بررسی یک طرح جنجالی: انتقال آب دریای خزر به سمنان خوب یا بد؟

نواندیش: چند روزی است بعد از جدی شدن طرح انتقال آب دریایی خزر به استان سمنان صدای اعتراض فعالان محیط زیست از گوشه و کنار به گوش می رسد و حتی برخی این اقدام را نوعی جنایت نامیده اند، این در حالی است که رئیس سازمان محیط زیست هم از این طرح حمایت کرده است.

به گزارش نواندیش، با توجه به سابقه منفی در طرح های این چنینی و دستکاری های محیط زیستی که گاه و بی گاه داشتیم و اتفاقا اکثر مواقع به ضرر اکو سیستم منطقه تمام شده باید با دقت بیشتری نسبت به اجرای احتمالی آن اقدام کرد و نسبت به نحوه اجرای آن هم شفافیت بیشتری به خرج داد چرا که اتهاماتی مبنی به قطع درختان جنگل هیرکانی برای احداث خط لوله مساله ساده ای نیست که بتوان از کنار آن گذشت.

این موضوع حتی موجب به هم ریختن صحن مجلس شورای اسلامی شود تا فریاد اعتراض نمایندگان استان‌های شمالی بلند شود.

بنا به گزارش باشگاه خبرنگاران، مهرداد لاهوتی نماینده مردم لنگرود در جلسه هفته گذشته مجلس خطاب به رئیس جمهور، گفت: انتقال آب خزر غیرممکن و یک شعار تبلیغاتی است، مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۹۳ گفته بود که هر مترمکعب انتقال آب ۵ هزار تومان هزینه دارد و این صحبت به این معناست که باید ۱۵ هزار میلیارد تومان برای این موضوع هزینه شود.

از دیگر سو علی‌محمد شاعری نماینده مردم بهشهر نیز در اعتراض خود اظهار کرد: روز گذشته سازمان حفاظت از محیط زیست نامه‌ای مبنی بر توافق بر سر انتقال آب خزر به امضاء رساند، در شرایطی که مردم نیاز به آرامش و سازندگی و پیشرفت دارند چرا باید چنین تصمیمات غیرکارشناسی اتخاذ شود.

او افزود: دریاچه خزر یک دریاچه بسته است و هرگونه دستکاری در یک سیستم بسته مانند خزر تبعات غیرقابل جبرانی خواهد داشت، لذا در صورت اجرای این پروژه آب خزر پس‌روی خواهد کرد و تأسیسات و صنایع شمال کشور در کنار صید و صیادی از بین خواهد رفت.

دفاع کلانتری از طرح انتقال آب خزر به سمنان

اما در مقابل عیسی کلانتری معتقد است: سالانه بیش از ۳۰‌میلیارد متر مکعب تبخیر در دریای مازندران داریم. تبخیر بالای ۲۵۰ میلیارد مترمکعب، حالا ۱۰۰ میلیون از ۸۰ هزار میلیارد متر مکعب آب دریای مازندران عدد بسیار کوچکی است.

رئیس سازمان محیط زیست همچنین در پاسخ به برخی از کارشناسان که می‌گویند با انتقال آب به فلات مرکزی مخاطرات زیست محیطی فراوانی در جنگل‌های هیرکانی و دریای خزر به وجود می‌آید، گفت: یک حرف غیر علمی است که دوستان مطرح می‌کنند مثلا می‌گویند ما حق دریای شمال را با ساخت سد سفید رود گرفتیم. در استانی مثل گیلان که حدود ۹۰۰ میلی متر بارندگی دارد آب را از استان‌های با بارش سالانه ۲۰۰ میلی متری می‌گیریم و در گیلان برنج می‌کارند که بارش سالیانه ۹۰۰ میلی متری دارد یعنی ما سالی ۲.۵ میلیارد متر مکعب آب داریم. بیش از ۵۰ سال است هیچکس حرفی نمی‌زند، اما وقتی ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب می‌خواهد برود منطقه جنوب البرز همه سر و صدایشان در می‌آید و معترض می‌شوند.

یکی از نگرانی‌های مطرح شده در خصوص انتقال آب خزر به سمنان، موضوع مصارف غیرشرب در این استان است. فعالان زیست محیطی نگران هستند که با انتقال آب به سمنان صنایع سنگینی که نیاز مبرم و زیاد به آب دارند نیز در این استان شکل گیرند و آب منتقل شده به مصرف صنعتی و یا حتی کشاورزی برسد. در همین خصوص، اما کلانتری نگرانی‌ها را با جمله «ما با هر نوع انتقال به خصوص از دریای شمال برای مسائل غیر کشاورزی با رعایت مسائل زیست محیطی موافق هستیم» پاسخ داده و گفته بود: راه‌اندازی صنعت بسیار پرهزینه است، اما اگر رونق صنعت از طریق آب انتقالی، توجیه اقتصادی داشته باشد و با ضوابط زیست محیطی سازگار باشد؛ ایرادی ندارد. از ابتدای سال گذشته صدور مجوز برای صنایع آب بر در درون سرزمین را قطع کردیم، یعنی صنایعی که درون سرزمین فعالیت دارند و آب بر هستند، حق فعالیت ندارند و اجازه فعالیت ندادیم.

