نگاهی به سریالهای تاریخی تلویزیون دولتی ترکیه: برنامه هاى مورد علاقه اردوغان

سايت انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا -مائده پورصفائی: به نظر میرسد که سریالهای تلویزیونی تاریخی در ارتباط با امپراتوریعثمانی که امروزه بیش از هر زمان دیگری در این کشور به محبوبیت رسیده اند، به ابزاری ایدئولوژیک برای دولت ترکیه مبدل گشته است. رستاخیر ارطغرل (به ترکی: Diriliş: Ertuğrul) سریال تلویزیونی ترک و روایتگرداستان زندگی رهبر یکی از قبایل اغوز، ارطغرل غازی، پدر بنیانگذار امپراتوری عثمانی است. داستان در آناتولی و خاور نزدیک در قرن سیزدهم میلادی به وقوع میپیوندد. اعضای قبیله قایی (که یکی از قبایل اغوز است)به دنبال مکان جدیدی برای اتراق میگردند. قاییها در حال جنگ با مغولاناند که در آن زمان در آسیای مرکزی برتری یافته بودند. ارطغرل پسر سلیمان شاه یکی از بیکهای این قبیله به حساب میآید.

رستاخیز ارطغرل که نمایش دهندهی دورهی پیش از امپراتوری عثمانی است،داستان قهرمانیهای ارطغرل، پدر عثمان غازی بنیانگذار این امپراتوری راروایت میکند. او در این سریال به مبارزه با صلیبیون، مغولان کافر وهمقبیله اى هاى توطئهگر خویش برمیخیزد. هدف تمامی این گروهها ایجاد تفرقه میان ترکان و تسلط بر آنهاست؛ اما به لطف تدابیری که ارطغرل اندیشیده و تصمیمهای که با تکیه بر مشیت و تقدیر الهی میگیرد، دشمنان همیشه شکست میخورند.

این سریال که برای اولین بار در سال ۲۰۱۴ از شبکهی TRT ترکیه پخش شد، با بهرهگیری از ستارههای درخشان هنر بازیگری، کیفیت بالای تولید فیلم، نمایش صحنههای جدال به سبک هالیوود و سناریویی هیجانانگیز مبتنی بر دسیسهچینی و توطئه به سرعت به برنامه محبوب بسیاری از خانوادههای ترکیه و بخش جدایی ناپذیری از برنامه هفتگی سریالهای ایشان مبدل گشت. رستاخیز ارطغرل با ۱۵۰ قسمت که هر کدام بیش از دو ساعت به طول میانجامید، با بازیگری انگین آلتان دوزیاتان به عنوان نقش اصلی سریال و در نقش ارطغرل، در اولین سال پخش در تلویزیون دولتی ترکیه به محبوبیت بیش از حد تصوری دست یافت. بر اساس نظرسنجی RTÜK، از هر سه بیننده تلویزیون ترکیه، دو نفر به صورت منظم به تماشای این سریال مینشستند.

رستاخیز ارطغرل بخشی از یک پروژه تبلیغاتی بزرگ است که دوران سلجوقی و شکلگیری امپراتوری عثمانی را روایت میکند. این پروژه در سال ۲۰۱۱ با سریال قرن باشکوه (به ترکی: Muhteşem Yüzyıl که با نام حریم سلطان در شبکههای جم دوبله و پخش شد) در تلویزیون خصوصی ترکیه کلید خورد.

مریم اوزرلی، بازیگر نقش اصلی ترک-آلمانی در نقش خرم سلطان، ایفای نقش همسر محبوب سلطان سلیمان را بر عهده داشت. قرن باشکوه برخلافرستاخیر ارطغرل توسط اکثریت محافظه‌کار به دلیل تقلیل تاریخ عثمانی بهتصاویری از کشمکش در حرمسرای سلطان، دسیسهچینی، فتنههای زنانه و پوششهای مغایر با تاریخ و اعتقادات مذهبی مورد انتقاد قرار گرفت. با این حال، تلویزیون دولتی ترکیه ایده ساختن سریال پایتخت عبدالحمید را مرهون همین سریال موفق و پربیننده بود.

پایتخت عبدالحمید (به ترکی: Payitaht Abdülhamid) که در فوریه ۲۰۱۷ با بازی بلند اینال در نقش عبدالحمید ثانی از شبکه TRT پخش شد، به داستان زندگی این آخرین پادشاه قدرتمند عثمانی میپردازد. این سریال نمایش دهندهی چگونگی تضعیف امپراتوری قدرتمند عثمانی به دست دشمنان داخلی و خارجی و دسیسه چینیهای مکرر علیه پادشاه و خلیفه عثمانی بود. با نگاهی به وضعیت سیاسی ترکیه در زمان پخش این سریال، به نظر میرسد که پیام اصلی آن چنین باشد: «ملت در خطر اند؛ باید از گذشته عبرت گرفت تا اشتباهات دوباره تکرار نشوند.»

شاید یکی از دلایل استقبال عمومی از این دست سریالها و محبوبیتشان عدم احساس تعلق ملت ترکیه به جمهوری آتاتورک باشد. این سریال انعکاس دهندهی تمایل و اشتیاق وافر به بازگشت به دوران باشکوه عثمانی است. ایننقطه اشتراک و اتصال میان ناسیونالیستها و محافظهکاران ترکیه است.

با توجه به تعداد بالای تماشاگران این شبکه، توجه به چشمانداز تولیدات تاریخی آن برای دولت اهمیت مییابد؛ بنابراین جای تعجب نیست که پخش سریالهای متعدد تاریخی در تلویزیون دولتی ترکیه TRT برای سالیان متمادی در دستور کار دولت قرار بگیرد. از سوی دیگر، افکار عمومی نیز برای رویارویی با تحولات و شرایط بحرانی آماده میشوند.

در این میان رستاخیر ارطغرل بیش از هر سریال دیگری تاثیرگذار بود. با افزایش محبوبیت این سریال، انتقال پیامهای سیاسی حزب حاکم (عدالت و توسعه) از طریق آن نیز بیشتر میشد. اردوغان پس از دیدار با بازیگران حاضر سر صحنه سریال در ژوئن ۲۰۱۵، حامی و همراه نمادین این سریال شد. بسیاری از سخنرانیها و ویدئوهای او همراه با موسیقی متن این سریال منتشر میشد که نوای مسحور کنندهی ساز سنتی دمبوره و یادآور ریشه هاى تركان بود.

سناریوی این سریال سازگاری فراوانی با ایدئولوژی سیاسی حزب عدالت و توسعه داشت. همزمانی دیالوگهای میان شخصیتها با مواضع و اظهارات اردوغان نیز قابل توجه بود. همپوشانیهای آشکار میان سخنرانیها واظهارات اردوغان با دیالوگهای این سریال از چشم پرتالهای خبری معروفترکیه نیز دور نماند. مداخله جنجالی ارتش ترکیه در سوریه در ۲۲ فوریه ۲۰۱۵ برای تخلیه مقبره تاریخی سلیمان شاه از شبه نظامیان داعش و بازگرداندن پیکر وی به ترکیه، از پیش در سکانسی از رستاخیز ارطغرل مطرح شده بود. سلیمان شاه، پدر ارطغرل، در بخشی از سریال چنین میگوید: «روزی یکی از افراد قبیله بازگشته و ما را به خاک خود باز میگرداند.»