در انجمن همکاری روسیه با اعراب چه گذشت؟

ماریانا بلنکایا در المانیتور در مطلبی با عنوان «توافق روسیه و اعراب بر سر آمریکا و اختلاف بر سر ایران» نوشت: شانزدهم آوریل مسکو میزبان پنجمین نشست انجمن همکاری روسیه با اعراب بود که تعداد بی‌سابقه ای از دیپلمات‌های ارشد جهان عرب در آن شرکت کردند.

به گزارش انتخاب، برگزاری این نشست توسط وزارت امور خارجه روسیه و اتحادیه عرب سازماندهی شد و یک حقیقت آشکار را نشان داد: دست‌کم از لحاظ نگاه ناموافق به موضع آمریکا نسبت به نظم جهانی، روسیه و اعراب اشتراک نظر دارند. اما این چکامه فرح‌بخش، فریبنده هم هست چه آنکه روابط میان این دو جناح به علت تفاوت‌ها با پیچیدگی‌هایی توأم است که بسیاری از این پیچیدگی‌ها نیز در اختلاف‌نظرهای داخلی میان جناح اعراب ریشه دارد‌.

در ادامه این مطلب آمده است: نشست مسکو به تدوین دو سند انجامید: یک بیانیه و یک برنامه اجرایی سه ساله. سند اخیر فرصت‌های همکاری میان شرکت‌های خصوصی، نهادهای غیردولتی و دانشگاهی در حوزه‌های مختلف از اقتصاد گرفته تا فرهنگ را پوشش می‌دهد. به طور مشخص این همکاری‌ها شامل مشارکت در نمایشگاه‌های تجاری مختلف صنایع غذایی و تولیدی است.

انجمن همکاری روسیه با اعراب در نتیجه امضای تفاهم‌نامه قاهره در سال ۲۰۰۹ شکل گرفت. وظیفه این نشست ایجاد هماهنگی در امور بین‌المللی و تشویق به گسترش روابط دوجانبه است. اما نخستین نشست چند سال بعد در سال ۲۰۱۳ در اوج بهار عربی که با بازگشت پوتین به کرملین همزمان بود، برگزار شد. نشست‌های بعدی به ترتیب در خارطوم ۲۰۱۳، مسکو ۲۰۱۶ و ابوظبی ۲۰۱۷ برگزار شدند.

ایده ابتدایی، برگزاری سالانه این نشست بود اما در نتیجه شکاف میان قطر از یک سو و عربستان، امارات، مصر و بحرین از سوی دیگر این هدف محقق نشد. اما اکنون این طرف‌های مخالف در بیشتر نشست‌ها با هم دیده می‌شوند. در نشست اتحادیه عرب که ماه مارس در تونس برگزار شد، هم امیر قطر و هم پادشاه عربستان حضور داشتند. این بار این دو کشور وزرای مشاور در امورخارجه خود یعنی عادل الجبیر از عربستان و سلطان بن سعد الموریخی از قطر را به مسکو اعزام کردند.

ابتدا قرار بود وزیر امور خارجه روسیه با تروییکای اتحادیه عرب و دبیر کل آن دیدار کند. علاوه بر دبیر کل یعنی احمد ابول غیط، نشست اخیر میزبان حضور بی‌سابقه ۱۳ وزیر امورخارجه از جهان عرب شامل وزرای کشورهای الجزایر، اردن، یمن، قطر، لبنان، مراکش، امارات، عمان، فلسطین، عربستان سعودی، جزایر قمر، سومالی و تونس بود. هشت کشور عضو دیگر مقاماتی پایین رتبه تر فرستادند از جمله بحرین، سودان و موریتانی که سفرای خود را به جای دیپلمات‌ها اعزام کردند.

موضوع غافلگیر کننده غیبت وزیر امورخارجه لیبی، محمد سیالا بود اگرچه نام او در فهرست شرکت‌کنندگان اتحادیه عرب قرار داشت. معاون وزیر امورخارجه روسیه، میخاییل بوگدانف نیز حضور او را از پیش اعلام کرده بود. ممکن است او برای خودداری از درگیری لفظی با سایر کشورهای عرب که از احزاب رقیب در لیبی حمایت می‌کنند، به طور جداگانه به از مسکو دیدار کند.

در مورد متن بیانیه نهایی که از طرف‌های درگیر در لیبی می‌خواهد از برخورد نظامی خودداری کنند، مسکو با دردسر مواجه شده بود. برخی اعضا اصرار داشتند که اقدامات ژنرال حفتر در لیبی را تلاشی برای مقابله با تروریسم خطاب کنند. اما این عبارت در بیانیه پایانی درج نشد.

دبیر کل اتحادیه عرب به روزنامه کامرزانت گفت ما امیدواریم طرف‌های درگیر در لیبی به اهمیت پایان دادن به درگیری‌ها پی ببرند و تحت نظارت سازمان ملل، به دنبال فیصله سیاسی اختلافات باشند. او تاکید کرد که جهان عرب با همراهی روسیه، تحولات لیبی را از نزدیک دنبال می‌کند.

