سد گتوند،آزمونی برای منتقدین رسانه ها

میزان آلاینده های آب سد گتوند

اخیرا شرکت توسعه آب نیرو بعنوان متولی ساخت و اجرای سد گتوند در اقدامی قابل تقدیر، بخش اعظمی از خبرنگاران استانی (که عمدتا گروه منتقدین را شامل می شدند) برای بازدید از سد گتوند در قالب یک برنامه تفریحی و بازرسی میدانی، دعوت کرد . در این میان نگارنده نیز به همراه چند نفر معدود ،که منتقد قاطع سد بودیم از تهران میهمان این برنامه بودیم،هدف مشخص بود. نمونه برداری و آزمایش کیفیت به لحاظ آلاینده های محلول در آب میکروموس((ECدر مسیر کارون ، از شهر اهواز تا خود سدگتوند.

سد گتوند بیست سال پشتوانه مطالعاتی دارد، با‌ این‌حال با گذشت نزدیک به هفت سال از آبگیری این سد، نام «سازند گچساران» با عناوینی چون کوهنمکی، گنبد نمکی همچنان در صدر اخبار پروژه سد گتوند سنگینی می‌کند، کافی است که کلمه گتوند را در گوگل جستجو کنید و ده ها مطلب با عناوین «فاجعه ملی، اشتباهات منهدسی و حتی تخریب آن» مطرح می شود.

چرا یک پروژه بزرگ که اگر در هر جای دیگری جز ایران قرار داشت، باحمایت‌های کم‌نظیر رسانه‌ای به‌عنوان یک افتخار ملی و نماد اعتلای صنعت سدسازی آن کشور مطرح می‌شد، در خوزستان به‌جای افتخار، مورد هجمه بسیار قرار گرفته است؟

انتقادات اصلی به سد گتوند به وجود سازند گچساران در مخزن مرتبط می شود، سازندی که منتقدان از آن با عناوینی چون «کوه نمکی»،«غول نمکی«،«گنبد نمکی» نام می‌برند،طبق برنامه ، با حضور خبرنگاران در محل سازند گچساران و نمونه برداری از آب کناره های سازند ، (که در پنج کیلو متری حوزه آبگیری سد قرار دارد) مشاهده شد که درجه آلودگی آب در کناره های سازند ( میکرو کوسEC) در حد بسیار مطلوب است. در همین مسیر داخل حوضچه از چند نقطه دیگر نمونه بردای شد و در تمام سطوح دریاچه (که در اعماق مختلف نمونه برداری می شد)، میزان آلاینده ها بیش از ۵۲۰ میکرو موس را نشان نمی داد.

این در حالی است که به گفته ی کارشناسان، بر اساس استاندارهای تعیین شده در ایران، درجه آلایندگی مواد محلول در آب کمتر از ۱۶۵۰ میکرو موسدر حد مطلوب و تا ۱۶۵۰ میکروموس، آب شرب مجاز و از این مقدار به بالا غیر قابل شرب محسوب می شود.

آلاینده ها چگونه وارد آب کارون می شوند

رودخانه کارون طولانی‌ترین رودخانه کشور است که با طولی بالغ بر ۱۲۰۰ کیلومتر از سرچشمه‌ها در دامنه‌های زاگرس میانی و جنوبی تا خلیج فارسادامه دارد. این رودخانه همچنین پرآب‌ترین رودخانه کشور است به‌طوری کهآورد سالانه آن بالغ بر ۱۲ تا ۱۴ میلیارد مترمکعب است. این حجم عظیم آببخشی از سرچشمه‌ها و بخشی هم در میانه کارون به این رودخانه بزرگسرازیر می‌شود.رودخانه کارون از زرد کوه بختیاری سرچشمه گرفته و پس از عبور از مسیر طولانی خود وارد دشت خوزستان میشود.رودخانه های بازفت،منج و خرسان از شاخه های اصلی کارون بشمار می روند.بر روی کارون پنج سد زده شده که آخرین آنها سد گتوند می باشد..آب خروجی این سد ابتدا در بند تنظیمی جمع و سپس با عبور از شهرستان گتوند به سمت اهواز جاری می شود.. از سوی دیگر رودخانه دز پس از عبور از شهر های دزفول و شوش در ۶۰ کیلومتری شمال اهواز در محل بند قیر ابتدا به شاخه ی شطیط و سپس به شاخه ی گرگر پیوسته و رود خانه کارون بزرگ را شکل میدهند. رودخانه ی کارون بزرگ با عبور از اهواز ،آبادان و خرمشهر وارد ارودند رود شده و به خلیج فارس می ریزد.

