تبادل زندانیان بین تهران و واشنگتن، روزنه امیدی که بسته شد!

نواندیش: هنگامی که دو کشور به شدت با هم درگیر هستند، تبادل زندانی می‌تواند راهی کم هزینه و نسبتا آسان برای کاهش تنش بین دو طرف باشد. این راهکار اگرچه ساده و کم هزینه است اما می تواند دستاوردهای نسبتا مطلوبی  برای رهبران کشورها به همراه داشته باشد.

به گزارش آریا سعادتمند از سرویس ترجمه نواندیش، مارک فیتزپتریک در مقاله ای برای المانیتور پیرامون تبادل زندانی بین ایران و آمریکا می نویسد: در اواخر سال گذشته، تهران و واشنگتن اقدام به تبادل زندانی بین خود کردند. در تاریخ 7 دسامبر، ایران موافقت کرد تا به ازای آزادی مسعود سلیمانی، دانشمند ایرانی سلول‌های بنیادی زندانی در آمریکا، ژیو وانگ دانشجوی دکترا پرینستون را آزاد کند. 

سه اصل اساسی مبادله زندانیان در ماه دسامبر را ممکن ساخت. اولا، هر دو طرف باید متقاعد می‌شدند كه چنین کاری به نفع آنهاست، به خصوص برای آمریکا که می‌بایست بدون هیچ تاملی این پیشنهاد را می‌پذیرفت. رئیس جمهور دونالد ترامپ همواره برای آزادی آمریکایی‌هایی که در خارج از کشور زندانی هستند، اولویت بالایی قرار داده است. او به شدت به دنبال آن است تا با چنین اقداماتی از جمله آزاد کردن زندانیان آمریکایی به ویژه در برابر رئیس‌جمهور پیشین فخر فروشی کند.  

ترامپ و متحدانش همواره از انتقال 1.5 میلیارد دلار پول نقد به ایران در ژانویه سال 2016 انتقاد می‌کنند. این پول همزمان با اجرای توافق هسته ای ایران و آزادی جیسون رضاییان گزارشگر واشنگتن پست و چهار تبعه دیگر آمریکا به ایران داده شد. دولت ترامپ حالا با اشاره به تبادل بدون هزینه سلیمانی- وانگ به دولت اوباما فخر می‌فروشد.

فیتزپتریک در ادامه می افزاید: دومین اصل اساسی برای این مبادله پایاپای بودن آن بود. ایران به طور معمول بر سود متقابل در معاملات دیپلماتیک اصرار دارد، بنابراین برای آزاد كردن وانگ، آنها باید در عوض یك محقق زندانی ایرانی را بدست می‌آورند.

سومین کلید مبادله در ماه دسامبر، حفظ اعتبار دو طرف بود. این طور به نظر می‌رسد که این معاوضه بین دیپلمات‌‌های آمریكایی و ایرانی از طریق سوئیس انجام شده، کشوری که در فقدان روابط متقابل بین تهران و واشنگتن برای هر دو کشور قابل اعتماد است. این داستان تا حدی درست است، اما همانطور که در گزارش المانیتور در 19 دسامبر توضیح داده شد، مرکز غیرانتفاعی ریچاردسون برای مشارکت جهانی در نیومکزیکو که توسط سفیر سابق سازمان ملل متحد بیل ریچاردسون و نماینده سابق دموکرات کانزاس، جیمز اسلاتری اداره می‌شود در ترغیب ایران و وزارت دادگستری آمریکا برای انجام این مبادله نقش داشته است.

وزارت امور خارجه آمریكا مخالف مبادله زندانیان بود، چرا که از نظر آن‌ها این تبادل کمپین فشار حداکثری را تضعیف می‌کرد. هنگامی که وزارت دادگستری توافق کرد که سلیمانی را آزاد کند، اما وزارت امور خارجه متوجه شد وانگ نیز آزاد خواهد شد، برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، وارد عمل شد.

بلافاصله پس از تبادل ماه دسامبر، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، توئیت کرد که ایران آماده تبادل جامع زندانیان با آمریکا است. یکی از معاونان وی نیز گفت که دولت به دنبال آزادی حدود 20 ایرانی بازداشت شده در آمریکا است. وی به نام آنها اشاره نکرده، اما شبکه صدای آمریکا لیستی از 13 ایرانی که در زندان‌های آمریکا بازداشت هستند را گردآوری کرده است.

چهار شهروند آمریکایی به اتهاماتی که به نظر می‌رسید توهین آمیز بودند، زندانی شدند: مایکل وایت، سرباز سابق نیروی دریایی از تابستان گذشته بعد از سفر برای دیدار دوست دخترش در ایران بازداشت شد. سیامک نمازی، مشاور تجارت و پدر 83 ساله وی، باقر نمازی، سفیر سابق یونیسف، به ترتیب در سال 2015 و 2016 بازداشت شده‌اند.  مراد طاهباز، از فعالان محیط زیست در ژانویه سال 2018 دستگیر شدند. در این بین شرایط رابرت لوینسون پیمانکار سابق اف بی آی و سیا یکی از پنج آمریکایی زندانی در ایران نامشخص است. در ماه مارس، آژانسهای اطلاعاتی آمریكا به این نتیجه رسیدند كه وی به احتمال زیاد مدتی قبل در زندان ایران کشته شده است.

در بین همه زندانیان وایت به دلیل عارضه پزشکی و همچنین داشتن گذرنامه کشور دیگر، کمترین مشکل را برای آزادی دارد. نمازی‌ها و طاهباز اتباع دوگانه ایران و آمریکا هستند. با توجه به اصل منافع متقابل، آزاد كردن آنها نياز به آزادي اتباع دو تابعیتی زندانی در آمریکا دارد.

ترور سردار قاسم سلیمانی و وعده ایران مبنی بر انتقام جویی مانع از آزادی وایت شد. مرکز ریچاردسون تلاشهای خود را ادامه داد، با این حال مشکلات همچنان وجود دارد. 

این دیپلمات سابق آمریکایی در پایان می نویسد: ایران و آمریکا هر دو می‌توانستند با ادامه تبادل زندانیان پیروزی کوچکی را کسب کنند و این روزنه کوچک را بین خود باز نگه دارند. با توجه به خصومت شدید تهران و واشنگتن، چشم انداز تشدید نظامی در خلیج فارس و عدم وجود هرگونه کانال دیپلماتیکی، دستیابی به موفقیت‌های کوچک احتمالاً بیشترین دستاوردی است که در حال حاضر می‌توان به دست آورد.