اهل قلمی که کوچ کردند

در سال 92 نویسندگان، شاعران، مترجمان و پژوهشگران بسیاری از میان ما رفتند.

گردش روزگار هر سال گرد اهل کتاب و ادبیات هم می‌چرخد تا با رسیدن نوبت هرکدام، آن‌ها را از زمانه ما جدا کند و به جایی فراسوی زمان‌ها و مکان‌ها ببرد. سال 92 هم نوبت به خیلی‌ها رسید.

فصل بهار، محمود عبادیان، سیدابوالحسن روح‌القدس، باقر عاقلی، پرویز مرزبان، سیدرضا کتابچی، امیرحسین فردی، عباس حری، محمد گلبن، محمد قهرمان، محمدصادق همایونی سروستانی، فهیمه رحیمی، بهمن سرکاراتی، علی‌محمد روح‌بخشان و حسن برتینا را از ما جدا کرد. حبیب‌الله معلمی، محمود استادمحمد، شیرکو بی‌کس، محمد زهرایی، محمدحسن حائری، شایان (مهدی) افضلی، سعید نیاز‌ کرمانی، عبدالمحمد آیتی و احمد عطایی در گرمای تابستان، سرمای مرگ را لمس کردند. فصل پاییز هم نام‌های حمید مظهری، محمد بلالی، احمد کسیلا، محمدعلی ابرآویز، مسیح‌الله جمالی و مجید فروتن را به فهرست درگذشتگان این سال اضافه کرد. خبر درگذشت حشمت‌الله اسحاقی، محمدرضا فتاحی، ملافاضل سکرانی، ناصر میناچی، یحیی مافی، بهمن فرزانه، پریناز فهیمی، منصور کوشان، علی‌اکبر شعاری‌نژاد و علیشاه مولوی را هم در روزهای سرد و بعضا برفی زمستان 92 شنیدیم.

در روزهای پایانی سال 92 مروری کوتاه داریم بر زندگی و فعالیت‌های اهل قلمی که امسال از میان ما کوچ کردند.

هنوز ایام نوروز به پایان نرسیده بود که محمود عبادیان، مترجم و استاد پیشکسوت فلسفه، در 85 سالگی درگذشت. او که سال 1307 در ارومیه متولد شده بود 11 فروردین‌ماه به‌علت کهولت سن در منزلش از دنیا رفت. عبادیان استاد بازنشسته گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی بود که بیش از ۳۰ عنوان کتاب فلسفی و ادبی را ترجمه یا تألیف کرد. رساله منطقی فلسفی «ویتگنشتاین» اولین‌بار توسط او به زبان فارسی ترجمه شد.

22 فروردین‌ماه نیز سیدابوالحسن روح‌القدس، شاعر روشندل اسدآبادی، بر اثر ایست قلبی از دنیا رفت. این شاعر متولد 1320 بود و مجموعه‌های شعر «گلبانگ عارفان»، «فیض روح‌القدس» و «نوش از تو و نیش از من» از او برجای مانده‌اند.

در همین روز باقر عاقلی، نویسنده،‌ پژوهشگر و تاریخ‌نگار معاصر ایران، هم بر اثر ایست تنفسی درگذشت و پیکرش روز بعد در قطعه نام‌آوران بهشت زهرا (س) به خاک سپرده شد. از عاقلی که در سال 1308 به دنیا آمده بود، پژوهش‌ها و آثار بسیاری به جا مانده که از جمله آن‌ها می‌توان به مقالاتش در دایرة‌المعارف‌های فارسی، کتاب سه‌جلدی «شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران»، «نصر‌ت‌الدوله فیروز و قوام‌السطنه»، «روزشمار تاریخ ایران» در دو جلد‌، «ذکاء‌الملک فروغی و شهریور 20»،‌ کتاب هزار صفحه‌یی «نخست‌وزیران ایران» و پژوهش بزرگش درباره خاندان‌های حکومت‌گر در ایران اشاره کرد.

طبیعت همچنان در بهار بود، اما خزان روزگار برگ‌های باغ کتاب را می‌چید. روز پنج‌شنبه، پنجم اردیبهشت‌ماه، نوبت پرویز مرزبان، سیدرضا کتابچی و امیرحسین فردی بود.

