کد خبر: ۱۲۰۴۱۰
تاریخ انتشار: ۱۳ بهمن ۱۳۹۹ - ۲۱:۳۷

سعید حجاریان؛ مشق نو- درباره وضعیت و کیفیت انتخابات سال ۱۴۰۰، چینش نامزدها و همچنین نتیجه این انتخابات تا به امروز نکات مختلفی گفته شده و نگارنده نیز کمابیش به این مباحث ورود کرده است. در این مجال کوشش می‌کنم با طرح دو سؤال، درباره نتیجه انتخابات نکات دیگری را مطرح کنم. این دو سؤال به قرار زیر هستند:


الف) آیا می‌توان نتیجه انتخابات ۱۴۰۰ را پیش‌بینی کرد؟


ب) آیا در گذشته پیش‌بینی نتیجه انتخابات امکان‌پذیر بود؟

 

برای پاسخ به این دو پرسش، ادوار پیشین انتخابات را به دو بخش پیش‌بینی‌پذیر و پیش‌بینی‌ناپذیر تقسیم‌ می‌کنم.

 

انتخابات پیش‌بینی‌پذیر

 

یکم) ابوالحسن بنی‌صدر. اولین رئیس‌جمهور جمهوری اسلامی آقای ابوالحسن بنی‌صدر بود. ایشان با رد صلاحیت نماینده حزب جمهوری اسلامی تقریباً به ‌نامزد بی‌رقیب انتخابات بدل شد. البته وی دست به یک ترفند تبلیغاتی زد و‌ آن این بود که به دیدار امام خمینی رفت و بعد از آن، به هنگام خروج از جماران کاندیداتوری خود را اعلام کرد. این ترفند که «تقریر ظن کاذب» نام دارد، سابقه‌ای طولانی دارد؛ می‌گویند یکی از اعیان، به‌هنگام‌ شرف‌یابی نزد شاه یک دست خلعتی تشریفاتی در بقچه پیچید و به نوکرش داد تا آن را به گوشه‌ای از کاخ ببرد. وی بعد از ملاقات با شاه، به‌هنگام برگشت آن تشریف را پوشید و از کاخ بیرون آمد و همه مردم تصور کردند شاه او را مفتخر به این خلعت کرده و مقام‌اش بالا رفته است. به هر ترتیب در آن انتخابات اندک رأیی نصیب افرادی از جمله دریادار مدنی و دکتر حبیبی شد اما مشخص بود بنی‌صدر پیروز انتخابات است و به همین دلیل نیز شعار «بنی‌صدر، صددرصد» همه‌جا طنین‌انداز شد.

 

دوم) محمدعلی رجایی. شهید رجایی پیش‌ از انتخابات ریاست جمهوری نخست‌وزیر بود و تحت فشار آقای بنی‌صدر نیز قرار داشت اما چهره‌ای مقبول به حساب می‌آمد. به‌رغم آنکه حزب جمهوری اسلامی مخالف وی محسوب می‌شد، مرحوم بهشتی از ایشان دفاع جانانه‌ای کرد و رجایی به نامزد اجماعی همه احزاب و گروه‌ها تبدیل شد. در واقع ایشان عملاً رقیب قابل توجهی نداشت و حاضران در انتخابات نیز برای خالی نبودن عریضه نامزد شده بودند.

 

سوم) سیدعلی خامنه‌ای. در سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری برای آنکه انتخابات کمی پرشور شود، جامعه روحانیت مبارز به سراغ آقای مهدوی کنی رفت تا نزد عموم فضای انتخابات رقابتی جلوه کند. آقای مهدوی کنی در رودربایستی قرار گرفت و پاسخ مثبت داد اما در بحبوحه انتخابات، زمانی‌که فهمیدند ممکن است رأی آقای مهدوی تأثیرگذار باشد، رفتند و به ایشان گفتند انصراف بده! آقای مهدوی کنی استنکاف کرد ولی آخرالامر ناگزیر از انصراف شد. با خروج ایشان، فضای انتخابات به نفع نامزد اجماعی تسهیل و آیت‌الله خامنه‌ای پیروز انتخابات شد. در انتخابات سال ۱۳۶۴ نیز شرایط به همین منوال بود و رئیس‌جمهور چهار سال دیگر در پاستور باقی ماند.

