نقش ايران در روابط عربستان و آمريكا

مطالعات خاورنزديك واشنگتن

کارشناس موسسه مطالعات خاورنزديک واشنگتن بر اين باور است که شکست سياست هاي آمريکا در خاورميانه کاملابه ضرر عربستان سعودي تمام شده است.

به گزارش تسنيم ، پس از برکناري مهره کليدي روابط عربستان و آمريکا، بندر بن سلطان، اين روابط دچار موانعي شده است. روز جمعه، بيست و هشتم مارس، بازيگر کليدي روابط ايالات متحده و عربستان سعودي در ديدار باراک اوباما و ملک عبدالله حضور نداشت، اما بي ترديد روح او بر اين ديدار حاکم بود. شاهزاده بندربن سلطان، برادرزاده پادشاه عربستان، مسوول سرويس اطلاعاتي سعودي و سفير سابق عربستان در واشنگتن در آن روز احتمالادر مراکش به سر مي برد و دوران نقاهت پس از جراحي شانه اش را سپري مي کرد، اما به رغم همه اخبار و شايعاتي که پخش شده، او همچنان بازيگر کليدي روابط عربستان سعودي و ايالات متحده است.

دو ماه پيش با ناپديد شدن بندر، زمزمه هايي در ميان مقامات سعودي پيچيد که از برکناري او خبر مي داد، برکناري سايه فراري که ديدگاه هايش در مورد ايران و جنگ داخلي در سوريه به شکل آزاردهنده اي با ديدگاه ايالات متحده تضاد داشت. واقعيت اين است که در شرايطي که پسر عموي او، محمد بن نايف، وزير کشور عربستان با ايالات متحده هماهنگي تام دارد، بندر همچنان شخص محوري سياست سعودي در سوريه است و از ديدگاه رياض، اگر مردي که زماني به دليل نزديکي به محافل قدرت جمهوري خواه «بندر بوش» نام گرفت، صداي دولت اوباما را درآورد، ديگر نمي توان هيچ کاري کرد.

نقطه قوت بندر در همه اين سال ها، تحقق بخشيدن به ديدگاه ملک عبدالله در امور سلطنت و در خاورميانه است. پادشاه مي خواهد بشار اسد در سوريه سقوط کند، نايبان ايران همچون حزب الله محدود شوند و «سر مار» قطع شود؛ درحالي که بندر به اين موضوعات با جزئيات رسيدگي مي کرد، اين پادشاه است که مسير و دامنه سياست عربستان سعودي را تعيين مي کند و شايد از فرمانده اطلاعاتي خود جنگ طلب تر باشد. بندر در مقايسه با پادشاه، به قول خودش يک «پيشي» است.

ملاقات قبلي اوباما و ملک عبدالله يک کارزار سياسي و ديپلماتيک از کار درآمد. ديدار اول آنها در آوريل 2009 بود که تصوير مشهور اوباما در نماي تعظيم به پادشاه را ارائه کرد و مستمسکي به دست منتقدان اوباما داد که او را بيش از حد چاپلوس پادشاه بخوانند. دو ماه بعد، اوباما پيش از ايراد نطق مشهورش در قاهره، در رياض توقف داشت و در ملاقات با ملک عبدالله «آغازي تازه» در روابط آمريکا با مسلمانان و جهان عرب وعده داد، دوراني جديد بعد از تجاوزات نظامي بوش به افغانستان و عراق. در اين ملاقات، اوباما از ملک عبدالله خواست با اختصاص حقوق آزاد پروازي براي جت هاي اسرائيلي به عنوان اقدامي براي آغاز فرآيند صلح خاورميانه موافقت کند. عبدالله از اين درخواست ناگهاني و بي مقدمه که نشانه اي از خامي و سادگي تيم اوباما بود، رنجيده خاطر شد و تنها يک کلمه گفت: «نه!»

تقلاي دولت اوباما به برقراري رابطه با ايران به دردسرهايي در رابطه با رياض منجر شده است. ملک عبدالله از مفاد توافق نامه موقت هسته اي با تهران ناراحت است و در ملاقات جانفرساي دوم نوامبر با جان کري به گونه اي رفتار کرد که کري از ناراحتي او مطلع شود. سعود الفيصل، وزير امور خارجه عربستان در نشست خبري پس از اين ملاقات گفت: «يک رابطه شايسته ميان دوستان بر صداقت، صميميت و خلوص نيت بنا مي شود» تعابير او، دلالت هاي ديپلماتيک بود بر اينکه اين ملاقات يک صحنه داد و فرياد بوده است. از قرار معلوم، ملک عبدالله دو ساعت تمام گلايه کرده و کري هم مجبور بوده فقط گوش کند.

در اين دور از گفت وگوها، هر دو طرف يک ليست طولاني در خور توجه داشتند. رياض در مورد پرونده هسته اي ايران، بحران سوريه، اقدامات ايران در بحرين و در استان نفت خيز شرق عربستان و حمايت از رژيم نظامي مصر ابراز نگراني کرد. واشنگتن در مورد هر يک از اين مسائل ديدگاه متفاوتي دارد و همچنين درخواست کرد مسائل ديگري در دستور کار گفت وگوها قرار گيرد، به ويژه روند صلح فلسطين و اسرائيل و حقوق زنان در عربستان.

