بازی پیچیده چین با ایران

اکبر مختاری، کارشناس ارشد روابط بین‌الملل در روزنامه هم میهن نوشت:

پاییز ۲۰۱۹ زمانی که هیچ کشوری از بیماری کرونا خبر نداشت، چینی‌ها به‌خوبی خبر داشتند اما حاضر نشدند تا اطلاع‌رسانی زودرس را انجام دهند. به تعبیر بسیاری از کارشناسان بهداشتی، اگر چین دوماه زودتر جهان را از این بیماری خطرناک خبر می‌کرد، شاید نیمی از کشته‌شدگان کرونا در جهان، امروز زنده بودند. منافع چین ترجیح داد دیر خبررسانی کند و اینکه این عدم اطلاع‌رسانی دیرهنگام عمدی بود یا نه را نمی‌شود به‌راحتی اثبات کرد، اما این کار چین نشان داد جان بسیاری از مردم جهان برای حاکمان این کشور اهمیتی ندارد.

اگر به اوایل دهه هشتاد میلادی برگردیم در می‌یابیم که چین از همان زمان سیاست خارجی خودش را کاملا بر مبنای اقتصاد قرار داد و این در راستای این سخن دنگ‌شیائوپینگ بود که «مهم نیست گربه سفید باشد یا سیاه، مهم این است که گربه موش را شکار کند.» در دهه هشتاد میلادی دنگ‌شیائوپینگ اعلام کرد که ما برای رسیدن به اهداف‌مان نیازمند آن هستیم که 50سال با هیچ کشوری نجنگیم و به‌درستی این سخن را حاکمان چین اجرا کردند. حالا با گذشت تقریبی آن زمان، چین تبدیل به یک غول اقتصادی بسیار بزرگ شده است.

حاکمان ایران فعلی با توجه به عدم رابطه با آمریکا و رابطه رو به ضعف با غرب طی پنج سال اخیر سیاست کلی نگاه به شرق را پیاده ساختند. آنها کوشیدند که قراردادی ۲۵ساله در همه ابعاد سیاسی، اقتصادی و نظامی را با چین به امضا رسانند و در کنارش نیز روابط خود را با روسیه به بالاترین درجه پس از انقلاب ۵۷ رساندند تاجایی‌که ایران در مظان اتهام غرب در اتحاد نظامی با روسیه در قبال جنگ اوکراین قرار گرفته است. چینی که ایران اواخر دولت روحانی و با تصمیم کلان نظام پیش‌نویس توافقنامه ۲۵ساله را با آن امضا کرد حالا در یکی از بحرانی‌ترین زمان‌های ایران، با دولت سعودی توافق بلندمدت در همه ابعاد امضا کرده است. رویدادی که بسیاری از مقامات را متحیر ساخته است. این‌درحالی‌ست که همانطور که پالمرستون، نخست‌وزیر بریتانیا در قرن نوزدهم بیان کرد، در سیاست، دوست و دشمن دائمی نداریم، بلکه آنچه مهم و دائمی‌ست منافع ملی‌ست، همان کاری که چین به‌خوبی درحال انجام دادن آن است. چین در انتظار ایران ننشسته است، ایرانی که نه اف‌ای‌تی‌اف را امضا کرده است و نه تحریم‌های اقتصادی اجازه معاملات اقتصادی را به آن می‌دهد. برای چینی‌ها زمان و تحقق منافع ملی مهم است و بین ایران و عربستان دست به انتخابی می‌زند که بیشترین منافع را برایش داشته باشد. دفاع خطرناک چین از بیانیه شورای همکاری خلیج‌فارس در مورد ادعای امارات در مورد جزایر سه‌گانه یک خطر بزرگ دیگر برای ایران است.

ما نباید فراموش کنیم که چین از طریق افغانستان و همچنین آسیای مرکزی راه نفوذ به ایران را دارد و دفاع از حق حاکمیت امارات برجزایر همیشه ایرانی تنب‌بزرگ و تنب‌کوچک و ابوموسی چقدر می‌تواند خطرناک باشد. چین به‌خوبی تحولات سیاسی امروز ایران را نیز دنبال می‌کند و از عدم ثبات بلندمدت گریزان است.

حالا باید برای بسیاری از حامیان نگاه سیاست خارجی ایران به شرق به‌خصوص چین روشن شده باشد که این کشور عاشق چشم و ابروی ما نیست، بلکه منافع اقتصادی و استراتژیک برای او حرف اول و آخر را می‌زند. اگر بخواهیم چین را بهتر بشناسیم، بهتر است یادی از اعتراض کیانوش جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت دولت روحانی کنیم که گفت چینی‌ها به ما گفتند که کرونا چیزی شبیه آنفلوآنزاست، اما زمان نشان داد که این دو خیلی فرق دارد و در آن زمان سفیر چین نسبت به این اعتراض، واکنش تحکم‌آمیزی داشت. وقت آن رسیده است که درک‌مان را از سیاست خارجی تغییر دهیم و بفهمیم یا بهتر بگوییم بفهمند که آنچه در سیاست خارجی مهم است نه نگاه به شرق است نه نگاه به غرب، بلکه اولویت اصلی با منافع ملی است.