 

چهارم) علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی. آیت‌الله هاشمی پس از اتمام جنگ و درگذشت امام خمینی با شعار سازندگی –که نیاز اساسی کشور جنگ‌زده به حساب می‌آمد- به انتخابات ورود کرد و پیش‌بینی می‌شد که پیروزی از آن ایشان باشد. گویی همه از قبل خبر داشتند قدرت بناست در چه سطحی دست به دست شود. اما، در انتخابات دوره دوم، آقای احمد توکلی کمی موازنه را به هم زد. در تحلیل رأی آقای توکلی موارد بسیاری گفته شده است اما می‌توان بر این نکته تأکید کرد که رأی ایشان در زادگاه‌اش، بهشهر حداقلی بود اما در مقابل، در شهرهایی که مخالف وضع موجود بودند یا دست‌کم بر اثر سیاست‌های دولت سازندگی آسیب دیده بودند، رأی به ایشان یا به تعبیری نه به آقای هاشمی تأمل‌برانگیز بود. به هر تقدیر، آن انتخابات نیز، هر چه بود، رقابتی نبود.

 

انتخابات پیش‌بینی‌نا‌پذیر

 

یکم) سیدمحمد خاتمی. انتخابات دوم خرداد ۱۳۷۶ در میان ادوار مختلف نقطه عطف محسوب می‌شود. در آن سال، ساخت قدرت یک صدا و همدل از نامزد جامعه روحانیت مبارز، آقای ناطق نوری حمایت می‌کرد. به‌نحوی که ایشان و همراهان‌اش پیش از پیروزی سودای چینش کابینه را در سر داشتند و اعوان راست‌گرایان در تمامی ارگان‌ها از هیچ دخالتی دریغ نکردند. درباره مشارکت ۱۰۰ و چند درصدی در شهرهایی از کشور همان سال‌ها نکاتی را قلمی کردم و بعد از سال‌ها هم با انتشار خاطرات سال ۱۳۷۶ آقای هاشمی رفسنجانی یکپارچی قدرت برای مدیریت انتخابات از قلم یک فرد حاضر در قدرت بر همگان مکشوف شد؛ مع‌الوصف آقای خاتمی که خود نیز باور نداشت انتخاب شود، با رأی بسیار بالا رئیس‌جمهور شد. در انتخابات بعد نیز با سطحی از رقابت مواجه بودیم تا جایی که می‌توان گفت انتخابات خالی از معنا نبود و چینش یک-دو جین رقیب نیز شاهدی است بر این مدعا.

 

دوم) محمود احمدی‌نژاد. انتخابات سال ۱۳۸۴ صحنه رقابت طیف‌های مختلف سیاست کشور بود. از نامزدهای متفاوت جریان اصلاحات تا نامزدهای اصول‌گرایان. در آن سال نیز انتخابات معنادار بود و در دور نخست فضای سیاسی رقابتی شد به‌حدی که نتیجه انتخابات به دور دوم موکول شد و در مجموع کسی باور به پیروزی یک نامزد گمنام نداشت و شاید، این فاکتور بر شکایت بردن آقای هاشمی رفسنجانی نزد خدا مؤثر بوده باشد. انتخابات سال ۱۳۸۸ نیز از همان الگو، حتی به‌صورتی رقابتی‌تر تبعیت کرد اما این بار ابزارها و معادلات فراانتخاباتی پررنگ‌تر از ادوار پیشین شد و نتیجه آن شد که تا به امروز پرونده آن انتخابات و تأثیرات آن بر فضای سیاست ایران مفتوح است.