دولت اوباما از عربستان سعودي مي خواهد همچنان در روند صلح خاورميانه به حمايت در ضمن فشار بر رئيس تشکيلات خودگردان فلسطين محمود عباس ادامه دهد. به رغم روابط سرد عربستان و اسرائيل، ابتکار سعودي ها در مذاکرات صلح سال 2002، صراحتا از يک راه حل دوجانبه پشتيباني مي کند و کاخ سفيد به دنبال اين است که آن اظهارات سعودي ها را عملياتي کند. در همين حال، اصلاحات سياسي در عربستان مي تواند نشان دهد که پادشاهي اين کشور با مرگ حکومت هاي استبدادي در سراسر خاورميانه مخالف نيست، اگرچه احتمالااين يک اميد واهي است. مخالفت عربستان با رانندگي زنان به اينجا خواهد انجاميد که بسياري از آمريکايي ها از روابط نزديک کشورشان با عربستان بپرسند. فعالان زن سعودي بر آنند که براي سرپيچي از اين قانون روزي را با عنوان «روز رانندگي» طراحي و اجرا کنند.

بندر براي سياست عربستان بسيار تعيين کننده است؛ چراکه پادشاه فکر مي کند واشنگتن به مسائلي که براي رياض مهم است، عمل نمي کند. عربستان سعودي به شدت از ضعف مشهود ايالات متحده نگران است، چه اين ضعف از باخت در کارزار با ولاديمير پوتين در کريمه باشد و چه از انفعال در سوريه درحالي که اسد مهار قدرت را در جنگ داخلي به دست مي گيرد. اگر واشنگتن غايب باشد، عربستان سعودي براي حراست از منافعش در منطقه به مهره خود نياز دارد.

ملک عبدالله به ايران به عنوان ريشه تمامي مشکلات در خاورميانه نگاه مي کند و به دنبال آن است که مقابل رقيب ايراني اش بايستد، به گونه اي که از قدرت شبه هژمونيک ايران در خليج فارس بکاهد و به حمايت ايران از اسد پايان دهد. پادشاهي عربستان مي تواند جدا از موضع گيري قاطع، دست به تهديد بزند. در نهايت، عربستان براي تقويت احساس امنيت خود هميشه مي تواند از اسلام آباد تسليحات هسته اي جديد خريداري کند. اين گزينه مستقيما با هسته اصلي سياست خارجي دولت اوباما، يعني منع گسترش تسليحات هسته اي تضاد دارد، اما واشنگتن به جز اظهار تاسف، کار چنداني نمي تواند انجام دهد.

عربستان سعودي همچنين مي تواند با افزايش حمايت از شبه نظاميان اسلامگرا در سوريه که از شورشيان ميانه رو نفوذ بيشتري دارند، واشنگتن را تحت فشار بگذارد. بندر از اين مبارزان رذل با تعبير «حرام زاده هاي قاتل» نام برده که از هيچ کاري فروگذاري نمي کنند. عربستان سعودي اخيرا شهروندان خود را از رفتن به سوريه منع کرده؛ بنابراين اين «حرام زاده ها» احتمالااز جاي ديگري آمده اند.

دولت اوباما به شدت نگران است که بيش از هزار تن از اين مبارزان كه پاسپورت هاي آمريکايي و اروپايي دارند و مي توانند روزي به خانه برگردند، از شور اسلامي و تعليم فنون جنگي فارغ شوند و تمايل پيدا کنند جهادشان را به غرب ببرند.

مطرح کردن تمامي اين مباحث در يک ملاقات که چندان بيش از دو ساعت طول نکشيد، دشوار است. ملک عبدالله 91 سال دارد و بي ترديد اين روزها از پا افتاده است، او اضافه وزن دارد و نمي تواند بدون واکر بايستد. آن چنان که از اخبار بر مي آيد، عادل الجبير، سفير عربستان در آمريکا و مترجم محبوب پادشاه نيز در اين ملاقات حضور داشته، اما صرف نظر از او، اطلاع از اينکه در اتاق ملاقات چه کسي حضور داشته، جذاب خواهد بود. همکاري متقابل اوباما و برادر ناتني 77 ساله پادشاه و وليعهد عربستان، شاهزاده سلمان گوياي نکات مهمي است. شاهزاده که در نوبت نشستن بر تخت پادشاهي است، به تازگي از سفرهاي رسمي دنباله دارش به پاکستان، ژاپن، هند، مالديو و چين بازگشته و شايع است که قدرت و توان کمتري از ملک عبدالله دارد. البته مطابق يک فرمان سلطنتي در بيست و هفتم مارس، برادر ناتني کوچک تر پادشاه، مکرين، به سمت معاون وليعهد منصوب شد. سمت جديدي که شايد براي در حاشيه قرار دادن شاهزاده سلمان وضع شده است.

با اين حال، وليعهد بودن سلمان به اين معنا نيست که او پادشاه آينده عربستان است. کاخ سفيد نسبت به اين موضوع حساسيت دارد و در جست وجوي فردي است که بيشترين اقبال پادشاهي را دارد تا روي او سرمايه گذاري کند. آن شخص هر که باشد، بندر نخواهد بود، او ديگر نه مجلس آراي ميهماني رئيس جمهور ايالات متحده خواهد بود و نه رهبر آينده کشورش، اما همچنان که امروز بندر به تماشا ايستاده، عربستان به نسل جديدي از شاهزادگان سعودي نياز دارد تا اين کشور را در سال هاي پرالتهاب پيش رو هدايت کنند.

گزارش خطا