از حرف تا عمل اینستکس

اولین تراکنش‌ اینستکس هفته گذشته وارد مرحله پردازش شد. از روزی که وزرای خارجه سه کشور انگلستان، فرانسه و آلمان از راه‌اندازی کانال مالی برای پشتیبانی تجارت با ایران موسوم به «اینستکس» خبر دادند(بهمن ۹۷) تا زمانی‌که اولین تراکنش به مرحله پردازش برسد، قریب به ۵ ماه زمان برد.

به گزارش دنیای اقتصاد، زمانی‌که باعث شد این تحلیل که «اینستکس تنها یک نماد سیاسی برای نشان دادن اراده اروپا در حفظ برجام است» تقویت شود. با وجود پردازش اولین تراکنش‌ها در اینستکس، همچنان خواسته‌های ایران از این سازوکار مالی با اقدام اروپا فاصله قابل‌توجهی دارد.

هدف اولیه

اینستکس راه‌اندازی شد تا کمی از خسارات ایران در اثر خروج آمریکا از برجام جبران شود. در بهمن ۹۷ که این کانال مالی راه‌اندازی شده بود، قرار بود در مرحله اول تجارت ایران با ۳ کشور آلمان، انگلستان و فرانسه را پوشش دهد. در ادامه در صورت گسترش فعالیت‌ها، کشورهای دیگر نیز می‌توانستند به این سازوکار بپیوندند. کارکرد اصلی اینستکس، سهولت تجارت برای طرف ایرانی است. از طریق این سازوکار ایران روی کاغذ می‌تواند با فروش کالا یا نفت به کشورهای اروپایی، درآمد را در اینستکس نگهداری کند و سپس، با استفاده از آن نیاز وارداتی خود را از داخل خاک اروپا تامین کند. در این سازوکار ایران به‌طور مستقیم به درآمدهایش دسترسی ندارد، بلکه می‌تواند از سوئیفت اروپایی برای پرداخت تعهدات خود در قبال خرید کالا از شرکت‌های اروپایی اقدام کند. برای استفاده از این سازوکار یک شعبه از این کانال مالی در ایران و یک شعبه به میزبانی پاریس در اروپا راه‌اندازی شده است. اینستکس در گام‌های نخست کالاهای بشردوستانه یعنی غذا و دارو را در بر می‌گیرد؛ به زبان دیگر کالاها و خدماتی که تحت تحریم‌های آمریکا یا اتحادیه اروپا هستند، از طریق اینستکس قابلیت معامله نخواهند داشت.

وضعیت عملیاتی

اما اهدافی که برای اینستکس در زمان راه‌اندازی ذکر شد، به نظر دور از دسترس بود. چراکه برای تحققش ۵ ماه زمان برد. اخیرا عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرده که تا زمانی‌که صادراتی به کشورهای اروپایی نداشته باشیم، وارداتی هم نداریم؛ از این‌رو اروپایی‌ها یا باید از ما نفت بخرند یا خط اعتباری تخصیص دهند، هر کدام از این دو اقدام اینستکس را ظرف یک هفته عملیاتی خواهد کرد. این اظهارات نشان می‌دهد که اروپا هیچ‌کدام از دو روش مذکور را تا نشست اخیر کمیسیون مشترک برجام، پی نگرفته بود.

اینستکس نیاز به یک منابع ورودی دارد تا ایران از طریق آن بتواند، کالاهای وارداتی را در اروپا خریداری کند. این منابع از ۲ روش قابل تحقق است: صادرات نفت یا کالاهای غیرنفتی از ایران به اروپا و تخصیص خط اعتباری از اروپا یا کشور ثالث به ایران. با توجه به اینکه تحریم آمریکا، در درجه اول درآمدهای نفتی ایران را هدف گرفته است، بهترین روش برای ایران، تامین مالی اینستکس از طریق فروش نفت است. اما به نظر چنین موردی از دسترس دور است و اروپا و شرکت‌های اروپایی تمایلی به تقبل ریسک خرید نفت از ایران را ندارند. تا پیش از تحریم‌ها، نفت ایران به دو کشور ایتالیا و یونان صادر می‌شده است. راه دوم تامین مالی اینستکس، اختصاص خط اعتباری از سوی طرف اروپایی است تا ایران از طریق آن بتواند کالاها و خدمات مورد نیاز را از شرکت‌های اروپایی خریداری کند. آن‌طور که وال‌استریت‌ژورنال گزارش کرده، به نظر اروپا درحال‌حاضر راه دوم را آغاز کرده است تا امکان واردات از اروپا برای ایران ممکن شود. البته زمزمه‌هایی هم شنیده می‌شود که چین برای وارد شدن به‌عنوان طرف ثالث به این ابزار مالی، ابراز علاقه کرده است.

اگر تخصیص خط اعتباری یا وارد شدن طرف ثالث جدی باشد و تداوم یابد، حداقل امکان کار کردن با شرکت‌های کوچک و متوسط برای ایران مقدور خواهد بود. اما در مورد شرکت‌های بزرگ، موانع سخت‌تر هستند. نکته‌ای که وجود دارد اینکه هدف این ابزار مالی، ایجاد یک کانال برای محافظت تجارت ایران و اروپا از تحریم‌های آمریکا است، در حقیقت این کانال قرار نیست خسارت‌های احتمالی برآمده از تحریم شرکت‌های اروپایی بابت تجارت با ایران را پوشش دهد. با توجه به اینکه شرکت‌های اروپایی در تجارت با ایران آزاد هستند و تحت سلطه دولت‌هایشان قرار ندارند، تا زمانی‌که ضرر تحریم آمریکا از منافع حاصل از تجارت با ایران بیشتر باشد، امید چندانی به ورود شرکت‌های بزرگ اروپایی به اینستکس وجود نخواهد داشت. از همین‌رو همان‌طور که مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند، اینستکس تنها یک ابزار و گزینه در کنار دیگر ابزارها، برای عبور از شرایط فعلی است.

مخاطبان گرامی : به شما عزیزان پيشنهاد مى كنيم "مطالب پیشنهادی" زير را هم مطالعه كنيد:

گزارش خطا