 

سوم) حسن روحانی. انتخابات سال ۱۳۹۲ به دلیل انباشت نارضایتی‌ها و سرخوردگی جمعی ناشی از انتخابات ریاست جمهوری دهم و محرومیت عمده فعالان سیاسی و مدنی به سردی می‌گرایید. اما ورود آقای هاشمی رفسنجانی به انتخابات و عزم حداقلی اصلاح‌جویان و همچنین گرایش هر چه بیشتر به شکستن بن‌بست‌ سیاسی-اقتصادی موجود صورت قطبی انتخابات را تشدید کرد و نهایتاً کارزاری حول دوگانه تغییردهندگان وضع موجود/حافظان وضع موجود شکل گرفت، و پس رد صلاحیت مرحوم هاشمی از درون معادلات موجود آقای روحانی به پیروزی رسید. در انتخابات سال ۱۳۹۶ نیز رقابت پیشین به‌علاوه دوگانه برجامیان/نابرجامیان به فضای انتخابات تزریق شد و انتخاباتی زنده، رقابتی و پیش‌بینی‌ناپذیر را رقم زد.

 

با این اوصاف باید پرسید انتخابات پیش‌بینی‌پذیر و پیش‌بینی‌ناپذیر چگونه به‌وجود می‌آیند؟ پاسخ این پرسش را می‌توان ذیل ایده‌ای به‌نام «سیاست به مثابه بازار» جست‌وجو کرد زیرا سیاست، ماهیتاً از سازوکار بازار تبعیت می‌کند. بازار سیاست گاهی ثبات دارد و گاهی بحرانی است؛ بعضاً با شکست مواجه می‌شود و بعضی اوقات نیز در آن قواعد آنتی تراست به‌عنوان متافور مطرح می‌شود. چنانچه بازار سیاست و انتخابات از دست‌های مداخله‌گر دور باشد، رویه‌ها و قواعد میل به شفافیت می‌کنند و در نتیجه، حاصل انتخابات پیش‌بینی‌ناپذیر می‌شود در نتیجه ممکن است نتیجه به سود یا ضرر احزاب و گرایش‌های سیاسی باشد؛ در واقع هر چه هست توان اقناعی و بسیج است و نه عوامل خارجی و مکانیکی. در غیر این صورت و با ورود عوامل مداخله‌گر به بازار سیاست و انتخابات همه‌چیز پیش‌پذیر و حاصل کار از پیش مشخص می‌شود.

 

با مرور این شاخص‌ها می‌توان چهار نوع انتخابات را از یکدیگر تفکیک کرد.

 

رویه نامعلوم، نتیجه نامعلوم،

رویه نامعلوم، نتیجه معلوم،

رویه معلوم، نتیجه نامعلوم،

رویه معلوم، نتیجه معلوم.

 

در ادوار پیش‌بینی‌پذیر و غیررقابتی، رویه‌ها و نتایج معلوم بود. در واقع دموکراسی نمایشی برقرار بود و مشخص بود رقبا صرفاً باید به قصد باخت به میدان بیایند. یعنی امام خمینی می‌خواست آقایان بنی‌صدر، رجایی و خامنه‌ای رئیس‌جمهور باشند. در ادوار پیش‌بینی‌ناپذیر و رقابتی، هر چند رویه‌ها خراب بود اما نتایج نامعلوم بود. یعنی در زمان دوم خرداد گمان این بود که آقای ناطق نوری رأی می‌آورد اما نتیجه به‌گونه‌ای دیگر شد. در سال ۱۳۸۴ هم رویه‌های نادرست وجود داشت و آقای احمدی‌نژاد پیروز شد اما در سال ۱۳۸۸ همه در کنار نامزد نظرکرده ایستاند و کشور و سیاست متشنج شد.