پرویز مرزبان از مترجمان بنام ایران و از استادان دانشگاه بود که کتاب‌های بسیاری را در زمینه هنر ترجمه کرد. او که در سال 1296 در تهران به دنیا آمده بود کتاب‌های متعددی در زمینه هنرهای تجسمی نوشت و ترجمه کرد به طوری که بسیاری از او به عنوان دایرة‌المعارف هنرهای تجسمی یاد می‌کنند. «تنوع تجارب تجسمی (ادموندبرک فلدمن)»، «زبان رمزی نگارگری (کاترین گیبسن)»، «باغ‌های خیال: هفت قرن مینیاتور ایران (ای. کورکیان؛ ژ. پی. سیکر)»، «فرهنگ مصور هنرهای تجسمی» و «خلاصه تاریخ هنر»، از جمله آثار مرزبان است.

سیدرضا کتابچی مدیر انتشارات اسلامیه و از ناشران پیشکسوت بود که در 76 سالگی بر اثر کهولت سن از دنیا رفت.

امیرحسین فردی، نویسنده ادبیات انقلاب و مدیر مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه‌ هنری، نیز در پی ابتلا به بیماری و تنگی نفس درگذشت. این نویسنده و فعال عرصه ادبیات داستانی سال ١٣٢٨ در آذربایجان متولد شده بود و عضویت در حوزه اندیشه و هنر اسلامی (حوزه هنری)، سردبیری و مدیرمسؤولی «کیهان بچه‌ها» (به مدت ٢٤ سال)، تأسیس و مدیرمسؤولی کیهان علمی، عضویت در شورای داستان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، عضویت در شورای داستان بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، مسؤولیت جشنواره انتخاب کتاب سال شهید حبیب غنی‌پور، مسؤولیت شورای ادبیات داستانی نیروی مقاومت بسیج و مدیریت کارگاه قصه و رمان حوزه هنری از جمله فعالیت‌های او بود. از او آثاری چون «اسماعیل»، «آشیانه در مه»، «سیاه‌چمن»، «یک دنیا پروانه» و «کوچک جنگلی» و «گرگ‌سالی» بر جای مانده است.

روز هفتم اردیبهشت‌ماه عباس حری، استاد برجسته کتابداری، در پی ابتلا به بیماری سرطان درگذشت. او که در سال 1315 در مشهد به دنیا آمد، از بنیان‌گذاران دوره دکترای رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی و از فعالان چند بنیاد فرهنگی در ایران بود. از حری بیش از 150 مقاله و 14 کتاب تألیفی و ترجمه‌یی برجا مانده است.

محمد گلبن 20 اردیبهشت‌ماه از دنیا رفت. او که متولد 1314 بود، از 16سالگی وارد فضای مطبوعات شده بود. از او تألیفات و گردآوری‌های بسیاری به جا مانده است.

28 اردیبهشت‌ماه محمد قهرمان، شاعر، محقق و از دوستان مهدی اخوان ثالث، بر اثر ابتلا به بیماری سرطان درگذشت. او در سال 1308 به دنیا آمده بود. از قهرمان آثار متعددی در زمینه شعر و تصحیح به جا مانده است.

محمدصادق همایونی سروستانی 19 خردادماه از دنیا رفت. او که در سال 1313 به دنیا آمد، عضو هیأت علمی دایرةالمعارف بزرگ اسلامی بود. آثار همایونی بویژه در زمینه‌ تعزیه و فرهنگ مردم مورد توجه ایران‌شناسان و علاقه‌مندان این رشته‌هاست. همچنین چندین مجموعه داستان و شعر و سفرنامه و کتاب‌هایی در باب فرهنگ مردم جزو آثار او به‌شمار می‌آیند.

فهیمه رحیمی 28 خرداد در سن 61 سالگی به دلیل ابتلا به بیماری سرطان معده درگذشت. او سال 1331 در تهران به دنیا آمده بود. «ابلیس کوچک»، «اتوبوس»، «آریانا»، «اشک و ستاره»، «باران»، «بازگشت به خوشبختی»، «بانوی جنگل»، «پاییز را فراموش کن»، «پریا»، «پنجره»، «تاوان عشق»، «حرم دل»، «خلوت شب‌های تنهایی»، «خیال تو»، «روزهای سرد برفی»، «زخم‌خوردگان تقدیر»، «سال‌هایی که بی تو گذشت»، «شیدایی»، «عشق و خرافات»، «کوچه‌باغ یادها»، «ماندانا» و «هنگامه» از جمله کتاب‌های این نویسنده موسوم به عامه‌پسند هستند.

