"حذف صفر از پول ملی"، آری یا خیر: نگاهی به تجربه کشورهای دیگر در این زمینه

بحث حذف صفر از پول ملی هر از گاهی مطرح می شود و این بار برای چندمین بار شاهد این اتفاق بوده ایم. با این حال این بار به نظر می رسد این بار بانک مرکزی جدی تر از هر زمان دیگری دنبال پیگیری این راهکار است. به همین دلیل بر آن شدیم تا در این گزارش نگاهی به تجربه این اقدام در کشور های دیگر و اساسا باید ها و نباید های آن بیاندازیم.

نواندیش: بحث حذف صفر از پول ملی هر از گاهی مطرح می شود و این بار برای چندمین بار شاهد این اتفاق بوده ایم. با این حال این بار به نظر می رسد این بار بانک مرکزی جدی تر از هر زمان دیگری دنبال پیگیری این راهکار است. به همین دلیل بر آن شدیم تا در این گزارش نگاهی به تجربه این اقدام در کشور های دیگر و اساسا باید ها و نباید های آن بیاندازیم.

به گزارش نواندیش، آذر دو سال پیش بود که برای نخستین بار، حذف چهار صفر از پول ملی به طور جدی‌تری از سوی مسئولان وقت پیگیری شد تا جایی که در جلسه هیات وزیران، واحد پول ایران، تومان و برابر با ۱۰ ریال ‌تعیین شد.

با این اقدام به نظر می‌رسید که بانک مرکزی به دنبال حذف صفر از پول ملی است که ولی‌الله سیف، رئیس‌کل وقت بانک مرکزی گفت که این موضوع به معنای حذف صفر از پول ملی نیست، اما دولت و بانک مرکزی به دنبال این موضوع هستند که در لایحه‌ای جداگانه نسبت به حذف چهار صفر از پول ملی اقدام کنند.

اما این بار و با گذشت دو سال پس از آن اتفاق، حذف صفر از پول ملی ایران، رنگ و بوی جدی‌تری به خود گرفته و به نظر می‌رسد که حتی اقدامات ابتدایی آن نیز انجام شده است.

نخستین جرقه از جدی‌ شدن دوباره حذف چهار صفر از پول ملی زمانی زده شد که بانک مرکزی در هفته گذشته از اسکناس ۵۰ هزار تومانی جدید خود رونمایی کرد و در طراحی این اسکناس نکاتی وجود داشت که توجه برخی را به خود جلب کرد. نکته مهم نخست، استفاده از رنگ‌آمیزی متفاوت در ارقام چاپ‌شده روی اسکناس بود به طوری که چهار صفر بعد از عدد ۵۰ با رنگ متفاوت و کم‌رنگ‌تر طراحی شده‌اند و در قسمت پایینی اسکناس نیز عدد ۵۰ به طور جداگانه درج شده است.

حذف صفر از پول ملی کشورها نخستین بار پس از پایان جنگ جهانی دوم تجربه شد و پس از آن به ‌ویژه از دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی به این سو این عمل بارها و بارها در کشورهای مختلف که اکثرا کشورهای در حال توسعه بودند، به‌اجرا درآمد.

طبق گزارشی که ایسنا منتشر ساخته عمده اقتصاددانان بر این عقیده‌اند که حذف صفر از اسکناس هیچ‌گونه تأثیری بر شاخص‌های اقتصادی و طرف عرضه و طرف تقاضا ندارد و بیشتر اثر روانی بر جامعه می‌گذارد.

به‌عقیده برخی از کارشناسان اقتصادی، افزایش ظاهری قدرت پول ملی، آسان‌سازی مبادلات، محاسبات و خرید و فروش‌های مردم از اثرات قابل تحقق حذف صفرها است، اما برای حذف صفرها ارتقای شاخص‌های اقتصادی همچون افزایش تولید، نرخ سرمایه‌گذاری، آزادسازی‌های اقتصادی، رفع انحصارات، حضور بانک‌های خارجی در کشور و حضور بی‌قید و شرط سرمایه‌گذاران خارجی نیز باید انجام شود.

