گرانترین بیماری فراگیر که واگیر ندارد

معاون دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت ضمن اشاره به تاریخچه نام‌گذاری روز جهانی دیابت، در عین حال به بررسی عوارض بیماری بر نظام سلامت جهانی پرداخت و گفت: هزینه‌های دیابت در سال 2019 میلادی به میزان ۷۶۰ میلیارد دلار آمریکا بوده است و باید بدانیم دیابت مسئول ۱۰ درصد از کل هزینه‌های صرف‌شده در سلامت است.

دکتر علیرضا مهدوی در گفت‌وگو با ایسنا،‌ همزمان با روز جهانی دیابت، گفت: سازمان بهداشت جهانی همراه فدراسیون بین‌المللی دیابت از سال ۱۹۹۱، روز ۱۴ نوامبر برابر با ۲۳ آبان ماه هر سال(امسال ۲۴ آبان ماه) را با نام «روز جهانی دیابت» نامگذاری کرده‌اند تا به این بهانه روزی هم برای بالابردن سطح اطلاعات و آگاهی همه مردم دنیا از این بیماری شایع داشته باشیم و همراه با ۱۷۰ کشور جهان با بیماران دیابتی هم‌صدا شویم. اگرچه دیابت درمان‌پذیر نیست، اما قابل کنترل است. روز ۱۴ نوامبر سالروز تولد دکتر فردریک بانتینگ محققی است که با همکاری چارلز بست برای اولین بار در سال ۱۹۲۲ انسولین را برای درمان افزایش قند خون بیماران دیابتی معرفی کرد.

۱۰۰ سالگی کشف انسولین
وی با اشاره به اینکه امسال یکصدمین سال کشف انسولین است، ادامه داد: سازمان بهداشت جهانی از سال ۲۰۰۹ برنامه‌های روز جهانی دیابت را بر دو اصل آموزش و پیشگیری از دیابت بنا نهاده که این خود نشان‌دهنده میزان اهمیت این دو موضوع است. موضوع آگاهی و خود مراقبتی شهروندان همراه با فراخوان بسیج همگانی برای مواجهه با این بیماری که گران ترین بیماری فراگیر غیر مسری جهان نام گرفته با بالا رفتن آمار مبتلایان به دیابت در ایران و جهان تبدیل به نیازی جدی و تامل برانگیز برای دولت ها و مردم شده است.

نقش پرستاران در کنترل دیابت
وی با اشاره به شعار امسال روز جهانی دیابت مبنی بر «پرستاران در دنیای دیابت تغییر را ایجاد می‌کنند»، گفت: پرستاران به عنوان یک عضو بسیار ارزشمند جامعه، کارهای برجسته‌ای را برای حمایت از افرادی انجام می‌دهند که با طیف وسیعی از مشکلات سلامتی زندگی می‌کنند. افرادی که با دیابت زندگی می‌کنند یا در معرض خطر ابتلا به آن قرار دارند، به حمایت آن‌ها نیز نیاز دارند. پیشگیری، آموزش و غربالگری و مراقبت از بیماران توسط تیمی انجام می‌شود که در سیستم ما بهورز و مراقب سلامت اولین برخورد با بیمار را دارند و وظیفه اصلی آموزش و مراقبت بیماران به معنای پیگیری درمان، تغذیه، سلامت روان و... آنها بر عهده این افراد است.

وی در ادامه، بیان کرد: پرستاران ۵۹ درصد از کارکنان سلامت را به عنوان بزرگ‌ترین گروه شغلی شامل می‌شوند، نیروی کار پرستاری در جهان بالغ بر ۲۷.۹ میلیون نفر است که بیش از ۱۹.۳ میلیون پرستار حرفه‌ای هستند و تقریباً ۹۰ درصد از نیروی کار پرستاری خانم ها هستند.

معاون دفتر مدیریت بیماری های غیرواگیر وزارت بهداشت افزود: پرستار آموزش دهنده نیز وظیفه آموزش بیماران را دارد. مشکلاتی که بیمار در مورد کنترل دیابت دارد بر عهده پرستاران است؛ اما چون نحوه پیشگیری در کشور ما متفاوت است زمانی هم که نام پرستار می‌آید تصور مراقبت بیمارستانی در ذهن شکل می‌گیرد. طبیعتا پرستاران علاوه بر مراقبت بالینی، مراقبت هوم‌کر (مراقبت در منزل) در موارد پیشرفته بیماری هم ارائه می‌دهند. زمانی که در مورد پرستاران می‌گوییم عامل تغییر در دنیای دیابت هستند، اول در حوزه آموزش بیماران است و دوم در مورد مراقبت از بیماران بویژه در موارد پیشرفته بیماری است که در منزل یا بیمارستان این خدمات را دریافت می‌کنند. در سطح پیشگیری ‌و آموزش کلی دیابت بیشتر بهورزان و مراقبین سلامت درگیر هستند.