 

حال پرسش اینجاست که چرا از دوم خرداد به این سو، انتخابات میل به پیش‌بینی‌ناپذیری کرده است. آیا ساخت قدرت دگرگون شده است یا شهروندان متحول شده‌اند؟ به‌نظر می‌رسد در این ادوار نیز همچون گذشته میل به اطلاق قدرت وجود داشته است اما از دوم خرداد ۱۳۷۶ به این سو شهروندان به سوژه‌های مهمی بدل شدند؛ زیرا تا پیش از آن مردم به‌عنوان ربات‌های رأی‌دهنده به‌رسمیت شناخته می‌شدند اما از آن سال به بعد به‌عنوان سوژه‌های مستقل به سیاست و عرصه عمومی ورود کردند.

 

پیش‌تر و در دوره‌های غیررقابتی، کاریزما مانع از شکوفایی سوژه‌گی شهروندان بود چرا که شخصیت کاریزماتیک به‌‌مثابه پدر خیّر ایفای نقش می‌کرد و مردم گوش به فرمان وی بودند. اما با درگذشت امام خمینی الگوی رهبری کاریزماتیک دچار تغییر شد و مردم به‌مرور از بازتولید حداکثری ایدئولوژی نظام سیاسی موجود خودداری کردند؛ به‌بیانی، بسیاری از مردم از دوره صغارت خارج شدند. از آن گذشته، حدفاصل سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶، منابع خبری کمابیش متکثر شد، بعضی قتل‌ها و ماجراهای امنیتی رخ داد و به‌علاوه فشار اقتصادی باعث شد مردم نگاهی متفاوت نسبت به دولت پیدا کنند؛ اگر تا پیش از این دولت همراه و خیّر به‌حساب می‌آمد از آن پس به نماد وضع نامطلوب موجود بدل شد. مضاف بر این جمعیت جوان شده بود و دیگر لزوماً انقلابی محسوب نمی‌شد.

 

باری، اکنون جامعه ایران در نقطه اوج سوژه‌گی قرار دارد؛ گاه میل به مشارکت می‌کند، گاه تحریم و گاه خیابان. از طرفی، حاکمیت نیز به انتخابات غیررقابتی و خودمانی میل می‌کند همچون انتخابات مجلس یازدهم. بنابراین می‌خواهم نتیجه بگیرم انتخابات سال ۱۴۰۰ صحنه کشاکش حامیان انتخابات غیررقابتی و جامعه توده‌ای از یک‌سو و شهروندان مستقل و دارای عاملیت از سوی دیگر است. و از آنجا که پروژه‌ شیبانی‌سازی و پرورش‌سازی همچنان کارآمد به‌نظر می‌رسد، انتخاباتی غیررقابتی و پیش‌بینی‌پذیر را شاهد خواهیم بود.

نظر شما
* کد کپچا:
captcha

بهترین زمان برای مشاوره ازدواج

کد پی اس ووچر رایگان بدون احراز هویت

دیالوگ فوق العاده آقای همساده با پشه و ایرج طهماسب! (ویدئو)

ژست های عجیب الناز شاکردوست در سفر به بیستون (تصاویر)

خبری که خیال هواداران پرسپولیس را راحت می‌کند

مرگ جو لیبرمن، سناتور ضدایرانی آمریکایی

به بهانه پخش سریال حشاشین / دیدگاه مورخان درباره شخصیت حسن صباح رهبر فرقه اسماعیلیان ایران

یارانه فروردین ماه چه تغییراتی دارد؟+زمان واریز

تایید بسته شدن پنجره استقلال برای ۳ فصل! / آبی پوشان از آسیا کنار گذاشته می شوند؟

اتفاقی که پایان حیات سیاسی قالیباف را رقم زد!

