آیا آمریکایی ها واقعا "خاورمیانه" را ترک خواهند کرد؟!

نواندیش- پرهام غنی: زمزمه های کاهش اهمیت غرب آسیا یا به قول غربی ها خاورمیانه برای آمریکا و متعاقب آن ترک این منطقه از سوی آن ها سال ها است که از سمت محافل آمریکایی به گوش می رسد و این نخستین بار نیست که رئیس جمهور ایالات متحده در ظاهر از چنین رویکردی دم می زند، سال 2013 بود که سوزان رایس به عنوان یکی از مقامات پیشین در دولت آمریکا گفت: ما دارای منافع و فرصت‌هایی در تمام جهان هستیم. برخی این تصریح را به عنوان اقدام اولیه عقب نشینی آمریکا از منطقه که غرب به صورت مستقیم بر آن سلطه دارد، تفسیر و تاکید می‌کنند، این احتمال با کاهش وابستگی آمریکا به نفت خاورمیانه تقویت می‌شود.

حالا اما ترامپ که در دوران تبلیغات انتخاباتی اش هم از علاقه خویش به کاهش حضور آمریکا در منطقه دم زده بود، مجددا طی یک هفته گذشته و بعد از انتقادات از وی مبنی بر تنها گذاشتن کردهای سوریه گفت که کشورش مسئول تامین امنیت منطقه نیست و تا حالا هم بیش از اندازه هزینه داده است!

همین گفته ها به اضافه برخی شواهد مبنی بر عدم نیاز آمریکا به نفت منطقه خلیج فارس باعث شده تا برخی البته به اشتباه این تحلیل را داشته باشند که ایالات متحده دیگر منافعی در منطقه غرب آسیا ندارد و واشنگتن در حال بستن چمدان هایش برای کوچ دائمی است. 

اما آیا آمریکایی ها واقعا منطقه را ترک خواهند کرد؟ 

پاسخ به این سوال قطعا منفی خواهد بود، آن هم به چند دلیل کاملا روشن که مبتنی بر سیاست های اعمالی واشنگتن است نه فقط گفته های ترامپ یا هر شخص دیگری، اساسا در روابط بین الملل چندان نباید به گفته ها یا علایق رهبران کشورها دل بست و تحلیل را مبتنی بر آن قرار داد، چرا که اساسا سیاست اعمالی کشورها متفاوت از آن چه اعلام می کنند، است پس تا اینجای کار نمی توان به صرف اینکه ترامپ می گوید دیگر منافعی در منطقه ندارد یا قصد خروج دارد استدلال کرد که واشنگتن منطقه را ترک خواهد کرد. در ضمن نکته مهمی که نباید فراموش کرد این است که سیاست خارجی آمریکا در ترامپ یا روسای جمهور این کشور خلاصه نمی شود.

دوم بحث عدم وابستگی آمریکا به نفت منطقه است، این موضع کاملا صحیح است که ایالات متحده به نفت این منطقه نیازی ندارد که البته پیش تر هم نیاز چندانی نداشت، اما آنچه برای آمریکا امروز و در آینده حائز اهمیت خواهد بود بحث حفظ ثبات بازار انرژی است پس این کشور هرگز از کنار منطقه ای از جهان که بیش از 20 درصد نفت خام دنیا را تولید می کند و دارای ذخایر عظیم گاز طبیعی است به راحتی نخواهد گذشت. جدا از موضوع نفت و گاز شرکت های آمریکایی در بسیاری از کشورهای منطقه حضور فعالی دارند و احتمالا در آینده نیز برای بازسازی کشورهایی مثل افغانستان و عراق حضور بیشتری هم خواهند داشت و ذات سرمایه داری ایجاب می کند که آمریکا برای حمایت از این منافع هم که شده در منطقه حضور داشته باشد.

سوم اینکه اگرچه امروز ایالات متحده دیگر هژمون جهان نیست و ساختار نظام بین الملل در حال تغییر است، اما واشنگتن همچنان به عنوان یک ابر قدرت ایفای نقش می کند، ابر قدرتی که دارای منافع بسیار در جای جای جهان است و برای حفظ این منافع و پرستیژ خودش هم که شده هیچ خوشایندش نیست عرصه را به قدرت های در حال ظهور به خصوص چین و روسیه واگذار کند. قدرت هایی که طی سالیان آینده به شدت به دنبال حضور در خلیج فارس خواهند بود.

چهارمین موضوع بحث تغییر ساختار نظام بین الملل و افزایش اهمیت منطقه غرب آسیا طی دهه های آینده است،  علی رغم اینکه برخی معتقدند از اهمیت این منطقه در مناسبات جهانی کاسته خواهد شد، اما به جرات می گویم که نه تنها چنین نخواهد بود بلکه حتی انتظار می رود به اهمیت غرب آسیا و منطقه خلیج فارس طی دو دهه آینده افزوده نیز بشود. با ورود چین و روسیه و مهیا شدن شرایط ایفای نقش برای قدرت های منطقه ای مثل ایران بر رقابت ها افزوده خواهد شد و این منطقه همچنان آبستن حوادث بسیاری خواهد بود.

در مجموع اگر بخواهیم در چند جمله تیتر وار اشاره کنیم که چرا این منطقه همچنان برای آمریکا مهم است و واشنگتن تصمیمی مبنی بر ترک آن ندارد باید به این موارد اشاره نماییم:

1- حفظ ثبات بازار انرژی برای آمریکا حائز اهمیت است

2- ساختار نظام بین الملل در حال حرکت به سمت چند قطبی شدن است و غرب آسیا در مناسبات آینده قدرت اهمیت بسیاری خواهد داشت

3- ایالات متحده عرصه را به رقبای خودش مثل چین و روسیه واگذار نخواهد کرد

4- آمریکا همچنان یک ابر قدرت است که دارای منافع بالفعل و بالقوه ای در همه مناطق من جمله غرب آسیا می باشد

5- ذات نظام سرمایه داری و ایالات متحده به عنوان رهبر جریان سرمایه داری اجازه پا پس کشیدن به آن را نمی دهد

پس وقتی مجموع این موارد را کنار هم بگذاریم متوجه خواهیم شد که امروز به هیچ عنوان از اهمیت منطقه غرب آسیا برای آمریکا کاسته نشده و تصور اینکه واشنگتن به زودی آن را ترک خواهد گفت خیالی خام است، بی شک غرب آسیا در رقابت قدرت آینده نظام بین الملل نقش مهمی خواهد داشت و خروج آمریکا از آن یعنی بازگشت به دکترین انزوا گرایانه قرن 18!

با این اوصاف اظهارات اخیر ترامپ و اقدام تازه آمریکا مبنی بر رها کردن متحد اصلی خود در جنگ با داعش یعنی کردها تنها ناشی از تغییر استراتژی آمریکا خواهد بود نه ترک کامل منطقه.