سايه روشن‌های پس از بازگشت به برجام

آرمان ملی- امید کاجیان: پرده‌ها به مرور کنار می‌رود و بعضا اخبار و تلاش‌هایی برای بهبود اوضاع پس از تنش‌های ظاهری اخیر شنیده می‌شود. از سویی ایران از پروتکل الحاقی خارج شد و اما در عین حال نه بازرسان آژانس را اخراج و نه دوربین‌های فیلمبرداری سایت‌های هسته‌ای را متوقف کرد. اروپا هم ابتدا با عنوان قطعنامه علیه ایران وارد عمل شد و بعد آن را پس گرفت. آمریکا به کره‌جنوبی و ژاپن چراغ سبز رفع پول‌های بلوکه‌شده ایران را می‌دهد و بعد محسن رضایی به عنوان دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در اظهارنظری جنجالی اعلام می‌کند که ایران می‌تواند با تضمین اینکه تحریم‌های کشور ظرف یک سال به‌صورت تدریجی برداشته شود به مذاکرات برگردد؛ اقدامی که بسیاری آن را گرای تهران به واشنگتن برای مذاکره و کوتاه آمدن از رفع تحریم‌های یکباره می‌دانند. آنچه به چشم می‌آید سیاست با دست پس زدن و با پا پیش کشیدن دوطرف است. از سویی حتی تقابل‌ها نیز مستقیم نیست؛ مثلا مواضع آمریکا در فرودگاه اربیل مورد حمله قرار می‌گیرد و جواب آن را این کشور در سوریه می‌دهد. خود این بیانگر نوعی محافظه‌کاری است؛ هرچه هست اینکه بایدن می‌خواهد به برجام بازگردد و از طرفی نمی‌خواهد نقش کسی را داشته باشد که به ایران باج داده است. در آن‌سو ایران نیز در عمل اهل مذاکره است. در چنین شرایطی ظریف وزیر خارجه ایران نیز اعلام کرده که به‌زودی طرح خود را برای برون‌رفت از این شرایط اعلام می‌دارد. او البته اظهارات رضایی درمورد رفع تدریجی تحریم‌ها را نیز نفی نکرده است. می‌گویند طرح ظریف برای احیای برجام است. روز گذشته نیز سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزیر خارجه ایران اعلام کرده است: «گفت‌وگو‌های بسیار نزدیکی با طرف‌های برجامی داشتیم. داخل ایران برخی نکات در حال بررسی و تکمیل است. رسانه‌ها اجازه دهند این موضوع حساس در بستر خود جلو برود و زمانی قطعی شد به رسانه‌ها اطلاع‌رسانی خواهد شد.» البته وی درباره اینکه آیا ایران طرح گام در مقابل گام با آمریکا را قبول خواهد کرد؟ تصریح کرد: «اجازه دهید در مسیر بستر خود برود. ایران نه هیچ‌وقت طرح گام به گامی را دریافت کرده و نه چنین طرحی مبتنی بر خط‌مشی اعلامی ایران بوده است.» ایران در حالی از اتفاقات آینده، سربسته می‌گوید که اما از طرفی دیگر آمریکا اعلام کرده است بازگشت دو طرف به برجام، زمینه مذاکرات آینده خواهد بود. انتخاب وندی شرمن به عنوان معاون وزیرخارجه ایالات‌متحده که به عنوان مهر تایید دیگری بر بازگشت به برجام از سوی آمریکا محسوب می‌شد به واسطه اظهارات اخیر او بر پیچیدگی داستان افزوده است. شرمن که خود از بانیان برجام دوره اوباما بود با حضورش در کنگره گفته‌هایی را مطرح ساخت که اذهان را به سمت بعد از مذاکرات برجام هدایت کرده است. شرمن در اظهاراتش در مقابل سناتورها به تفاوت میان سال 2015 با 2020 اشاره کرد و وقتی یکی از سناتورها با دلخوری درباره اجباری که او و همفکرانش برای به تصویب رساندن برجام در آن سال‌ها انجام می‌داد، می‌گوید، پاسخ می‌دهد: بابت آن خاطره ناراحت‌کننده متاسف است و اظهار می‌کند شرایط آن سال نیز با سال کنونی تفاوت دارد. شرایط منطقه و دنیا تغییر کرده و باید متناسب با آن به توافقی با ایران دست یافت؛ توافقی که قرار است هم محکم‌تر، هم طولانی‌تر و هم با ابعاد گسترده‌تری باشد. شرمن به توافق ابراهیم و صلح اسرائیل و کشورهای عربی هم اشاره می‌کند. او با صراحت از این می‌گوید که در برجام آینده و مذاکرات، به مباحثی که در برجام 2015 بدان توجه نشده بود توجه خواهد شد و آن توافق، ملاک توافق جدید نخواهد بود، بلکه مباحثی دیگری نیز مورد بحث و مذاکره قرار می‌گیرد؛ اظهاراتی که قطعا بیانگر این است که حتی بعد از به ثمر نشستن برجام نیز باید منتظر مسائل و تبعاتی در این راستا باشیم. با این شرایط حتی با طرح ظریف و به فرض بازگشت دو طرف به برجام آیا می‌توان به مفید بودن این ازسرگیری توافق هسته‌ای خوش‌بین بود؟