امان الله قرائی مقدم: کوچک شدن طبقه متوسط؛ مهمترین تغییر اجتماعی سال ۱۴۰۲/ جامعه ایران دیگر یک جامعه سنتی نیست

عاشقانه سوسانو جومونگ با دخترش (تصاویر)

روایت نشریه اماراتی از جزئیات مذاکرات محرمانه ایران و امریکا

مهاجرت تحصیلی به کانادا

واکنش ماجد علم الهدی به ادعای ارتباط با هولدینگ گردشگری قطع کننده درختان

دیالوگ فوق العاده آقای همساده با پشه و ایرج طهماسب! (ویدئو)

ژست های عجیب الناز شاکردوست در سفر به بیستون (تصاویر)

عاشقانه سوسانو جومونگ با دخترش (تصاویر)

تصاویر دیدنی از تیپ و استایل نوروزی پریناز ایزدیار

جشن زیبای نوروز در آتشکده بهرام (تصاویر)

مراسم تشییع مرحومه زهرا شجاعی با حضور خاتمی (تصاویر)

پست آبی رنگ در پیج پرسپولیس! (عکس)

تیپ و استایل متفاوت الناز حبیبی و بهرام افشاری (عکس)

تبریز سفیدپوش شد (عکس)

زیبایی های قشم، بزرگترین جزیره ایران (تصاویر)

عکس خانوادگی وایرال شده وریا غفوری که به تازگی منتشر شده / همه درباره زیبایی این خانواده حرف می زنند (+عکس)

تصویری بی نظیر از رنگین کمان در میدان نقش جهان اصفهان (ویدئو)

تصویری متفاوت از نازنین بیاتی (عکس)

هادی چوپان در کنار مجسمه خودش و گرگ (تصاویر)

تغییر چهره ایرنه پاپاس، بازیگر هند جگرخوار در ۹۳ سالگی (تصاویر)

2 عکس جدید از تیپ و ژست دیدنی «سوسانو» در یک روستای زیبا در فرانسه

عکس / اتاق فرمان اتمی شوروی را ببینید

ماجرای سفر شاه به قم و ملاقات ۴۵دقیقه‌ای با آیت‌الله بروجردی (عکس)

تصاویر / تغییر تیپ و چهره سارا و نیکای سریال پایتخت بعد 10 سال

فیگور عضلات شکم هادی چوپان و رقیب آمریکایی او؛ کدایک بهتر است!؟ (عکس)

تصویری دیدنی از آنتونیو کوئین در اصفهان (عکس)

تغییر چهره جالب طناز طباطبایی در طی ۱۵ سال! (تصاویر)

استقبال پر شور از هادی چوپان در شیراز (تصاویر)

تصاویر دیدنی و وایرال شده از دونگ یی (هان هیو جو)

استوری سحر دولتشاهی از سریال افعی

هانیه توسلی با چهره بدون آرایش آفتابی شد (عکس)

کف و سوت برای معین و هایده در برنامه زنده شبکه سه با حاضران دستچین شده در استودیو! (ویدئو)

کنایه ستاره پرسپولیس به عدم دعوتش به تیم ملی + تصویر

سلفی هادی چوپان با کلاه قشقایی پس از قهرمانی در آرنولدکلاسیک (ویدئو)

این کلیپ «آقای همساده» با ماجرای کاظم صدیقی «وایرال» شد (ویدئو)

ژست علی دایی در کنار همسرش و خانم بازیگر (عکس)

نظر جالب عادل فردوسی پور درباره عملکرد نکونام در استقلال (ویدئو)

درج نام «خلیج فارس» در تصویر اکانت رسمی ناسا از زمین (عکس)

آرایش و پوشش متفاوت بهنوش طباطبایی! (عکس)

پوشش محسن افشانی بازیگر جنجالی و همسرش در افطاری ابراهیم رئیسی! (تصاویر)

اجرای زیبای داوود کیم (جای) خواننده کی پاپ کره ای در شبکه سه (ویدئو)

سعدالله امیر شقاقی مافیای شرط بندی، در ترکیه بازداشت شد + ویدئو

دیدار «عباس قادری» با ابراهیم رئیسی ! (عکس)

کیم جای (داوود کیم) خواننده موسیقی کی پاپ کره‌ جنوبی در برنامه محفل درخواست تسبیح کرد (+عکس و ویدئو)

