هشدارهایی که نادیده گرفتیم، جنگل هایی که نابود کردیم و فاجعه ای که حالا باید بپذیریم

در روزهای آغازین سال 98 خبر وقوع سیل در گلستان و مازندران کشور را در شوک فرو برد و شیرینی نوروز را به کام بسیاری از هموطنانمان تلخ نمود. اینکه اما برف، باران چه میاید و چه نمی آید برای ما تبدیل به بحران می شود نه از اشکالات آسمان و بلا که از قصور خود ما است.

نواندیش- رضا امیری: در روزهای آغازین سال 98 خبر وقوع سیل در گلستان و مازندران کشور را در شوک فرو برد و شیرینی نوروز را به کام بسیاری از هموطنانمان تلخ نمود. اینکه اما برف، باران چه میاید و چه نمی آید برای ما تبدیل به بحران می شود نه از اشکالات آسمان و بلا که از قصور خود ما است.

وقتی که طی دهه ها بی توجه به هشدار ها دست به تغییر محیط زیست می زنیم و تصور می کنیم که پوشش گیاهی فقط جنبه دکور دارد بنابراین از بین بردن آن هیچ ایرادی ندارد، اینگونه می شود که بارش باران از نعمت تبدیل به بحران می گردد.

سیل چند روز گذشته در گلستان تازگی نداشت و برای چندمین بار بود که زهر چشم گرفت، چند سالی است با آغاز فصل گرما بارندگی های شدید نیز در گرگان آغاز می شود که حاصل آن سیل های شدید است، اما به عقیده کارشناسان دلیل جاری شدن این سیل ها فقط بارندگی شدید نیست بلکه مهمترین دلیل آن قطع بی رویه درختان است.

سیل مرداد ماه سال 1380 را همه گلستانی ها به خاطر دارند. سیلی که علاوه بر تخریب روستاها، جاده ها، پل ها و جنگل ها ، صدها گلستانی و مسافر عبوری از این منطقه را قربانی خود کرد.

آثار آن سیل همچنان هم در جنگل گلستان مشاهده می شد و پس از آن سال نیز بعد از هر بارانی حجم عظیمی از آب در منطقه جاری می شود تا اینکه امسال فاجعه رخ داد.

این روند طی سال های گذشته در مناطق مختلف استان تجربه شد و همه ساله دولت و ارگان ها هزینه های گزافی را برای جبران خسارت ها پرداخت می کنند. بعد از سال 80، 93 حالا در سال 98 بار دیگر طبیعت به ما هشدار داد و این تنها به یک دلیل رخ داده است.

به عقیده کارشناسان عوامل زیادی در جاری شدن سیلاب ها دخیل هستند و به همین دلیل به راحتی نمی توان جلوی وقوع آن ها را گرفت، اما کاهش خسارت های وارده توسط سیل امری است که غیر ممکن نیست و با مدیریت صحیح و یکپارچه در کنار تعامل سازمان ها امکان پذیر است.

در مناطقی مانند گلستان که در دامنه شمالی رشته کوه البرز قرار دارد یکی از مهمترین عوامل سیلاب ها در کنار خشکسالی به علت قطع درختان و جاری شدن آب های سطحی از دامنه کوه ها است. این آب ها در حالت طبیعی توسط درختان، رودخانه ها و موانع موجود در این مسیر جمع آوری می شوند و با کاهش سرعت خسارت زیادی به اراضی وارد نمی کنند.

استان گلستان بیش از یک دهه است که سیل را تجربه می کند

اما ورود انسان و تبدیل و تغییر بی برنامه و نظارت اراضی ملی و منابع طبیعی باعث شده تا سیل مهمان بیش از یک دهه ای گلستان شود و همه ساله به خصوص با شروع فصل گرما به جان و مال ساکنان این منطقه بیفتد.

بر اساس گزارشات سيل مرداد 1380 فقط در منطقه ‌مينودشت‌ و کلاله استان‌ گلستان‌ بيش ‌از 300 کشته ‌و 270 مفقود و 600 ميليارد ريال ‌خسارت‌ به جاي ‌گذاشت.

هر چند سيلاب ها بیشتر ناشي از نزولات جوی ‌هستند ولي‌ آن چه در این منطقه ‌بيشتر موجب‌ بروز سيلاب شده‌، بهره‌ برداري ‌هاي ‌بي‌رويه ‌انسان‌، کاربري ‌هاي ‌نادرست‌ اراضي‌ ‌از منابع طبیعی است‌.

تجاوز به حريم جنگل، رودخانه ‌ها و مراتع از عوامل وقوع سیل

یک کارشناس جنگلداری گفت: تخريب بي‌رويه مراتع، منابع طبيعي و جنگل ‌ها و تغيير کاربري زمين‌ های کشاورزي در وقوع سيلاب نقش موثري دارند و مي‌توان با جلوگيري از تخريب اين منابع از وقوع سيل و از خسارات جلوگيري کيرد.

اویس نقوی دیلمده سال 1393 بعد از جاری شدن سیل در گلستان در گفتگو با مهر گفته بود: با نگاهی به سيل‌ های حادثه ساز اخیر متوجه مي‌شويم که در قديم شاهد وقوع چنين سيلاب هایی نبوديم و وقوع سيلاب ‌هاي اخير موضوع نسبتا جديدي است و با از بین رفتن جنگل ها رابطه مستقیم دارد.