اما در عین حال برخی نیز این اقدام را موثر می دانند به عنوان مثال، محمد اشرف دوابه در مورد تصمیم بانک مرکزی ایران برای حذف چهار صفر از پول ملی به ایلنا گفـت: من با روش بانک مرکزی ایران موافقم، این اقدام موجب کاهش تورم می شود و حذف چهار صفر از پول ملی به معنای پاسخی برای کاهش ارزش پول خود است و مهم است که تعادل پول، تولید و اصلاح ساختار اقتصاد برقرار باشد.

وی ادامه داد: کشورهای دیگر نیز این تجربه را داشته‌اند مانند زیمبابوه که 3 صفر از پول خود را در سال 2003 حذف کرد، سودان در سال 2007 دو صفر، بولیوی در سال 2008 سه صفر ، رومانی در سال 2005 چهار صفر از پول خود را حذف کرد و ترکیه 6 صفر ازپول خود را در سال 2005 حذف کرد .

این استاد دانشگاه با اشاره به تجربه ترکیه گفت: تجربه ترکیه با موفقیت و همراه با اصلاحات اقتصادی مرتبط بود بطوریکه نرخ تورم از 72 درصد ؜ در سال 2002 به 22 درصد در حال حاضر کاهش یافته است.

دوابه تصریح کرد: وقتی ترکیه شروع به حذف صفر از پول ملی خود کرد با کاهش شدید ارزش پول خود روبه‌رو بود به طوری که برای یک کار ساده یک میلیون لیر باید پرداخت می‌کردید.

وی افزود: ترکیه برای اصلاح این روند، سیاست را رها کرد و تنها به حذف صفرها متمرکز شد و به صورت سراسری با فساد مبارزه کرد که این مساله کمک فروانی به اقتصاد ترکیه کرد.

استاد دانشگاه استانبول گفت: ترکیه دست به اصلاحات اقتصادی حقیقی زد و کشور را از سیاست دور کرد، تعاملات خود با جهان را گسترش داد و به نوعی به این کشورها در موضوع اقتصاد اعتماد کرد.

تجربه کشورهای دیگر

به گزارش تسنیم، داده‌های بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول حاکی از آن است که دست‌کم 50 کشور جهان تاکنون اقدام به حذف صفر از پول ملی خود کرده‌اند که در برخی از این کشورها برای تکمیل چرخه روانی نسبت به تغییر نام واحد پول نیز اقدام شده است.

برزیل رکورددار حذف صفر

برزیل در دهه 60 و 70 میلادی به یکی از سنگین‌ترین تورم‌های آن زمان دچار شد. به گونه‌ای که پول ملی این کشور ماهانه 30 تا 40 درصد ارزش خود را از دست می‌داد. پیش از آن از سال 1930 تا 1942 پول ملی برزیل دو بار تغییر نام پیدا کرده بود. در سال 1967 میلادی برای اولین بار 3 صفر از پول ملی برزیل با نام Cruzeiro حذف و این پول به Cruzeiro Noro تبدیل شد. با این وجود برزیل نتوانست در کنترل تورم موفق عمل کند و تا سال 1981 تورم این کشور بار دیگر به 151 درصد رسید. در این میان بار دیگر سه صفر از پول ملی برزیل حذف شد. در سال 1989 بار دیگر تورم برزیل افزایش یافته و به هزار و 431 درصد رسید. در این هنگام بار دیگر دولت برزیل اقدام به حذف صفرهای بازگشته همراه با تغییر نام پول ملی کرد. در سال 1993 زمانی که تورم این کشور در مرز 2 هزار درصد قرار داشت بار دیگر حذف سه صفر اعمال شد. این بار دولت توانست در مهار تورم توفیقاتی کسب کند. با این حال برزیل همچنان یکی از گران‌ترین کشورهای آمریکای‌لاتین به حساب می‌آید. از سال 1930 تاکنون طی شش مرحله 18 صفر از پول ملی برزیل حذف شده است و هشت بار نیز نام واحد پولی این کشور تغییر پیدا کرده است.

