تشکیل ناتوی عربی با محوریت مقابله با ایران؟

مسوولان دولت‌های عربی و آمریکا از تلاش دولت دونالد ترامپ، برای تشکیل یک ائتلاف جدید امنیتی و سیاسی با کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس، مصر و اردن با هدف مقابله با گسترش نفوذ ایران در منطقه خبر دادند. زمزمه‌های این طرح که از سال ۲۰۱۵ و با روی کارآمدن ملک سلمان مطرح و با سفر سال ۲۰۱۷ ترامپ به عربستان تقویت شد بنا دارد ضمن مهار ایران، مبارزه با تروریسم، تقویت همکاری‌های دفاع موشکی و گسترش روابط اقتصادی و دیپلماتیک را نیز در دستور کار قرار دهد. به‌نظر می‌رسد این ائتلاف بر همکاری دولت ترامپ با دو کشور عرب حوزه خلیج‌فارس یعنی عربستان و امارات علیه ایران متمرکز خواهد بود.

به گزارش دنیای اقتصاد، چهار منبع در این خصوص اظهار کردند، کاخ سفید می‌خواهد همکاری‌های خود با دولت‌های عربی را در زمینه‌های دفاع موشکی، تمرینات نظامی، مبارزه با تروریسم و دیگر مسائل مانند حمایت از روابط اقتصادی و دیپلماتیک منطقه‌ای تقویت کند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در سفر اوایل سال ۲۰۱۸ محمد بن‌سلمان ولی‌عهد سعودی به چند شهر مهم آمریکا، نموداری از خریدهای هنگفت نظامی عربستان را در دست داشت تا به مردم نشان دهد این خریدها چه کمک‌هایی به اقتصاد آمریکا می‌کند. مقام‌های آمریکایی و کشورهای عربی گفته‌اند رئیس‌جمهور ایالات‌متحده، در پی ایجاد ائتلافی امنیتی و سیاسی با کشورهای عربی هم‌پیمان است تا جلوی نفوذ ایران در منطقه را بگیرد. به گزارش بی‌بی‌سی، این کشورها شامل شش کشور عربی خلیج‌فارس، یعنی عربستان، امارات، قطر، بحرین، عمان، کویت و همین‌طور اردن و مصر هستند.

طرحی که به گفته مسوولان کاخ سفید و خاورمیانه هدف از آن تشکیل نسخه عربی از پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) با هم‌پیمانان اهل تسنن است، احتمالا منجر به افزایش تنش‌ها میان آمریکا و ایران خواهد شد و از زمانی که ترامپ قدرت را در آمریکا به‌دست گرفته این تنش‌ها رو به فزونی هستند. منابع مختلفی اظهار کردند، دولت ترامپ امیدوار است که درباره این ائتلاف که موقتا «ائتلاف استراتژیک خاورمیانه» خوانده می‌شود، در نشستی که قرار است روزهای ۱۲ و ۱۳ اکتبر در واشنگتن برگزار شود، به شکل اولیه بحث و گفت‌وگو شود. کاخ سفید نیز تاکید کرد، چند ماهی است که درحال بررسی طرح تشکیل این ائتلاف با شرکای منطقه‌ای خود هستیم. یک منبع آمریکایی ابراز کرد: «مسوولان عربستانی طرح تشکیل ائتلافی امنیتی را کمی پیش از سفر سال گذشته ترامپ به عربستان ارائه کردند،‌ در آن سفر دو طرف درباره توافق‌نامه بزرگ تسلیحاتی به توافق رسیدند اما پیشنهاد تشکیل ائتلاف همچنان در جای خود باقی ماند.»

منابعی در برخی کشورهای عربی شرکت‌کننده نیز اعلام کردند که از آغاز دوباره تلاش‌ها برای احیای طرح تشکیل ناتوی عربی مطلع بوده‌اند. اما سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید در این زمینه مدعی شد: «ائتلاف استراتژیک خاورمیانه سهمیه ما در مقابله با دشمن، تروریسم و «افراط‌گرایی ایرانی» را تشکیل خواهد داد و صلح را در خاورمیانه نهادینه می‌سازد.» این منبع از تایید حضور ترامپ در نشست آتی خودداری کرد. دیگر منابع نیز اعلام کردند که هنوز مطمئن نیستند که آیا این طرح امنیتی تا اواسط اکتبر تکمیل خواهد شد یا نه. در گذشته طرح‌های مشابه دیگری از سوی دولت‌های آمریکایی در امضای رسمی با هم‌پیمانان این کشور در حوزه خلیج‌فارس ناکام ماندند. پیش‌تر و در دسامبر ۲۰۱۵ (آذر ۱۳۹۴) عربستان سعودی از شکل‌گیری یک ائتلاف اسلامی با مشارکت ۳۴ کشور علیه تروریسم خبر داد.