بهمن سرکاراتی هم 29 خردادماه در سن 67 سالگی از دنیا رفت. او دارای دکتری در رشته زبان‌شناسی و فرهنگ و زبان‌های باستانی و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود. ترجمه‌ها و تألیفات متعددی در حوزه‌های زبان‌شناسی و زبان‌های باستانی از او برجای مانده که از میان آن‌ها می‎توان به «دین ایرانی بر پایه‌ متن‌های معتبر یونانی»، «اسطوره بازگشت جاودانی»، «سایه‌های شکارشده»، «مقدمه‌ای بر فلسفه‌ای از تاریخ»، «بررسی سه فرگرد وندیداد» و «اصطلاحات خویشاوندی در زبان‌های ایرانی» اشاره کرد.

روز 30 خردادماه نیز علی‌محمد روح‌بخشان، استاد دانشگاه و پژوهشگر ادبیات و تاریخ، از دنیا رفت. روح‌بخشان متولد سال 1326 بود و مقالات بسیاری در زمینه‌های ادبیات، تاریخ، حکمت و عرفان ایرانی اسلامی تألیف کرد.

همچنین خردادماه امسال حسن برتینا، شاعر و سراینده غزل‌های ولایی شهرستان ابوموسی، بر اثر عارضه قلبی درگذشت.

حبیب‌الله معلمی، شاعر دفاع مقدس، نیز روز چهارم تیرماه در سن 87 سالگی درگذشت. او در زمان جنگ همراه با فرزندانش به جبهه می‌رفت و به سرودن شعر می‌پرداخت و گاه صادق آهنگران شعرهایش را در جبهه‌ها می‎خواند. از میان کتاب‎های حبیب‎الله معلمی به «خونین‌نامه عاشقان حسین»، «وادی عشق» و «شفق خونین» می‌توان اشاره کرد.

سوم مردادماه نوبت خداحافظی با محمود استادمحمد بود. این نمایشنامه‌نویس و کارگردان باسابقه تئاتر ایران پس از مدت‌ها مبارزه با بیماری سرطان از دنیا رفت. محمود استادمحمد متولد سال 1329 و خالق نمایشنامه‌هایی همچون «آ سید کاظم»، «شب بیست‌ویکم»، «سرای رنج و شکنج»، «دیوان تئاترال» و ... بود.

شیرکو بی‌کس، شاعر مطرح کرد، چهره دیگری بود که در سال 92 با او وداع کردیم. او که سال 1940 در سلیمانیه عراق به دنیا آمده بود، روز 13 مردادماه در پی بیماری از دنیا رفت. شیرکو بی‌کس در ایران شاعر نام‌آشنایی است و شعرهایش به فارسی ترجمه و منتشر شده‌اند. این شاعر با احمد شاملو دیدار داشته و سیدعلی صالحی نیز شعرهایش را بازسرایی کرده است. از مجموعه شعر‌های بی‌کس به «دو سرو کوهی»، «عقاب»، «رود»، «سپیده‌دم»، «آفات»، «کرکس»، «عطشم را شعله فرو می‌نشاند»، «دره پروانه‌ها»، «صلیب»، «مار و روزشمار یک شاعر»، «سایه و آزادی» و «این واژه بی‌آبرو» می‌توان اشاره کرد. همچنین شعرهای این شاعر به چندین زبان ترجمه و منتشر شده‌اند.

27 مردادماه محمد زهرایی بر اثر سکته قلبی از دنیا رفت. او در سال 1327 به دنیا آمده بود. شهرت این ناشر پیشکسوت به دلیل مدیریت متفاوتش در نشر کارنامه بود. زهرایی با دقت و وسواس حرفه‌یی کتاب‌های افرادی چون نجف دریابندری، محمدعلی موحد و هوشنگ ابتهاج (ه.ا. سایه) را منتشر کرد.