مسیر بازدید و نمونه برداری با دو اتوبوس حامل خبرنگاران و همراهی مسئولین سد و شرکت آب نیرو از پل اهواز شروع شد. با نمونه برداری از دو محل انتخابی به پیشنهاد خبرنگاران در نزدیکی پل، میزان آلایندگی آب شرب اهواز، دستگاه عدد ۲۸۲۰ (EC) نشان می داد ، این عدد به این معنی بود که آب شرب برداشتی از کارون حدود هزارو۲۰۰واحد بیش از حد مجاز و غیر قابل شرب می باشد.جرکت ما به سمت بالادست آغاز و دومین نقطه برای نمونه برداری در بند قیر، محل تلاقی شاخه گرگر و شطیط ( از کارون) و رودخانه دز تعیین شده بود.سنجش آب عبوری محل بند قیر میزان آلاینده ها را۷۲۴۰ میکرو موس نشان میداد.اندازه گیری ها در انتهای دز و محل تلاقی با کارون ادامه داشت و زمانی که با قایق به محل ورودی آب دز رفته و آب دز را اندازه گیری کردیم دستگاه عدد ۴۸۲۰ میکروموس را ثبت کرد.برای روشن شدن کیفیت آب قبل از ورود به گرگر و شطیط و درهم آمیختن کارون با ورودی آب دز ،اندازه گیری های دیگری قبل از تلاقی دز و گرگر و شطیط به عمل آمد ابتدای رودخانه گرگر و شطیط به ترتیب EC آب در حدود ۸۲۵ و آب خروجی از نیروگاه آبی سد گتوند ۸۴۰ میکروموس را نشان می داد.یک بررسی ساده اعداد و ارقام سنجش آلاینده ها در مسیر پشت سد تا اهواز، بسیاری از ناگفته ها را آشکار می کند. درست چند ده متر قبل از ورودی سد گتوند و تلاقی آن با دز میزان آلاینده ها فقط۸۲۵ میکرموس است، در صورتی که آب دز با چهار برابر آلودگی وارد آب کارون می شد.اعداد و راقام گواه حقیقت دیگری را بر خلاف سیل تبلیغات نشان می داد، واقعیت چیز دیگری بود. ،از آنجا که حجم ورودی آب سد گتوند در این دو راهی چند برابر ورودی آب دزاست لذا، در متعادل کردن آلاینده های کارون بزرگ نقش حیاتی را ایفا میکند.نکته بسیار مهم دیگر میزان آلاینده ها در شطیط است، پس از تلاقی دز و کارون میزان EC1025است در صورتی همین آب پس از عبور از شطیط به عدد ۷۲۴۰ میرسد.

با یک پژوهش میدانی در این مسیر، هر منتقد یا کنجکاوی به آسانی سرریز شدن صدها پسآب های کشاورزی به داخل رودخانه (که عمدتا کشت نیشکر را شامل می شوند ) مشاهده خواهد کرد.یک حساب ساده سرانگشتی، متهم اصلی آلاینده ها را در این رودخانه نشانه می رود و نیازی به بررسی های طولانی نیست فقط کافیست ابتدا و انتهای، دز و شطیط و بند قیر را اندازه گیری شود ، تا تراژدی سد گتوند و مظلومیت متولیان آن به نمایش گذاشته شود.

در ادامه به پشت بند تنظیمی در همسایگی سد می رسیم در این محل میزانEC عدد ۸۶۰ را مشاهده کردیم با ناباوری چند جرعه هم نوشیدیم و باز هم حس بد شرمندگی از خود (به لحاظ انتقادات بی شمار) را داشتم وبه این باور، یقین پیدا کردم که سد گتوند آلاینده ی ندارد، دست کم در آب خروجی سد گتوند به سمت اهواز . در ادامه به نقش سازند گچساران و میزان EC در داخل دریاچه را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

ناصر تبریزی – جمهوریت

گزارش خطا