سد کردن نفوذ ایران در منطقه

در دولت ترامپ، روابط آمریکا با عربستان سعودی و امارات‌متحده‌عربی تقویت شده است و این مثلث، به علاوه اسرائیل، گروه اصلی کشورهایی هستند که در ماه‌های اخیر خواستار شدت‌عمل جامعه جهانی علیه ایران بوده‌اند. واشنگتن، ریاض و ابوظبی، ایران را به برهم زدن ثبات منطقه و ایجاد تنش در برخی کشورهای عربی متهم می‌کنند. این ائتلاف بر همکاری دولت ترامپ با دو کشور عرب حوزه خلیج‌فارس یعنی عربستان و امارات علیه ایران متمرکز خواهد بود. در این چارچوب، تمامی فعل‌وانفعالات عربستان در منطقه و در سطح جهانی مرتبط با ایران، معطوف به نقش و نفوذ تهران در منطقه است. تاکید محمد بن‌سلمان در اظهارات قبلی خود بر نقش و نفوذ تهران بر پایتخت‌های عربی نشان می‌دهد که سعودی‌ها همچنان امیدوارند تا توجه مقامات واشنگتن را بر نقش درحال گسترش ایران در خاورمیانه متمرکز کنند که در این چارچوب به‌نظر می‌رسد مقامات سعودی تا حد زیادی در توجه دادن نگاه دولت ترامپ به ایران موفق عمل کرده‌اند.

حسن احمدیان استاد دانشگاه تهران و کارشناس مسائل خاورمیانه در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» با اشاره به اظهارات تند مقامات سعودی علیه ایران و تشکیل ائتلاف‌های جدید گفت: «این فعل‌وانفعالات دربردارنده دو نکته مهم است، نکته اول، عربستان بنا دارد ترامپ را به تحرک جدی‌تر علیه ایران با این استدلال وادار کند که اگر آمریکا ورود جدی به این موضوع نکند، احتمال جنگ در خلیج‌فارس وجود دارد و نکته دوم هم معطوف به این موضوع است که بن‌سلمان دعواهای داخلی در عربستان و فشارهای جنگ یمن را به سمتی منحرف کند که بگوید یمن جزئی از یک رویارویی گسترده‌تر با ایران است و اینکه ریاض مجبور است با ایران رودررو شود.»

موانع اصلی

اما یکی از موانع اصلی پیش‌رفتن چنین طرحی، تنش‌ها بین عربستان و امارات با قطر است. ریاض و ابوظبی از سال گذشته روابطشان را با قطر قطع کرده‌اند و این کشور را تحریم کرده‌اند. آنها قطر را متهم می‌کنند که از تروریسم حمایت می‌کند. قطر روابطش با ایران هم‌چنان مانند گذشته است و حاضر نشده مثل چند کشور دیگر عربی، این روابط را قطع کند. در همین حال قطر میزبان بزرگ‌ترین پایگاه هوایی آمریکا در منطقه است. با این حال مقام‌های کاخ سفید می‌گویند این اختلاف، مانعی برای تشکیل ائتلاف نخواهد شد.

قطر ماه‌ها است که خواستار برگزاری این اجلاس سران شده و بر این باور است که بدون مشارکت آمریکا، هیچ پیشرفتی در مناقشه خلیج (فارس) ایجاد نمی‌شود. این کشور با آمریکا لابی کرده است که اذعان کند فروپاشی یک ساله در وحدت کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس به منافع آمریکا آسیب می‌زند. این کشور همچنین ادعا کرده است اتکای آمریکا بر سیاست خارجی بی‌پروای عربستان سعودی می‌تواند منجر به بروز هرج‌ومرج در ایران و بازارهای انرژی، ناتوانی در امکان بهبود اوضاع در یمن و گسترش و ادامه درگیری‌های نیابتی در شاخ آفریقا و لیبی شود. از ابتدای دولت دونالد ترامپ که با شعار «اول آمریکا» به ریاست‌جمهوری رسید، روابط واشنگتن با ناتو، پیمان آتلانتیک شمالی، دست‌اندازهایی داشته است. ترامپ مرتب از این ائتلاف نظامی انتقاد کرده است از جمله بابت اینکه سهمشان از بودجه‌های نظامی لازم را نمی‌پردازند. در همین حال اروپا مخالف خروج آمریکا از برجام بوده؛ تصمیمی که به افزایش تنش‌ها بین ایران و آمریکا منجر شده است. پیش‌تر خبرگزاری رویترز به نقل از شماری از مقام‌های آمریکا گزارش داده بود که دولت دونالد ترامپ کارزاری تبلیغاتی علیه ایران به راه انداخته که هدف آن ایجاد ناآرامی در این کشور و اعمال فشار بر تهران برای متوقف کردن برنامه هسته‌ای و برخی فعالیت‌های منطقه‎ای این کشور است.

معلوم نیست آیا این ائتلاف می‌تواند سریعا با تهران مقابله کند یا نه، اما دولت ترامپ و هم‌پیمانان منطقه‌ای آن مصالح مشترکی در منازعات یمن و سوریه و در دفاع از خطوط کشتیرانی خلیج‌فارس دارند که مسوول انتقال مقادیر زیادی از نفت جهان است. یک مقام بلندپایه ایران به رویترز گفته است: «آمریکا‌یی‌ها و متحدان منطقه‌ای‌شان به بهانه ثبات امنیتی در خاورمیانه درحال دامن زدن به تنش در منطقه‌ هستند.» او تصریح کرد، این طرح نتیجه‌ای به بار نخواهد آورد و شکاف میان ایران، متحدان منطقه‌‌ای‌اش و کشورهای عربی تحت حمایت آمریکا را عمیق خواهد کرد.

گزارش خطا