مهدوی ادامه داد: با توجه به تاکیدی که امسال در زمینه پرستاران آموزش دهنده وجود دارد، در این مدت سازمان‌های مردم‌نهاد، انجمن متخصصین غدد دوره‌ کوتاه مدت آموزشی برای پرستاران طراحی کردند که دوره‌ای حرفه‌ای و کوتاه مدت است که پرستاران بتوانند در کنار پزشکان متخصص این امر، خدمات مراقبتی به بیماران ارائه دهند. علاوه بر آن امسال قرار است از دستورالعملی برای خودپایشی و خود مراقبتی دیابت رونمایی شود. دستورالعمل‌های مختلفی برای پایش قند خون وجود دارد زیرا تیپ‌های مختلف دیابت سبب شده گروه درگیر با بیماری از طیف سنی متفاوتی تشکیل شده باشند که بسته به نوع بیماری نحوه درمان متفاوتی هم دارند.

آثار کرونا بر زندگی مبتلایان دیابت
وی با تاکید بر اینکه در خود مراقبتی دیابت یکی از مهم‌ترین کارها چک کردن قندخون است، تصریح کرد: استاندارد ویژه‌ای برای اینکه هرگروه سنی با هرنوع دیابت یک یا دو چندبار در طول روز باید قندخون خود را چک کند وجود نداشته و چنین دستورالعملی با کمک متخصصین غدد و انجمن دیابت تهیه شده است که با شرایط کشور ما هماهنگ باشد که از این دستورالعمل در هفته ملی دیابت رونمایی خواهد شد.

اپلیکیشینی برای خودمراقبتی در بیماران دیابتی
معاون دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، افزود: یکی دیگر از اقدامات ما در هفته دیابت در خصوص موبایل هلث خواهد بود، یعنی اپلیکیشن‌هایی که به بهبود مراقبت کمک می‌کند. با شروع پاندمی کووید۱۹ بسیاری از مراقبت‌های بیماران به تعویق افتاد و ما شاهد این بودیم که خیلی از مراقبت‌ها نسبت به مدت زمان مشابه در سال قبل کاهش یافته بود. از این رو اپلیکیشنی به همکاران دانشگاه‌های علوم‌پزشکی معرفی کردیم که توصیه کنند بیماران از آنها استفاده کنند. این اپلیکیشن برای خود مراقبتی دیابت و قندخون مناسب است و بیمار با وارد کردن شرایط خود به این اپلیکیشن راهنمایی‌های لازم را دریافت می‌کند و می‌توانند رژیم غذایی خود را تا حدی اصلاح کنند، در مورد قندخون خود از طریق اپلیکیشن تصمیم‌گیری کنند و ... اما در کنار همه این موارد تاکید بر رژیم غذایی صحیح و فعالیت بدنی مناسب از مهم‌ترین اهداف ما برای هفته دیابت است. این فعالیت‌ها به دلیل پاندمی کووید۱۹ به صورت مجازی خواهد بود.

وی با تاکید بر لزوم رعایت نکات بهداشتی در دوران شیوع کرونا، بیان کرد: دیابتی‌ها بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به کرونا نیستند ولی در صورت ابتلا به بیماری ممکن است شکل شدیدتری از آن را تجربه کنند. بیماری دیابت مانند سایر بیماری‌های مزمن غیرواگیر عامل خطری است که می‌تواند عوارض کووید۱۹ را افزایش دهد. بنابراین تاکید ویژه‌ای بر اصول رعایت فاصله اجتماعی، زدن ماسک، شستن دست‌ها، عدم دست زدن به صورت و بینی و... است. مبتلایان در صورت ابتلا به کرونا باید بیش از همیشه بر کنترل قندخون دقت کرده و داروهایشان را به موقع مصرف کنند.

دیابت؛ بزرگترین اپیدمی تاریخ
مهدوی درباره آمار ابتلا به دیابت در جهان، گفت: در سال ۲۰۱۹ میلادی ۴۶۳ میلیون بزرگسال یعنی یک نفر در هر ۱۱ نفر مبتلا به دیابت نوع دوم بودند و در سال ۲۰۲۰ نیز این رقم به ۴۸۳ میلیون نفر رسید. در سال ۲۰۱۹ مبتلایان به نوع اول دیابت با سن کمتر از ۱۴ سال حدود یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر برآورد شدند و سالانه ۱۲۸ هزار نفر مبتلای جدید نیز شناسایی می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه طی سال‌های اخیر افزایش شیوع بیماری دیابت در جهان، این بیماری را به بزرگترین اپیدمی تاریخ تبدیل کرده است، خاطرنشان کرد: انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ تعداد افراد مبتلا به دیابت به ۵۷۸ میلیون نفر افزایش یابد و ممکن است تا سال ۲۰۴۵ تعداد بیماران از مرز ۷۰۰ میلیون نفر نیز بگذرد. افزایش شیوع دیابت از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۴۵ برای منطقه اروپا ۱۵ درصد است، ولی در منطقه ما که بر اساس تقسیم‌بندی‌های فدراسیون بین‌المللی دیابت در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا هستیم تا ۹۶ درصد خواهد بود و بعد از آفریقا که با ۱۴۳ درصد بالاترین رتبه را دارد منطقه MENA در جایگاه دوم قرار دارد.

