دلایل خروج مصر از اتحاد ضد ایرانی

منابع آگاه در گفت‌و‌گویی اختصاصی به رویترز خبر داده‌اند که مصر از پیوستن به تلاش‌های آمریکا برای ایجاد «ناتوی عربی» با برخی از متحدان عربی خود صرف‌نظر کرده است؛ اقدامی که می‌توان آن را نوعی پسرفت برای استراتژی دولت ترامپ در محدود ساختن قدرت ایران در منطقه توصیف کرد. به‌گفته این منابع، واهمه مصر از افزایش تنش با ایران یکی از دلایل عقب‌نشینی بزرگ‌ترین قدرت نظامی در میان کشورهای عربی از این برنامه بوده است.

به‌گزارش روزنامه «دنیای اقتصاد»، یکی از این منابع آگاه به خبرگزاری رویترز خبر داد که مصر تصمیم خود را به آمریکا و دیگر اعضای آنچه «اتحاد استراتژیک خاورمیانه» خوانده می‌شود اعلام کرده است. این تصمیم مصر در آستانه نشستی اتخاذ شد که قرار است روز یکشنبه این هفته در ریاض برگزار شود. به گفته این منابع، مصر هیاتی را به آخرین گردهمایی که در راستای پیشبرد تلاش آمریکا برای متحد ساختن سیاسی و اقتصادی اعراب اهل‌سنت علیه ایران شیعه اعزام نکرده است.

یک منبع عربی دیگر که مانند دیگران خواستار فاش نشدن نامش شد در رابطه با دلیل کناره‌گیری مصر از این استراتژی خاطرنشان کرد که قاهره به‌دلیل تردید در جدیت این برنامه و تاثیرات آن و همچنین افزایش مخاطرات و تنش‌ها با ایران این تصمیم را اتخاذ کرده است. این فرد می‌گوید که تردید در رابطه با پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ و اینکه آیا جایگزین احتمالی وی ممکن است چنین برنامه‌ای را لغو کند در تصمیم‌گیری مصری‌ها موثر بوده است. در همین زمان یک منبع سعودی نیز روند پیشرفت برنامه‌های چنین اتحادی میان برخی از کشورهای عربی و دولت ترامپ را نامناسب توصیف کرده است. براساس اسنادی که از کاخ‌سفید در سال گذشته در اختیار رویترز قرار گرفت، از اهداف دیگر این برنامه که نخستین‌بار از سوی عربستان‌سعودی در سال ۲۰۱۷ پیشنهاد شده بود، محدودساختن نفوذ روسیه و چین در منطقه خاورمیانه بوده است. سفارتخانه مصر در واشنگتن و کاخ‌سفید به‌ درخواست‌ها برای اظهارنظر در این‌باره پاسخی نداده‌اند. علاوه‌بر آمریکا و عربستان سعودی، اعضای دیگر اتحاد استراتژیک خاورمیانه، امارات، کویت، بحرین، قطر، عمان و اردن هستند.  عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهوری مصر دو روز پس از ورود به ریاض برای گفت‌و‌گو با ترامپ به واشنگتن سفر کرد. پیش از این دیدار ترامپ موضوعات مورد بحث دوطرف را موضوعات امنیتی دانسته بود اما مشخص نیست که آیا در مورد اتحاد مذکور گفت‌و‌گویی انجام شده باشد.

دو منبع دیگر در این باره به رویترز گفته‌اند که کشورهای باقی‌مانده در اتحاد استراتژیک خاورمیانه به دنبال بازگرداندن مصر و لغو این تصمیم از طریق اعمال فشار‌های دیپلماتیک هستند. به گفته آنها به‌نظر نمی‌رسد چنین تصمیمی نهایی است. اما یک منبع عربی گفت که مصر را دیگر نمی‌توان به بازگشتن قانع ساخت. عقب‌نشینی مصر که دارای بزرگ‌ترین ارتش در میان کشورهای عربی است آخرین پسرفت برای طرح اتحاد استراتژیک خاورمیانه یا همان ناتوی عربی است.

