فرصت‌سوزی در سیاست خارجی

اکبر مختاری در روزنامه هم میهن نوشت: از زمانی که جوبایدن وارد کارزار انتخاباتی ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ شد، در برابر سوال‌های خبرنگاران در مورد پرونده هسته‌ای دائما از راهکار دیپلماسی و بازگشت به برجام از سوی طرفین سخن گفت. با روی کار آمدن جوبایدن مذاکرات توسط عباس عراقچی دنبال شد و به هنگام پایان دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی برخی از مذاکره‌کنندگان از 80درصد و برخی از 90درصد راه رفته جهت توافق سخن گفتند.

با آمدن ابراهیم رئیسی، شش ماه روند مذاکرات بدون دلیل خاص قطع شد. شروع مذاکرات در دوران رئیسی پس از شش ماه، با فرستادن 40نفر جهت مذاکره در وین آغاز گردید و هر دور بازی به مرحله‌ای بعد پاس داده شد. دولت ایران هیچ‌گاه درک نکرد که هر لحظه از عدم شکل‌گیری توافق نوعی دور شدن از توافق است. از یکسو دولت بایدن نیز تحت فشار داخلی حزبی بیشتر و بیشتر قرار گرفت و از سوی دیگر لابی اسرائیل پرقدرت‌تر مانع‌تراشی کرد. در آخرین دور مذاکرات حتی برخی رسانه‌های اسرائیل از قطعی شدن مذاکرات می‌گفتند؛ چیزی که هیچ‌وقت رخ نداد.

سیاست خارجی ادامه سیاست داخلی است و اگرچه واقع‌گرایان در نظام بین‌الملل در دوران جنگ سرد به انفکاک این دو معتقد بودند، اما آنها هم پس از پایان جنگ سرد بر نظرات گذشته خود تعدیل‌هایی انجام دادند. با تاکید بر اینکه سیاست خارجی ادامه سیاست داخلی است؛ دیگر جو بایدن، از نظر پشتوانه و سرمایه اجتماعی داخلی همچون شش ماه اول ریاست‌جمهوری‌اش نیست. امروز بایدن با بحران تورم برآمده از پول‌های ارائه‌شده به مردم در دوران کرونا به‌سر می‌برد؛ تورمی در حدود هشت درصد البته رو به کاهش است و از سوی دیگر قیمت بنزین در آمریکا به‌دلیل افزایش قیمت نفت افزایش یافته و حساسیت مردم آمریکا در مورد قیمت بنزین در کاهش محبوبیت بایدن بی‌تاثیر نبوده است.

جوبایدن در انتظار نتایج انتخابات کنگره در هشتم نوامبر به‌سر می‌برد، روزی که برای یک‌سوم سناتورها و کل نمایندگان مجلس نمایندگان رای‌گیری می‌شود. انتخابات نوامبر نوعی بازبینی رای دوباره مردم به جوبایدن و حزب دموکرات است و این درحالی‌ست که احتمال از دست دادن یکی از مجلسین کنگره (مجلس نمایندگان و مجلس سنا) توسط حزب دموکرات بالا می‌باشد. برتری 11نفره حزب دموکرات در مجلس نمایندگان و یک‌نفره در سنا برتری پرقدرتی نیست و هرآن احتمال تغییر وضعیت کنگره در نوامبر وجود دارد. فرض وجود از دست دادن یکی از مجلسین کنگره در نوامبر، دست بایدن برای گفت‌وگو با ایران را به حد بسیار پایین‌تری خواهد بست.

از سوی دیگر ایرانِ امروز، ایرانِ سه ماه پیش نیست. اعتراضات نسبتا گسترده مردم ایران در داخل کشور سرمایه اجتماعی دولت حاکم را به پایین‌ترین حد خود از سوی یک دولت در پایان سال اول ریاست‌جمهوری رسانده است. موضوع حقوق بشر نیز دیگر با توجه به جهانی شدن خبر اعتراضات در ایران، با فرض مذاکراتی دیگر، نادیده گرفته نخواهد شد. همچنین جنگ روسیه و گرفتاری‌اش در اوکراین ظرفیت روسیه برای کارشکنی توافق میان ایران و غرب را به‌شدت افزایش داده است. روس‌هایی که دنبال فتح کی‌یف در کمتر از یک هفته بودند حالا بیش از شش ماه است که در اوکراین گیر افتاده‌اند. از سوی دیگر، با وارد بازی کردن ایران در موضوع خرید پهپادها برگ اتهامی دیگری را به ایران افزوده‌اند تا بتوانند ایران را در مشت خویش بیش از گذشته نگه دارند.

این اولین بار نیست که «وقت‌کشی» و کنش مثبت در سیاست خارجی، منافع ملی ایران را نابود می‌سازد. این درحالی‌ست که درگذشته هم بارها این موضوع تکرار شده است. به‌قول دکتر ازغندی، نویسنده کتاب سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، با آمدن علی‌اکبر ولایتی در وزارت خارجه این وزارتخانه از نیروهای کارآمد تخلیه شد. همچنین فارغ از ضعف بسیار در وزارت خارجه دولت رئیسی، اساسا زمان برای نهادهای بالادستی فاقد ارزش بهینه است، چراکه اگر درک درستی از ارزش زمان در سیاست خارجی وجود داشت، امروز هم توافقی درکار بود و هم روند بازی فرق داشت؛ همان بازی‌ای که دیگر ما را به این نتیجه رسانده است که حتی امیدواران سابق به توافق هسته‌ای نیز نه‌تنها از شکل‌گیری‌اش ناامید شده‌اند بلکه گویی شکل‌گیری توافق هم دیگر برایشان مهم نمی‌نماید.