محمدحسن حائری، پژوهشگر ادبی و عضو هیأت علمی گروه ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی، چهره دیگری بود که در مردادماه 92 از دنیا رفت. او روز بیستم این ماه در جلسه دفاعی که در دانشگاه ادبیات کرج در حال برگزاری بود، به دلیل سکته قلبی از دنیا رفت. «سومنات خیال»، «مبانی عرفان و تصوف و عرفان فارسی‌«، «راه گنج» و «صائب و شاعران طرز تازه» از آثار این پژوهشگرند.

نهم شهریور نیز شایان (مهدی) افضلی، شاعر 53 ساله، به علت نارسایی تنفسی درگذشت. از این شاعر که در قالب شعر «سپید» و «نیمایی» شعر می گفت، یک مجموعه شعر دوزبانه (فارسی و انگلیسی) به جا مانده است.

سعید نیاز‌ کرمانی، پژوهشگر، شاعر و ناشر، 12 شهریورماه، پس از یک بیماری طولانی از دنیا رفت. او در سال 1318 به دنیا آمده بود. از آثار برجای‌مانده از او می‌توان به کتاب شعر «در کوچه‏‌های خلوت شب» (با مقدمه محمد ابراهیم باستانی‌ پاریزی) و «سخن اهل دل»، تصحیح انتقادی خمسه خواجوی کرمانی براساس کهن‏‌ترین نسخه جهان با مقابله هشت نسخه کهن دیگر، اشاره کرد.

روز بیستم شهریورماه نیز عبدالمحمد آیتی، پژوهشگر، نویسنده و مترجم در حوزه فلسفه، تاریخ و ادب فارسی و عربی که عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم بود، در سن 87 سالگی درگذشت. کشتی شکسته (ترجمه‌)؛ تحریر تاریخ وصّاف؛ آمرزش ابوالعلا معری (ترجمه‌) و همچنین روش و تطبیق فلسفه اسلامی؛ گزیده و شرح خمسه نظامی؛ تاریخ ابن ‌خلدون (العبر)؛ شکوه قصیده؛ تاریخ دولت اسلامی در اندلس؛ ترجمه فارسی قرآن مجید؛ شکوه سعدی در غزل؛ شرح و ترجمه معلّقات سبع؛ الغارات در حوادث سال‌های معدود خلافت علی (ع‌)؛ گنجور پنج گنج؛ شرح منظومه مانلی و پانزده قطعه دیگر؛ بسی رنج بردم، بازنویسی‌شده از فردوسی؛ قصه باربد و بیست قصه دیگر از شاهنامه؛ معجم‌الأدبا (ترجمه)؛ داوری حیوانات نزد پادشاه پریان (ترجمه‌)؛ گزیده شرح مقامات حمیدی؛ در تمام طول شب و شرح چهار شعر بلند نیما از جمله آثار به‌جامانده از اوست.

احمد عطایی، مؤسس انتشارات عطایی، روز 30 شهریورماه در سن 92سالگی از دنیا رفت. این ناشر آثاری را از سعید نفیسی، باستانی پاریزی و... منتشر کرده بود.

حمید مظهری، شاعر، روز سوم مهرماه بعد از یک دوره بیماری در منزلش از دنیا رفت. از او به عنوان پدر شعر معاصر کرمان یاد می‌شد و تخلصش «اشک کرمانی» بود.

نیمه مهرماه بود که محمد بلالی، از پیشکسوتان صنعت چاپ، از دنیا رفت.

احمد کسیلا هم از دیگر اهل قلمی بود که در فصل پاییز از دنیا رفت. این شاعر که در سال 1318 به دنیا آمده بود، 18 آبان‌ماه درگذشت.

محمدعلی ابرآویز، سراینده تعدادی از سرودهای انقلاب اسلامی، در آبان‌ماه از دنیا رفت. پیکر این شاعر صبح روز پنج‌شنبه، 23 آبان‌ماه، در محل سکونتش پیدا شد. ابرآویز ساخت سرودهای انقلابی چون «بوی گل سوسن و یاسمن آید»، «سمفونی شهداء» و «سقای حرم» را در کارنامه خود دارد.

مسیح‌الله جمالی 25 آبان‌ماه در سن 82 سالگی درگذشت. «تاریخ شهرضا»، «سفرنامه از شهرضا تا مکه» و «تاریخ تحلیلی» ازجمله آثار اوست.