موانع ایجاد ناتوی عربی

این طرح تا پیش از آن نیز با قتل جمال خاشقجی در اکتبر ۲۰۱۸ که در محل کنسولگری عربستان در استانبول انجام گرفت وارد مرحله پیچیده‌ای شده بود. مقامات ترکیه و برخی از قانون‌گذاران آمریکایی محمد‌بن‌سلمان، ولیعهد سعودی را در قتل این روزنامه‌نگار مقصر می‌دانند. از دیگر موانع ایجاد شده میان متحدان عربی منطقه می‌توان به محاصره اقتصادی و سیاسی قطر اشاره کرد. چنین چالش‌هایی موجب شده است تا چندبار برگزاری نشست میان کشورهای عربی در آمریکا که قرار است با امضای یک معاهده به پایان برسد به زمان دیگری موکول شود. به‌گفته مقامات آمریکایی، جان بولتون، مشاور امنیت‌ملی ترامپ، یکی از مدافعان اصلی طرح یاد‌شده و معمار استراتژی دولت ترامپ برای محدود ساختن قدرت ایران در منطقه است. اما پیش‌تر روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز در گزارشی به بررسی چهار عامل ناکامی «ناتوی عربی» علیه ایران پرداخته بود. براین اساس، ایجاد یک ائتلاف عربی علیه ایران مستلزم حل‌وفصل بسیاری از مسائل و چالش‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی میان این کشورها خواهد بود. هم اکنون وجود اختلاف بین عربستان و قطر، ناتوانی درجهت یکپارچه‌سازی نیروهای نظامی اعراب، فقدان هرگونه ساختار فرماندهی نظامی متحد و این حقیقت که همه شرکای عرب آمریکا تهدید ایران را به اندازه واشنگتن جدی نمی‌دانند چهار عامل مهمی هستند که از دید نیویورک‌تایمز ایجاد یک ناتوی عربی را غیرممکن می‌کنند. از سوی دیگر باید این موضوع را مورد توجه قرار داد که در میان مقامات آمریکایی نیز اختلافاتی در راستای هماهنگ‌سازی سیاست کاخ‌سفید در برابر ایران وجود دارد.مقامات آمریکایی نیز خود مشکلات مهمی برای هماهنگ‌سازی سیاست خود در برابر ایران جدا از تحریم‌هایی که ترامپ علیه ایران بازگردانده است دارند. ترامپ برخلاف میل همه مشاوران ارشد امنیت‌ملی خود ماه گذشته تصمیم گرفت حدود دو هزار نفر از سربازان آمریکایی را از مناطق شرقی سوریه خارج کند که هرگونه اهرم آمریکا برای محدود کردن نفوذ تهران در سوریه و گروه‌های تحت حمایتش را از بین می‌برد. درحالی‌که پمپئو همین خواسته را از شرکای عرب خود در سراسر منطقه طلب می‌کند. از سوی دیگر نمی‌توان از کشورهای عربی کوچکی مانند اردن با منابع محدود انتظار داشت در اتحاد نظامی علیه ایران شرکت کند. می‌توان گفت که بسیاری از کشورهای عربی نظر منفی نسبت به ایران دارند اما این دلیل کافی نیست که آنها را مجاب سازد تا در یک ائتلاف نظامی علیه ایران شرکت کنند.از این رو به‌نظر می‌رسد این ایده در هیچ کشوری به استثنای عربستان‌سعودی حمایت نمی‌شود. اکنون عربستان و امارات رهبری کمپین ضد‌ایرانی در منطقه را عهده‌دار هستند که در راس آن نیز محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان قرار دارد. بسیاری از این کشورها ایران را دشمن خود می‌دانند با این حال کشورهایی نظیر مصر و اردن به‌دلیل آنکه تهدید مستقیمی از جانب ایران احساس نمی‌کنند مایل نخواهند بود ریسک مقابله با تهران را به‌جان بخرند.

استقبال ایران از عقب‌نشینی مصر

بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه  با استقبال از انصراف مصر از شرکت در ناتوی عربی گفت: مصر یکی از کشورهای مهم و توانمند جهان عرب و جهان اسلام است که می‌تواند نقش مهمی در ایجاد صلح، ثبات و امنیت در منطقه غرب آسیا ایفا کند. وی در مورد خبر منتشرشده توسط برخی خبرگزاری‌ها مبنی بر انصراف مصر از حضور در ناتوی عربی اظهار کرد: هنوز این خبر از سوی منابع رسمی تایید نشده است و اطلاع دقیقی در مورد صحت آن وجود ندارد. وی خاطرنشان کرد: درحال بررسی این خبر و میزان صحت آن هستیم و در صورت تایید این خبر از آن استقبال می‌کنیم.قاسمی اضافه کرد: مصر می‌تواند با واقع‌نگری هرچه بیشتر و درک شرایط حساس کنونی در جهت نزدیکی و وحدت جهان اسلام نقش بسزا و در خوری ایفا کند. وی ابراز امیدواری کرد که مصر به عنوان یک قدرت انکار‌ناپذیر جهان عرب بتواند در شرایط حیاتی کنونی منطقه و جهان، در مسیر واقع‌بینانه و درستی رسالت تاریخی خود را انجام دهد. سخنگوی وزارت امورخارجه گفت: در چنین شرایطی روابط و درک بهتری میان ایران، مصر و سایر کشورهای منطقه برای مقابله با تروریسم، تامین امنیت و ثبات پایدار، تحکیم درک و فهم متقابل و همکاری‌های چندبعدی به‌وجود خواهد آمد. قاسمی در خصوص ناتوی عربی تاکید کرد: همان‌گونه که در گذشته نیز بیان کرده‌ام، نمی‌توان چندان به موضوعی به‌نام ناتوی عربی خوش‌بین بود چراکه در جهان غرب ناتو تحت شرایط خاص تاریخی، جغرافیایی خاص، براساس یک‌سری ارزش‌های مشخص و ضرورت‌ها و حتی اشتراکاتی مشخص انجام شد، امروز این گمان وجود ندارد که حتی با بومی کردن سازمان ناتو که مولود حوادث خاص تاریخی بود بتوان از آن در جهان عرب الگوبرداری کرد.