توسعه و امنيت جهاني بر اساس كنوانسيون رامسر

دكتر پاملا گريفين

مترجم: بهروز مهد يزاده

با افزايش جمعيت و تشديد پديده تغيير اقليم، وخامت دسترسي به آب در بسياري از مناطق جهان پيش بيني مي شود. ظهور ديپلماسي زيست محيطي راه هايي را جست وجو مي كند تا از آنها براي حفاظت از محيط زيست و همچنين براي جلوگيري از ايجاد دعوا و تنش يا ايجاد صلح بين كشورها استفاده كند. كنوانسيون راجع به اهميت بين المللي تالاب ها در شهر رامسر ايران در سال 1971 برگزار شد. اين كنوانسيون تنها پيمان محيط زيستي جهاني است كه به طور اختصاصي روي يك اكوسيستم بحث مي كند. با بيش از 42سال كار حفاظتي تالاب در سطح بين المللي و به تصويب رسيدن آن بيش از 160 كشور، اين معاهده مي تواند در ديپلماسي محيط زيستي سهم قابل ملاحظه يي داشته باشد. با تعريف وسيعي از تالاب ها كه شامل درياچه ها، رودخانه ها و خليج ها مي شود، كنوانسيون رامسر موقعيتي است براي كمك به كشورها تا ظرفيت خودشان را براي مديريت كارآمد تالاب هايشان تقويت كنند. توافقنامه موثر مثل اين مي تواند در سيستم قانونگذاري يك دولت سهيم باشد. همين طور اين موقعيت كمك مي كند به حفظ شرايط مسالمت جويانه پايدار در ميان مردم خود و همين طور همسايه هايشان.

تمركز بر كنوانسيون رامسر

بر اساس نخستين معاهده يي كه يك روش اكوسيستمي را براي محافظت اتخاذ كرد، كنوانسيون رامسر راهي را براي معاهده هاي ديگر باز كرد، مثل كنوانسيون براي تنوع بيولوژيكي (CBD)، تا به يك سيستم جامع و كل نگر حفاظتي برسد. تالاب هاي منسجم و چسبيده از لحاظ اكولوژيكي كه از مرزهاي ملي عبور مي كند به عنوان تالاب هاي بين مرزي يا فرامرزي در كنوانسيون رامسر به رسميت شناخته شدند. در حال حاضر 234 تالاب بين المللي وجود دارد كه در رامسر ليست شده اند. اينها تالاب هايي هستند كه مرزهاي دو يا چند كشور را تقسيم مي كنند. در همين زمان 14 مورد از اين مناطق به طور رسمي به عنوان مناطق حفاظتي بين مرزي شناخته شده بودند. توافقنامه بين مرزي رامسر كار خود را در مناطق مستعد نزاع و تنش شروع كرده است كه شامل نخستين مكان بين مرزي رسمي آفريقا بين گامبيا و سنگال مي شد. اين مكان بين مرزي بين گامبيا و سنگال پارك ملي نيامي سالوريم و دلتاي سالوم را تشكيل مي داد.