وي افزود‌: سيلاب ‌هاي حادثه خيز به دليل وجود پوشش گياهي در گذشته کمتر بوده و امروز به دليل تغيير کاربري در اراضي شمالي و اراضي منتهي به درياي خزر و هم چنين تبديل اراضي کشاورزي به ويلا چنين شرايطي را پديد آورده است‌. ‌

نقوی تاکيد کرد‌: در خیلی از موارد شاهد تغيير کاربري جنگل ها هستیم و به دليل کاهش زادآوري و از بین رفتن نهال ها، سطح جنگل ‌ها در حال کم شدن هستند. از طرفی وقتي جنگل ‌هاي بالادست تخريب مي‌شوند اين اتفاقات قابل پيش بيني است.

وي در خصوص کاهش قدرت جنگل در مهار باران گفت: شاخه‌ها و برگهاي درختان وقتي به صورت انبوه و فشرده در کنار هم قرار دارند سايه‌بان ايجاد مي‌کنند و اين سايه‌بان‌ها جلوي ضربات باران به خاک را مي‌گيرد و از جاري شدن آب جلوگيري مي‌کند.

وي تاکيد کرد: همچنين برگ‌ هاي درختان در سطح جنگل حکم اسفنج را دارند که آب را در خود نگهداري مي‌کنند و متاسفانه وقي درختان از بين مي‌روند آب باران بدون آن که جذب خاک شود، روي زمین راه مي‌افتد.

اين کارشناس جنگل با اشاره به تاثير دخل و تصرف ‌ها در طبيعت گفت: متاسفانه تجاوز به حريم جنگل، رودخانه ‌ها و مراتع از عوامل وقوع حوادثي اين چنين هستند و البته بايد بگويم که تنها يک عامل موثر نيست بلکه همه اين عوامل با هم این شرايط را به وجود آورده‌ اند‌. ‌

تغییر کاربری اراضی مهمترین عامل موثر بر وقوع سیل در گلستان

یک دکتری خاکشناسی هم به مهر گفت: استان گلستان با سطحی بالغ بر 22 هزار کیلومتر مربع در شمال ایران از مناطق مهاجرپذیر در کشورمان به شمار می آید که جمعیت آن طی سال های اخیر به طرز چشمگیری افزایش داشته است.

تخریب جنگل های شهرستان علی آبادکتول

محمد عجمی توضیح داد: فشار ناشی از افزایش جمعیت هم اکنون منجر به عملیات غیراصولی تغییر کاربری، به خصوص جنگلتراشی در سطح وسیعی از اراضی استان شده و امروزه فرسایش و تخریب زمین یکی از معضلات مهم این منطقه است.

وی افزود: با توجه به حساسیت بالای خاک های منطقه به فرسایش باید با حفظ پوشش طبیعی جنگلی یا جنگلکاری مجدد، به خصوص در نواحی با شیب زیاد، علاوه بر حفظ کیفیت مطلوب خاک از افزایش فرسایش پذیری خاک ها و تلفات شدید آن ها جلوگیری کرد.

عجمی ادامه داد: تغيير کاربري اراضي به خصوص جنگلتراشی و تبدیل پوشش های طبیعی به زمین های کشاورزی بر بسياري از خصوصيات خاک از جمله ذخيره کربن آلي خاک تاثير منفی برجای مي گذارد.

وی خاطرنشان کرد: مواد آلی حساسیت زیادی به نحوه مدیریت اراضی دارند و هرگونه دخالت بشر در شرایط طبیعی اکوسیستم ها می تواند باعث اختلال در چرخه کربن شود. به طور کلي مقدار ماده آلي خاک با از بين بردن گياهان بومي و پس از آن کشت کردن و فعاليت هاي کشاورزي به سرعت کاهش مي يابد.

وی افزود: تاثیر منفی دیگر جنگل تراشی بر خاک، وقوع فرسایش و تلفات توده خاک است. قطع درختان جنگلی سبب ایجاد رواناب در سطح زمین و در نتیجه فرسایش خاک می شود.

تخریب جنگل های شهرستان علی آبادکتول

این دکترای خاکشناسی ادامه داد: در این شرایط قطرات باران مستقیما به خاک برخورد کرده و موجب تلفات آن می شوند و ساقه، شاخه و برگ گیاهان همچون مانع، ضمن تقلیل ضربات ناشی از برخورد قطرات باران به سطح خاک باعث کاهش سرعت جریان های سطحی و اثرات تخریبی ناشی از آنها می شود.

وی خاطر نشان کرد: فرسایش در مناطق جنگل تراشی شده زمانی تشدید خواهد شد که به دلیل عبور و مرور ادوات کشاورزی و عملیات غیراصولی زراعی تخلخل خاک کاهش یافته و نفوذپذیری آب به جسم خاک کمتر و کمتر شود. مطالعات نشان داده است تغییر کاربری اراضی از مهمترین فاکتورهای موثر بر وقوع سیل در شمال ایران است.

آن چه که مشخص است استان گلستان به عنوان یکی از استان های شمالی کشور در معرض خطر سیل و سیلاب قرار دارد و اگر تا امروز در یک سال تعداد سیل های ثبت شده از انگشتان یک دست تجاوز نمی کرد در صورت توجه نکردن به پوشش گیاهی منطقه چه بسا این آمار در سال بسیار وحشتناک تر و فاجعه انگیز تر از قبل باشد.