها هرگونه مذاکره در شرایط موجود تاییدی بر نفوذ ایران در منطقه است، بنابراین باید ابتدا ایران را از وضعیت کنونی که دارای برتری نسبی است، عقب راند، آنگاه در شرایط ضعف با آن مذاکره کرد. این دلایل ما را به این پاسخ می‌رساند که هدف دولت روحانی بیشتر کاهش دادن آثار و دامنه‌های تنش موجود میان ایران و عربستان در منطقه است. به‌خصوص که این تنش از سوی بازیگران غربی، عربی و عبری در یک وضعیت همگرا قرار گرفته است و بیم آن می‌رود که شاهد ائتلاف فراگیر علیه ایران باشیم. اگرچه مشخص نیست روحانی با چه مکانیزم‌های مشخص و عملی خواستار تخفیف دادن تنش و بحران با عربستان است.

نگاه کارشناسان

دکتر سیدجواد صالحی استاد دانشگاه شیراز و پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات خاورمیانه در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» بر این اعتقاد است که هدف روحانی بیشتر کم‌کردن آستانه بحران در روابط دو کشور است و در شرایط کنونی، محتمل‌ترین و جدی‌ترین گزینه، تداوم منازعات با بهره‌گیری از ابزارهای هویتی، قومی، منطقه‌ای جنگ‌های نیابتی، رسانه‌ای، رقابت در اتحاد و ائتلاف‌سازی و تضعیف پرستیژ منطقه‌ای، ریسک افزایش هزینه‌های بازیگری در دستور کار سیاست خارجی طرفین قرار خواهد داشت. سیدجواد صالحی معتقد است که فارغ از واقعی بودن تهدیدات و توانمندی‌های عربستان در تقابل‌گرایی، در دوران ملک‌سلمان گزینه درگیر شدن و جنگ با ایران بسیار پررنگ شده است و انتشار گاه و بی‌گاه مذاکرات رهبران این کشور با مقامات ایالات‌متحده و اسرائیل، از تقویت این گزینه خبر می‌دهد. این استاد دانشگاه معتقد است که مقامات عربستان به‌خوبی واقفند که شروع جنگ شاید آسان باشد، اما پایان آن دیگر در دستان آنان نخواهد بود. ترس از مخاطرات جنگ همین‌طور باعث‌شده تا آنها براتحاد و ائتلاف با آمریکا و اسرائیل به‌طور آشکار و پنهان متمرکز شوند.

صباح زنگنه نماینده پیشین ایران در سازمان همکاری ‌اسلامی نیز با تاکید بر اینکه داشتن روابط حسنه با همه کشورهای همسایه یک اصل عقلایی است، معتقد است ایران و عربستان سعودی برای مذاکره با یکدیگر نباید پیش‌شرط قائل شوند و در همین چارچوب باید تلاش کنند که اختلافات‌شان را پشت میز مذاکره حل کنند، چراکه شرایط کنونی منطقه می‌طلبد که کشورهای حاضر در این منطقه جغرافیایی با یکدیگر روابط حسنه‌ای داشته باشند. قاسم محبعلی مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امورخارجه نیز با پرداختن به اظهارات روحانی مبنی بر اصلاح روابط با عربستان گفت: حداقل در ظاهر که اظهارات رئیس‌جمهوری خود یک نشانه است، اما در طرف عربستانی دست‌کم در بیان آنها چنین نشانه‌ای دیده نمی‌شود. محبعلی با بیان اینکه این موضوع به تحولات یمن و دیگر کشورها هم بستگی دارد، افزود: «اگر ایران تلاش کند روابط خود را با همسایه‌ها به‌خصوص عربستان و امارات بهتر کند، فشارهای بین‌المللی را کاهش خواهد داد؛ زیرا یکی از موضوعاتی که باعث شده کشورهای دیگر مانند آمریکا از آن بهره‌برداری کنند، همین روابط نامناسب ما با کشورهای همسایه است.»

گزارش خطا

X Share

Telegram Google Plus Linkdin

Cloob Facenama

لینک کپی شد

نظر شما

قابل توجه کاربران و همراهان عزیز: لطفا برای سرعت در انتشار نظرات، از به کار بردن کلمات و تعابیر توهین آمیز پرهیز کنید.

پربازدید ها
پربحث ترین

آخرین اخبار
عکس و فیلم