وی با بیان اینکه نیمی از مبتلایان به دیابت در جهان از بیماری خود اطلاع ندارند، اظهار کرد: طبق آخرین مطالعه انجام شده در کشور ما نیز یک چهارم بیماران از بیماری خود بی‌اطلاع هستند.

مهدوی ادامه داد: ۳ نفر از هر ۴ دیابتی در کشورهای با درآمد پایین و متوسط زندگی می‌کنند. از هر ۶ تولد یک مورد درگیر قند خون بالا (هیپرگلیسمی) در بارداری هستند. همچنین بر اساس آمارها دو سوم افراد مبتلا به دیابت در مناطق شهری زندگی می‌کنند و سه چهارم آن‌ها در سن کار هستند. نکته قابل توجه آن است که از هر ۵ نفر مبتلا به دیابت (۱۳۶ میلیون نفر) یک نفر بالای ۶۵ سال سن دارد و بر این اساس در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۰ درصد بیماران سالمند بوده‌اند. متاسفانه ۴.۲ میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ در اثر دیابت فوت کردند. هزینه های دیابت در سال ۲۰۱۹ میلادی به میزان ۷۶۰ میلیارد دلار آمریکا بوده است و باید بدانیم دیابت مسئول ۱۰ درصد از کل هزینه‌های صرف‌شده در سلامت است.

هزینه‌های کمرشکن دارو و درمان دیابت در جهان
وی افزود: دیابت بیماری است که شیوع بسیار بالایی دارد و هزینه‌بری بسیار زیادی هم دارد. تخمین فدراسیون بین‌المللی دیابت این است که هزینه درمان دیابت و عوارض آن در دنیا تا ۱۰ سال آینده از ۸۰۰ میلیارد دلار بگذرد. از طرف دیگر مرگ‌ومیر و عوارض آن هم بالاست. سال ۲۰۱۹ حدود ۴.۲ میلیون نفر از جمعیت دنیا به خاطر دیابت از بین رفتند؛ یعنی تقریبا ۱۱.۳ درصد کل مرگ و میرهای جهان بابت دیابت و عوارض آن بوده است. گفته می‌شود که تقریبا هر هشت ثانیه در دنیا یک نفر به خاطر دیابت از دنیا می‌رود. در واقع مرگ‌ومیر ناشی از دیابت و عوارض آن از جمع مرگ‌ومیر در بیماری‌های واگیری مثل سل، مالاریا و ایدز بیشتر است.

وی در ادامه با اشاره به تاثیر بیماری‌های زمینه‌ای در بروز سخت‌تر کرونا، تاکید کرد: در برخی کشورهای جهان، تا ۵۰ درصد افرادی که مبتلا به کووید ۱۹ شدند، مبتلا به دیابت بودند.

سهم ایران از آمار مبتلایان به دیابت
مهدوی در خصوص آمار ابتلا به دیابت در ایران نیز گفت: ۱۱ درصد جمعیت بالای ۲۵ سال در کشور به دیابت مبتلا هستند که در این میان تعداد افراد مبتلا به دیابت نوع دو بسیار قابل توجه‌تر از مبتلایان به دیابت نوع یک است. از این آمار یاد شده ۱۰ درصد را مردان و ۱۱.۵ درصد را زنان تشکیل می‌دهند. متاسفانه مرگ‌های ناشی از دیابت سالانه حدود ۳۲۰۰۰ تا ۳۵۰۰۰ نفر است. با توجه به اهداف سند ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر و عوامل خطر مرتبط، جمهوری اسلامی ایران متعهد شده است که سیر صعودی شیوع دیابت را تا سال ۱۴۰۴ متوقف کند.

وی درباره اینکه دو نوع بیمار دیابتی وجود دارد، گفت: دیابت نوع یک بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود. در این نوع دیابت، بدن دیگر انسولین تولید نمی‌کند و در نتیجه فرد به دیابت نوع اول دچار می‌شود که باید برای ادامه حیات خود اقدام به تزریق انسولین کند. تشنگی، پر ادراری، پرخوری، کاهش وزن ناگهانی و... از علائم دیابت نوع یک است.

وی در ادامه در تشریح دیابت نوع دوم افزود: در نوع دوم دیابت، میزان انسولین در بدن کاهش یافته و یا مقاومت سلول‌های بدن به انسولین بالا رفته است. این نوع از دیابت به دلیل کاهش اندک اندک انسولین در بدن و به مرور زمان، بدون علائم بوده و بدن خود را با شرایط ایجاد شده وفق می‌دهد و با گذر زمان و افزایش سن، میزان انسولین کاهش یافته و از ۳۰سالگی به بعد در افراد شناسایی می‌شود.

مهدوی در خاتمه با اشاره به اینکه ۳۷۴ میلیون نفر در جهان دچار اختلال تحمل گلوکز هستند، اظهار کرد: در صورت عدم مداخله موثر بسیاری از آن‌ها، مبتلا به دیابت خواهند شد. از هر ۶ تولد یک مورد، درگیر قند خون بالا (هیپرگلیسمی) در بارداری بوده است.