همكاري هاي فرامرزي

براي تحليل بيشتر 234 تالاب بين مرزي، دسته بندي يا طبقه بندي رابطه بين كشورهاي هم مرز به تعيين و شناخت موثرترين راه حل كمك مي كند. اول، دشوارترين موقعيت براي كنوانسيون وجود تنش هاي خشونت آميز بين كشورهايي است كه اكوسيستم تالاب خود را تقسيم مي كنند. دخالت در طول نزاع در حدود صلاحيت پيمان رامسر نيست. اگرچه يك روش به طور آماده بايد براي مديريت محيط زيستي بين مرزي زماني كه صلح شكسته مي شود، موجود باشد. حتي اگر فاكتورهاي اكولوژيكي قادر نباشند كه به طور مستقيم سبب ايجاد صلح شوند، آنها ممكن است صلح را كه به وسيله فاكتورهاي موجود ديگر در حال از بين رفتن است را تقويت و حمايت كنند. مشخص كردن طرح مديريتي بين مرزي در يك توافق صلح داراي اولويت برتر است. روش ديگري جست وجوي حمايت قانوني از تالاب ها در طول جنگ از طريق قانون هاي بين المللي است. به دست آوردن قانون تصويب شده يا برخي قانون هاي موجود در اين زمينه كه روي آن موافقت شده است از اقدامات اوليه يي است كه بايد انجام شود و سپس بايد به دنبال اجراي چنين قوانيني بود كه كار بسيار مشكلي است. دومين دسته بندي برطرف كردن مباحثه هاي مرزي است. اگر تالاب ها جزو قسمتي از مجادله مرزي هستند، يك طرح تقسيمي مديريتي كه بتواند مرزها را مختلط كند، مي تواند جايگزين نزاع شود تا ديگر تنش مرزي موضوعيت نداشته باشد. كشورها موافق هستند تا آن چيزي كه ممكن است به عنوان پارك صلح ناميده شود را توسعه بدهند، جايي كه مرزهاي مورد مناقشه براي سود رساندن به منافع هر دو كشور مديريت مي شود و ممكن است تنوع زيستي، حفاظت تالاب، كنترل آلودگي يا استفاده پايدار از منابع طبيعي را دربربگيرد. در سال 1997 پرو و اكوادور، با ميانجيگري امريكا و برزيل توافقنامه صلحي روي منطقه Cordillera del Condor امضا كردند و اكنون با همكاري يكديگر روي رژيم مديريتي منطقه زيستي تقسيم شده در مناطقي كه قبلابا هم دعوا داشتند، كار مي كنند اين مشاركت در واقع نتايج ايجاد يك پارك صلح است. سومين دسته بندي، حالتي است كه يك مجادله سبب ايجاد چالش هاي اقتصادي مثل فقر در منطقه مي شود، تفاوت و اختلاف ثروت وسيعي بين همسايه ها ايجاد مي شود كه در چنين شرايطي يك نياز ضروري براي توسعه اداره ظرفيت موثرتر وجود دارد (معمولابر اساس كمبود مالي) . در اين زمينه كنوانسيون چندين ابزار را براي آن توسعه داده است. منابع كنوانسيون مي تواند به كشورهاي درگير كمك كند تا مهارت ها و ظرفيت هاي لازم براي اداره يا مديريت موثر زيست محيطي توسعه دهند و باز هم اين كنوانسيون مي تواند قدرت بين كشورهاي درگير را اصلاح و تقويت كند. و نهايتا مهم ترين خروجي آن است كه كنوانسيون ظرفيت اين را دارد وقتي كشورهايي كه يك مرز مشترك دارند، قادر نيستند با يكديگر همكاري كنند، بر اساس فقدان اعتماد تاريخي، اختلاف آنها را مديريت كند. به اين معني كه كنوانسيون با دست گذاشتن روي نكته هاي مهم يا ظرفيت هاي مهم اقتصادي و اكولوژيكي روي تالاب ها مي تواند تا حدي نزاع را كنترل كند. تالاب ها مي توانند يك نقش سودمند و مهم در تصفيه طبيعي منابع آبي براي مصرف انسان ايفا كنند و همچنين مي توانند به عنوان خنثي كننده بر ضد آب و هواي بد از قبيل توفان ها عمل كنند. در واقع به عنوان سدي محكم بر شرايط بد آب و هوايي. چنين اكوسيستم هايي كه توسط تالاب ها ايجاد مي شوند به طور واضح از ارزش هاي اقتصادي قابل ملاحظه يي هم برخوردار هستند. براي مثال، سودان كشوري است كه فرض مي شود كه به وسيله شاخص صلح جهاني، در معرض خطر ترين كشور دنيا باشد. آنها يك تالاب مشترك با اتيوپي داخل پارك ملي Dinder در جنوب شرقي سودان دارند. با توجه به بحران هاي شاخ آفريقا، به دليل مديريت ضعيف و نابرابر بودن توزيع منابع وضعيت بدتر شده است در چنين شرايطي همكاري روي طرح مديريتي توسط چندين كشور ممكن است به ايجاد اعتماد و نيز توسعه آن كمك كند.

ماموريت هاي مبتني بر علم

با انواع رابطه هايي كه در ذهن وجود دارد، آيا ماموريت هاي تعاون زيست محيطي مبتني بر علم مي تواند از رقابت هاي سياسي سبقت بگيرد؟ شواهد نشان مي دهد كه اين احتمال ممكن است، وقتي كه يك نزاع وجود داشته باشد. دانشمندان محيط زيست به عنوان بازيگران ديپلماتيك ممكن است قادر باشند كه مذاكرات را به سمت جمع آوري داده و توسعه آگاهي طرفين بر اساس منابع تسهيم شده تغيير دهند. توسعه دانش مشترك اداره اين گونه سيستم ها با هدف جلوگيري از آسيب هاي زيست محيطي و اقتصادي، انگيزه و مشوق بزرگي براي احزاب و گروه هاي سياسي جهت همكاري با يكديگر است. براي مثال دانشمندان رژيم اسراييل و فلسطين در حال حاضر دارند با يكديگر بر سر پروژه هاي مشترك كار مي كنند در حالي كه موقعيت سياسي بين آنها به شدت متعارض است. دامنه پروژه ها از نانوتكنولوژي، تشخيص بيماري هاي قلبي تا مصرف آفت كش ها را در بر مي گيرد. كنوانسيون رامسر در طول بيش از 40 سال تاريخ خود ميزان بالايي از اعتماد و وثوق را به دست آورده است. در سال 1971جهان تصور مشكلات زيست محيطي امروز را به ويژه از دريچه جهاني شدن بازارها و تغييرات آب و هوا تصور نمي كرد. اين كنوانسيون تغييرات زماني را تحمل و حتي برطرف كرد و نقطه قوت اصلي آن رويكرد مبتني بر اكوسيستم و ظرفيت رسيدگي به مسائل فراملي است كه توانسته به حل مشكلات مرتبط محيط زيست جهاني در ميان توسعه و امنيت كمك كند.

پژوهشگر موسسه امنيت و ديپلماسي محيط زيست در دانشگاه ورمانت امريكا*

□ روزنامه اعتماد

گزارش خطا