نمی‌شود چون ...
محسن جلیلوند کارشناس مسائل بین‌الملل دراین‌باره به «آرمان ملی» می‌گوید: در طرح ظریف قطعا باید مواضع ایران نسبت به گذشته نرم‌تر شده باشد. از سویی اظهارنظری که شرمن کرده نیز صحیح است. نه مکان و نه زمان ما مشابه با 2015 نیست. تغییرات ژئوپلیتیک داشتیم که در طرح ظریف هم باید دیده شود اما مشکل زمانی است که آمریکایی‌ها به دنبال برجام پلاس هستند. سر میز مذاکره خیلی از خواسته‌های حداکثری دوطرف تعدیل می‌شود اما هرچه که هست اینکه بنا نیست همه چیز به برجام ختم شود .جلیلوند اظهار می‌کند: در چنین شرایطی ایران تلاش می‌کند تا از برگ‌هایی که دارد برای گرفتن امتیاز بیشتر استفاده کند یا اینکه جلوی امتیازگیری‌های بیشتر آمریکا را در آینده بگیرد و اصطلاحا آنها را فریز کند .وی ادامه می‌دهد: ایران در زمان ترامپ صرفا اقدامات عکس‌العملی از خود نشان می‌داد اما اکنون این کشور می‌خواهد از این حالت و تلاش برای هیچ، گذر کند. این کارشناس اضافه می‌کند: در نهایت باید واقع‌بین باشیم. حتی امروز که بسیاری به بازگشت به برجام یا مذاکرات امیدوارند و اتفاقاتی مانند آزاد شدن پول‌های ما در کره جنوبی و عراق را امتیازهای آمریکا به ایران تعبیر می‌کنند، اینها در واقعیت امتیاز نیست، بلکه در اصل ما از هیچ به هیچ میل می‌کنیم، اما آمریکا آنها را به عنوان امتیاز حساب کرده است. در چنین شرایطی است که ایران تلاش دارد با نفوذ منطقه‌ای، افزایش ظرفیت هسته‌ای، توانمندی موشکی، ظرفیت چانه‌زنی را بالا ببرد. هرچند که درآخر هم حتی با توافق مجدد، در عمل نباید منتظر تغییر خاصی باشیم.

جلیلوند در مورد میزان موفقیت طرح ظریف نیز گفت: حتی اگر طرح ظریف مورد استقبال هم قرار بگیرد، اما بعید است راه به جایی ببرد. اساسا هیچ یک در نهایت مشخصا به برجام برنمی‌گردند چراکه اصلا قرار نیست این برجام باقی بماند. مذاکرات فرابرجامی قطعا حتی در صورت بازگشت ایران و آمریکا به پای میز مذاکره، بازهم راه توافق هسته‌ای را با چالش‌ها و نافرجامی‌ها روبه‌رو خواهد ساخت .