استایل زیبا، ساده و خیره کننده «بهنوش طباطبایی» / عکس

بهاره افشاری و تغییر چهره‌اش ۱۸ سال پس از «او یک فرشته بود» (عکس)

آتش گرفتن یک پراید با نارنجک در چهارشنبه سوری پرند (ویدئو)

همسر و پسر نجم الدین شریعتی (عکس)

چهارشنبه سوری دیشب تهران از داخل هواپیما (ویدئو)

باشگاه پرسپولیس در آستانه دربی اینگونه پیام انگیزشی داد (تصویر)

تصاویر چهارشنبه سوری از برج میلاد: تهران شهر جنگ زده شد! (ویدئو)

انفجار مهیب در شب چهارشنبه سوری در استان خوزستان ! (ویدئو)

مجادله «خورشید خانم» مو طلایی با رضا رشیدپور بر سر جریمه ۳ میلیونی حجاب (+تصویر)

«یاسمین مقبلی» به زمین برگشت (ویدئو)

تجمع بازنشستگان در اعتراض به حقوق های زیر خط فقر + عکس

محمدرضا گلزار در جمع ملی‌پوشان ایران + عکس

رهبر انقلاب به فرماندهان کل ارتش و سپاه مدال داد (+عکس)

سرمربی پرتغالی سپاهان و همسر جوان و بازیگرش، شیدا مقصودلو در کنسرت علیرضا قربانی (ویدئو)

فیلم وایرال شده از حسین یکتا در شبکه افق در شب قبل انتخابات: هر کی نمی خواد رای بده بره ! (ویدئو)

حوادث چهارشنبه آخر سال: لحظه افتادن بمب دست ساز از دستان یک نوجوان (ویدئو)

استایل شیک و ورزشی مریم معصومی در ۳۶سالگی (عکس)

حفظ کرامت شهروندان به سبک دولت انقلابی: آقای رئیسی این عکس را دیده اید!؟ (تصویر)

حضور سحرگاهی رهبری در شهر ری (+ عکس)

عاشقانه اوسمار، سرمربی پرسپولیس با همسرش (عکس)

عاشقانه شهاب حسینی و همسر جدیدش در یک اکران خصوصی (تصاویر)

مجری زن صداوسیما آرزو کرد همه چیز به دوران قبل از رییسی بازگردد! / جبران مافات ژیلا صادقی با حمله به حسن روحانی! (ویدئو)

واکنش طنزآمیز عبدالکریم حسن به مردود شدن گلش در دیدار پرسپولیس - فولاد + تصویر

پیام سیدحسین حسینی به هواداران استقلال (اینستاپست)

استایل شیک و خاص بهاره افشاری در مراسم بزرگداشت علی نصیریان (عکس)

رونمایی بهنوش طباطبایی از مجسمه‌ زیبای خودش ! (عکس)

سخنان قدیمی سخنگوی دولت درباره قیمت ها وایرال شد! (ویدئو)

دختر ترامپ، بیل گیتس، ریانا و زاکربرگ در عروسی پسر ثروتمندترین مرد آسیا (+عکس)

واکنش باشگاه پرسپولیس به هت تریک اوسمار ویرا + عکس

آخرین حضور حسن روحانی در اجلاس خبرگان رهبری (عکس)

اولین جلسه دادگاه تتلو برگزار شد (تصاویر)

واکنش انتقادی محسن چاوشی به سیل در جنوب بلوچستان (تصویر)

واکنش محسنی اژه‌ای به حکمی درباره «شروین حاجی پور» (ویدیو)

تصاویری تازه از پسر رهبر انقلاب و لاریجانی در یک مراسم

واکنش تحریک‌آمیز مهدی طارمی پس از پیروزی عجیب پورتو برابر بنفیکا + عکس

اقامه نماز بر پیکر آیت الله امامی کاشانی توسط رهبر انقلاب (عکس)

پرطرفدارترین