جنگل‌های هیرکانی با انتقال آب خزر به سمنان نابود می‌شود؟

یکی دیگر از نگرانی‌ها در خصوص نحوه انتقال آب و آسیب احتمالی به جنگل‌های هیرکانی است که در این خصوص مسعود تجریشی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: وزارت نیرو اعلام کرده که اگر قرار بر انتقال باشد، احداث تونل در جنگل‌ها از زیرزمین انجام می‌شود و در صورت انتقال از روی زمین الزامات زیست محیطی رعایت خواهد شد.

وی افزود: شرط محیط زیست کارگذاشتن لوله‌های انتقال آب در کنار خط راه آهن است. این موضوع را جزء الزامات قرار دادیم که وزارت نیرو مکلف است تمام این الزامات را در نظر گیرد.

معاون سازمان محیط زیست با بیان اینکه این سازمان مخالفتی با برداشت آب از دریای خزر ندارد، ادامه داد: باید برای برداشت آب ضوابط تعیین شده رعایت شود، یعنی زمانی که آب به دریا باز می‌گردد در عمق و فاصله‌ای باشد که به شوری آب دریا کمترین اثر منفی را بگذارد.

انتقال آب خزر به سمنان خیانت است

دلاور نجفی کارشناس ارشد منابع طبیعی محیط زیست در مخالفت با اقدام سازمان محیط زیست گفت: سطح آب دریای خزر حدود ۲۸ تا ۳۰ متر از آب‌های آزاد پایین‌تر است، به همین دلیل انتقال آب بدون پمپاژ مقدور نخواهد بود. انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی ایران به ویژه استان سمنان خیانت محض است، چراکه از لحاظ ملاحظات و ارزیابی‌های فنی، اقتصادی و محیط زیستی مقرون به صرفه نبوده و خسارت بسیاری را به بار خواهد آورد.

همچنین ادیانی راد عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی نیز با هشدار نسبت به تکرار اتفاقی که برای دریاچه ارومیه افتاد، گفت: به فرض اینکه چنین اتفاقی در کشور رخ دهد، داستان ارومیه، فاجعه زیست محیطی اصفهان، خوزستان و آذربایجان در مازندران و سمنان نیز تکرار خواهد شد، لذا دغدغه تأمین آب شرب برای مردم سمنان نباید به قیمت از دست دادن دریاچه‌ها و دریا‌های حواشی کشور باشد. فراموش نکنیم خزر دریا نیست و دریاچه است.

وی ادامه داد: حتی از منظر حقوق بین المللی و دریا نیز ممکن است انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی تبعات حقوقی بین المللی نیز داشته باشد و این موضوع نیز نیاز به بررسی دارد.

مخالفت منابع طبیعی با طرح انتقال آب خزر به سمنان

زمانی عیسی کلانتری با انتقال آب خزر به سمنان موافقت کرد که کمیته فنی اداره کل منابع طبیعی مازندران در نامه‌ای به سازمان محیط زیست با ۹ بند با انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی کشور مخالفت کرده بود.

سیدمحسن موسوی‌تاکامی مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری مازندران در این خصوص گفت: اگر این کار با مسیر پیشنهادی انجام شود، بخش اعظمی از منطقه جنگلی مازندران از بین می‌رود و این برای ما خسارتی جبران‌ناپذیر است. کمیته فنی اداره کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری مازندران- ساری، با بازدید‌های میدانی و کارشناسی، مخالفت خود را به شکل مکتوب و در ۹ بند به سازمان حفاظت محیط‌ زیست اعلام و صراحتاً مخالفت خود را با نابودی جنگل‌ها بیان کرده است.

وی افزود: با توجه به اینکه در برخی نقاط، مسیر انتقال لوله آب بیشتر از ۱۱ کیلومتر از حاشیه جاده جنگلی عبور می‌کند سطح زیادی از پوشش جنگلی نابود می‌شود.

از جمله دیگر دلایل مخالفت منابع طبیعی با طرح انتقال آب دریای خزر این است که در طول مسیر پیشنهادی پنج ایستگاه پمپاژ در حوزه استان مازندران پیش‌بینی شده، اما هیچ گونه امکان مطالعه نقشه قابل بررسی برای نحوه انتقال نیروی برق به این ایستگاه‌ها در مناطق جنگلی داده نشده است. از سوی دیگر از هر ۵ لیتر آب دریا ۲ لیتر قابل شیرین‌کردن و ۳ لیتر شورآبه و پساب است و محیط زیست باید پیش‌بینی کند که با این حجم شورآبه و پساب قرار است چه کار کند.

به هر حال آنچه مسلم است این طرح نیز مانند بسیاری دیگر از طرح ها در کشور ما موافقان و مخالفان زیادی دارد و بهتر است از سوی هر دو طرف استدلال ها با دلایلی روشن بیان شود و دولت نیز نسبت به روند اجرای آن با شفافیت عمل کند تا در نهایت آنچه واقعا به نفع مصالح بلند مدت کشور است رخ دهد بدون شک نابودی محیط زیست به قیمت انتقال آب بههیچ روی نمی ارزد.