سوریه یک قضیه کاملا متفاوت است. در طول کنفرانس منابعی از داخل هیات‌های اعزامی به المانیتور گفتند که در این خصوص فضای بیشتری برای بحث وجود دارد.‌ به طور مشخص جناح عرب تاکید داشت که در بیانیه نهایی اشاره ای به نقش ترکیه و ایران در حل و فصل معضل سوریه نشود. اما این بیانیه در سه مورد به موفقیت‌های مذاکرات آستانه اشاره می‌کند که با همکاری روسیه، ترکیه و ایران شکل گرفته است. این بیانیه از تلاش‌های روسیه برای فیصله اختلافات در سوریه از جمله مذاکره برای آتش‌بس و ایجاد مناطق تنش‌زدایی استقبال می‌کند. همچنین از تلاش‌های سازمان ملل برای تشکیل کمیته تدوین قانون اساسی و تبادل زندانیان تقدیر شد.

با این حال در این بیانیه از جای دادن جمله پیشنهادی روس‌ها مبنی بر اینکه کنگره گفتگوی ملی سوریه که ژانویه گذشته در سوشی برگزار شد، گامی به جلو بود، خودداری شد. درباره مسأله بازگشت سوریه به اتحادیه عرب نیز توافقی حاصل نشد. دبیر کل اتحادیه عرب در مصاحبه با کامرزانت به اختلاف نظرهای اعراب با روسیه درباره بحران سوریه اشاره کرد. او گفت مسکو تلاش دارد سوریه را به اتحادیه بازگرداند اما اعضا معتقدند پیش از آن باید پیشرفت‌هایی در فرآیندهای قانونی و سیاسی این کشور حاصل شود.

در هر دو مسأله عراق و سوریه، دخالت ترکیه نیز مورد بحث قرار گرفت. بیانیه هر گونه مداخله در امور داخلی سوریه از جمله حضور نظامی ترکیه در این کشور را محکوم می‌کند. دبیر کل اتحادیه عرب به اسپوتنیک گفت که کشورهای عرب شدیدا مخالف حضور نظامی ترکیه در عراق و سوریه هستند. قطر به طور مشخص از ذکر نام ترکیه در رابطه با اوضاع داخلی عراق طفره می‌رفت.

با توجه به حساسیت میهمانان عرب به مسأله ایران و ترکیه، سخنان وزیر امورخارجه روسیه، سرگئی لاوروف موجب غافلگیری بود. او در کنفرانس مطبوعاتی گفت که بیانیه تصویب شده، بر اهمیت عادی سازی و ارتقای روابط میان ایران و اعراب با هدف ترویج صلح و ثبات تاکید دارد. دبیر کل اتحادیه عرب خاطرنشان کرد که این بیانیه شامل یک شرط عدم مداخله در امور منطقه‌ای نیز هست. بنابراین تفسیر اعراب از بیانیه به این قرار است: ایران نمی‌تواند در امور داخلی ما دخالت کند. در صورت خودداری از این کار، روابط نیز بهبود خواهد یافت.

این بیانیه دو پیام در خود دارد. یک بند آن بر اهمیت توسعه روابط میان اعراب و ایران بر اساس اصول حسن همجواری، خودداری از کاربرد زور، عدم مداخله در امور داخلی، احترام به حق حاکمیت، استقلال و تمامیت سرزمینی تاکید دارد و همچنین طرح ابتکاری شورای همکاری کشورهای خلیج‌فارس که در پیام امیر کویت به رییس‌جمهور ایران درباره ارتقای صلح و امنیت در منطقه مورد نظر قرار گرفت. در بند دیگر به نگرانی از عدم پیشرفت در اختلاف امارات با ایران درباره مالکیت جزایر سه‌گانه اشاره و بر اهمیت فیصله صلح آمیز از طریق مذاکره تاکید شد.

در کنفرانس مطبوعاتی، وزیر امورخارجه سومالی نیز که قرار است پس از تونس ریاست اتحادیه را به دست بگیرد، به ابول غیط و لاوروف پیوست. لاوروف در این نشست به لزوم تشکیل مجمعی که در سال ۱۹۹۵ برای خالی کردن منطقه از تسلیحات کشتار جمعی پیشنهاد شد، اشاره کرد. او مدعی شد که برخی کشورهای غربی در برابر این خواسته مقاومت می‌کنند اما در یکی از نشست‌های مجمع عمومی سازمان ملل، آغاز این روند مورد تقاضا بوده است. لاوروف افزود که در بیانیه به مسأله اهمیت حمایت از معاهده عدم اشاعه نیز اشاره شده است.

ابول غیط نیز به نوبه خود مواضع مشترک اعراب و روسیه را مدنظر قرار داد و بر لزوم راه‌اندازی مرکز فرهنگی عرب در مسکو تاکید کرد. هیات‌های دیپلماتیک در کنفرانس به المانیتور گفتند که اتحادیه عرب هنوز منابع مالی این پروژه را تامین نکرده است. کوتاه‌ترین اظهارات نیز از سوی وزیر امورخارجه سومالی مطرح شد که از موضع روسیه در حمایت از فلسطین تقدیر کرد. این یکی از حوزه‌هایی است که مسکو برای ناکام گذاشتن طرح معامله قرن ترامپ، آن را به شدت دنبال می‌کند. نشست بعدی اعراب و روسیه قرار است سال ۲۰۲۰ در مراکش برگزار شود.