هلند، تجربه توسعه‌یافته

بیماری هلندی اکنون واژه‌ای آشنا در ادبیات اقتصادی است. ورود منابع درآمدی غیر منتظره از محل استخراج گاز، اقتصاد هلند را با تورم پیش‌بینی نشده‌ای در دهه 60 میلادی روبه‌رو کرد. دولت مجبور به چاپ اسکناس‌های درشت شد تا بتواند پاسخگوی نیاز مبادلات مردم باشد. در همین حال تورم نیز از مرز 100 درصد عبور کرد. البته این وضعیت در هلند چندان نپایید و دولت با عمال سیاست شدید انقباضی در سیاست‌های پولی توانست حجم پول را کنترل کرده و به‌همراه آن چهار صفر از اسکناس‌های این کشور حذف شد. هلند نمونه برجسته‌ای از جوابگو بودن سیاست حذف صفر از اسکناس در شرایطی است که این کار با اعمال دیگر سیاست‌های کنترل نقدینگی همراه باشد.

ترکیه، تجربه موفق

ترکیه کشوری اروپایی با بستری جهان سومی است که به یک‌باره شش صفر را از پول ملی خود را در سال 2005 میلادی حذف کرد. تورم در ترکیه از ابتدای دهه 80 آغاز شده و با شتاب به پیش رفت. هر دلار آمریکا که در سال 1988 با 1422 لیر قدیم ترکیه مبادله می‌شد در سال 2003 به بیش از 5/1 میلیون لیر قدیم رسید. در این شرایط قیمت یک ساندویچ در ترکیه به 3 میلیون لیر رسید. از سال 1981 به این سو در ترکیه هر دو سال یک بار نیاز به اسکناس‌های درشت‌تر احساس می‌شد. در یک چرخه 25 ساله. درشت‌ترین اسکناس ترکیه از 5 هزار لیر به یک میلیون لیر تبدیل شد. تعداد بیشمار صفرها در ارقام اقتصادی و مبادلات که گاه تا چند تریلیون لیر می‌رسید مشکلات فراوانی را در مسیر عملیات حسابداری و نگه‌داری حساب‌ها به وجود آورده بود. از آغاز سال 2005 اسکناس‌های جدید ترکیه با عنوان لیر جدید منتشر شدند. هر لیر جدید معادل یک میلیون لیر قدیم است و به این ترتیب ترکیه در یک مرحله شش صفر را از اسکناس حذف کرد. مهار تورم در ترکیه با نظارت و دستورالعمل‌های صندوق بین‌المللی پول انجام گرفت. این کشور به عنوان یک نمونه برگزیده در مهار تورم از سوی این نهاد بین‌المللی معرفی شد. ترکیه پیش از آنکه اقدام به حذف صفرها کند تورم را به طور کامل مهار کرد.

زیمبابوه، یک شکست کامل

دولت زیمبابوه در سال 2003 زمانی که تورم این کشور یک هزار درصد بود اقدام به حذف 3 صفر از اسکناس‌های این کشور کرد. با این وجود دولت عملاً هیچ‌گونه اقدامی در خصوص مهار تورم انجام نداده و صرفاً به وجه روانی حذف صفرها اتکا کرد. بدیهی آنکه این کارکرد به زودی از میان رفت و تورم تازنده سرانجام اقتصاد این کشور را ویران کرد و دلار زیمبابوه از هم پاشید. هم‌اکنون تورم این کشور آفریقایی از مرز یازده میلیون درصد گذشته است و دولت برای تامین اسکناس مورد نیاز مردم ناگزیر از چاپ اسکناس‌های یکصد میلیارد دلاری شده است. این در شرایطی است که بانک مرکزی این کشور اعلام کرده دیگر کاغذ اسکناس کافی برای نشر پول در اختیار ندارد.

گزارش خطا