مجید فروتن، شاعر جنوبی و از شاعران مدرن دهه 40، 27 آبان‌ماه‌ از دنیا رفت. او متولد سال 1325 و از شاعران نوگرای خطه جنوب بود.

حشمت‌الله اسحاقی 24 دی‌ماه در حال رانندگی بر اثر سکته مغزی درگذشت. این شاعر متولد سال 1329 بود و آثاری را همچون «دنی بی»، «آشنایان ره عشق» و «بررسی شعر دهه 80 اندیشه» داشت.

28 دی‌ماه محمدرضا فتاحی، شاعر، در سن 60 سالگی بر اثر بیماری سرطان درگذشت. از او کتابی با عنوان «اشک غزال و گلکم» برجای مانده است.

ملافاضل سکرانی، شاعر خوزستانی، هم 28 دی‌ماه از دنیا رفت.

ناصر میناچی، اولین وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و عضو کابینه دولت موقت مهدی بازرگان، روز پنجم بهمن‌ماه در سن ۸۲ سالگی و بر اثر عارضه قلبی درگذشت. پس از ممانعت از خاک‌سپاری او در حسینیه ارشاد، پیکرش برای خاک‌سپاری به قم منتقل شد. میناچی متولد سال ۱۳۱۰ در تهران و تحصیل‌کرده رشته حقوق، از یاران و همراهان علی شریعتی و از مؤسسان حسینیه ارشاد بود. او پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل دولت موقت، در کابینه مهندس بازرگان سمت «وزارت تبلیغات و جهانگردی» را عهده‌دار بود که به خاطر تعلق خاطرش به نام حسینه ارشاد، نام این وزارت‌خانه را به وزارت «ارشاد ملی» تغییر داد.

نهم بهمن‌ماه یحیی مافی، بنیان‌گذار و عضو هیأت مدیره شورای کتاب، از دنیا رفت.

هفدهم بهمن‌ماه هم بهمن فرزانه بعد از گذراندن یک دوره‌ بیماری در سن 75 سالگی از دنیا رفت. فرزانه به عنوان مترجم «صدسال تنهایی» مشهور است، اما در کنار نگارش آثاری همچون «چرکنویس»، کتاب‌های دیگری را از گابریل گارسیا مارکز، آلبا دسس پدس، گراتزیا کوزیما دلدا، لوئیچی پیراندلو، آنا کریستی، اینیاتسیو سیلونه، روآلد دال، گابریل دانونزیو و واسکو پراتولینی به فارسی برگردانده ‌است.

هجدهم بهمن شاعر جوانی به نام پریناز فهیمی در 28سالگی بر اثر بیماری سرطان از دنیا رفت.

منصور کوشان، نویسنده و شاعر ایرانی مقیم نروژ، 27 بهمن‌ماه در سن 65 سالگی از دنیا رفت. محاق؛ خواب صبوحی و تبعیدی‌ها؛ آداب زمینی؛ زنان فراموش شده؛ دهان خاموش؛ راز بهارخواب؛ واهمه‌های مرگ؛ واهمه‌های زندگی؛ قربانیان خواب پنهان؛ بودن از نبودن؛ یک بار دیگر، یک بازی دیگر؛ کسوف عروسک‌ها؛ محفل عاشقان؛ بازی‌های پنهان؛ مفهوم دیگر الفبا؛ سال‌های شبنم و ابریشم؛ و قدیسان آتش و خواب‌های زمان؛ از جمله آثار برجای‌مانده از منصور کوشان هستند.

علی‌اکبر شعاری‌نژاد دهم اسفندماه در 88 سالگی درگذشت. از او بیش از ۴۰ عنوان کتاب با موضوعات روان‌شناسی رشد، روان‌شناسی یادگیری، اصول ادبیات کودکان و فلسفه آموزش و پرورش منتشر شده بود.

پانزدهم اسفندماه هم علیشاه مولوی در سن 61سالگی بر اثر سکته قلبی از دنیا رفت. او در طول سال‌های 57 تا 59 پنج دفتر شعر عرضه کرد و از دهه 60، آثار خود را در نشریات ادبی منتشر کرد. تا این‌که این اواخر یک سی دی از شعرهایش را با صدای خودش عرضه کرد.

گزارش: فاطمه شیرزادی، خبرنگار ایسنا

گزارش خطا